Қоректік заттарды тасымалдау

Презентация қосу

4-модуль. 6-күн.
Пәндік білім мен «Тыныс алу», «Заттарды
құзыреттілікті тасымалдау» және
тереңдету мақсатында «Қоректену» бөлімдері
«Жаратылыстану» бойынша оқытуды
және «Биология» ұйымдастыру және іске
пәндері бойынша асыру ерекшеліктері
оқытуды ұйымдастыру 2-сабақ.
және іске асыру Тәжірибе: «Өсімдіктердегі
ерекшеліктері заттардың транслокация
механизмі» тақырыбын
тереңдетіп оқытуды
ұйымдастыру және жүзеге
асыру ерекшеліктері.
Сабақ мақсаты:
«Заттардың тасымалдануы» бөлімін оқытудың
ерекшеліктерін талдау»
Күтілетін нәтижелер:
• Жарық микроскопының астында өсімдіктердің әртүрлі
органдарындағы ксилема мен флоэманың орналасуы мен
функцияларын білу;
• Су мен минералды заттарды тасымалдаудағы тамырдың
құрылымы мен функцияларын түсіну;
• Тамырдан жапыраққа судың қозғалу жолдары мен механизмін
түсіндіріңіз;
• «Транспирация» терминін анықтау және су потенциалының
градиентін құрудағы транспирацияның рөлін талдау;
• Транспирацияға әсер ететін факторларды бағалау;
• Транслокация процесін эксперименттер арқылы түсіндіріңіз.
ӨСІМДІК ТІНДЕРІНДЕГІ
ЗАТТАР ТАСЫМАЛЫ
https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F
%2Fwww.jove.com%2Fscience-education-library
%2F48%2Fmembranes-and-cellular-
transport&psig=AOvVaw3upO_3rEM2R1OjZoAaOiLm&ust=1
616739178371000&source=images&cd=vfe&ved=0CAIQjRxqF
woTCMCmi_zkyu8CFQAAAAAdAAAAABAJ

Рефлексия Бұл бөлімді 11-сыныпта
оқытудың қиындығы неде?
Топтық жұмыс
Міндеттер:

• Заттарды тасымалдаудың тұтас көрінісін
қамтамасыз ету қажет

• Эксперимент арқылы зерттеушілік және сыни
ойлау дағдыларын жетілдіру

• Процестерді модельдеу және оларды болжау,
шешімдер ұсыну дағдыларын жетілдіру
ТАСЫМАЛ ҚҰРЫЛЫМЫ
ас ы м а лы
ы з ат тар т Органика
м инералд т і ре к л ық заттар
тасымалы
е н ық
Су м ха н и кал
Ме
КСИЛЕМА ФЛОЭМА
• Вакуоль жоқ
• Тамырлардан жапырақтарға • Өзегі жоқ
қарай өседі Қабығы • Цитоплазмасы бар
Камбий
Эпидермис
• Қабырғалар қалыңдайды және
Өзек
лигнинмен нығайтылған
• Жасушалар цитоплазмасыз
Келесі слайдта көрсетілген жарық
микроскопының астындағы
микрофотографиядан алынған
схемалардағы заттарды тасымалдау
құрылымын салыстырыңыз
https://www.slideshare.net/bchiam/transport-in-plant-slides
Өсімдіктің әртүрлі органдарындағы тасымал құрылымы

Жапырақ Сабағы Тамыры
Ксилема
бойынша
суды
тасымалдау
Өсімдіктегі суды
тасымалдау
схемасын талдай
отырып,
тамырдан
жапыраққа бір
жақты су
ағынының
себебін
анықтаңыз
Тамыр концентрация градиентін қалай қолдайды?
Тамыр қысымы

• Су тамыр түктерімен • Белсенді тасымалдау
осмос арқылы сіңеді арқылы еріген
минералдардың сіңуі
Тамыр қысымы - бұл минералды су
ерітінділерінің тамырдан бұтақтарға
біржақты қозғалысын тудыратын күш.

Тамыр ішіндегі жасуша шырыны
топырақтағы суға қарағанда
көп шоғырланған болады
Тамыр арқылы суды
тасымалдау жолын
сипаттаңыз
Тамыр қысымы
3. Су ксилемма
тамырлары арқылы
1. Су тамыр түктерімен
көтеріледі, өйткені
осмос арқылы сіңеді 2. Су тамырдан
транспирацияның
жасушадан жасушаға
арқасында су өсімдіктен
осмос арқылы өтеді
үнемі алынып тасталады

https://www.slideshare.net/bchiam/transport-in-plant-slides
Тапсырма: су тасымалдаудың апопластикалық және
симпластикалық жолдарының айырмашылықтарын
схемаға сәйкес анықтаңыз.

Апопласттық жол (жасуша Симпласттық жол
қабырғалары бойынша) (цитоплазма арқылы)

https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fbyjus.com%2Fbiology%2Fapoplast
%2F&psig=AOvVaw0WABLNLRWRJgcouh4Dpcrh&ust=1616662055902000&source=images&cd=vfe&ved=0CAIQjRxqFwoTCKC
jov_FyO8CFQAAAAAdAAAAABAD

бұл үздіксіз желіні құрайтын көптеген плазмодесмалармен
жасуша қабырғаларының біріктірілген өсімдік жасушаларының
байланыс жүйесі. протопласттарының бірыңғай жүйесі.

АПОПЛАСТ СИМПЛАС
Т
Осы жолдардың қайсысы тиімді екенін бағалаңыз?

Апопласттық жол (жасуша қабырғалары бойынша)
Симпласттық жол (цитоплазма арқылы)
Вакуольдық жол (плазмалемма, цитоплазма және тонопласт
арқылы)

Апопластты
Су тасымалының үш жолы:

Апопластты Симпластты Вакуолярлы

Жасуша Цитоплазма Вакуоль
қабырғалары мен арқылы
арқылы плазмодесма
арқылы
Судың сабақ арқылы тасымалы

Өсімдік суды
ауырлық күшіне
қарсы қалай
тасымалдайды?

Екі себеп бар!
https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A
%2F%2Fru.freepik.com%2Fpremium-photo
%2Fbottle-of-water-and-glass-with-
straw_10589549.htm&psig=AOvVaw3sY5OZuGX76
dw4OoHNatxs&ust=1616812888751000&source=i
mages&cd=vfe&ved=0CAIQjRxqFwoTCICvutH3zO8C
FQAAAAAdAAAAABAD
1-себеп
Капиллярлық эффект
капиллярлардағы сұйықтықты көтеру немесе түсіру құбылысы - тар
түтіктер, еркін пішінді каналдар, кеуекті денелер.

https://www.google.com/url?sa=i&url=http%3A%2F%2Fkayjayr-
https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F
akshay.blogspot.com%2F2016%2F09%2Fcapillary-
%2Fwww.thoughtco.com%2Fdefinition-of-capillary-action-
action.html&psig=AOvVaw3vmWY2WhzI6GAHb6a44rQ8&ust=1616
604866&psig=AOvVaw3vmWY2WhzI6GAHb6a44rQ8&ust=1
818622038000&source=images&cd=vfe&ved=0CAIQjRxqFwoTCOD
616818622038000&source=images&cd=vfe&ved=0CAIQjRx
QlviMze8CFQAAAAAdAAAAABAW
qFwoTCODQlviMze8CFQAAAAAdAAAAABAd
Неліктен солай болады?
Когезия сутектік байланыстар есебінен су
молекулаларының тартылыс күші
Адгезия су молекулаларының басқа материалдармен
байланыс күші

Ксилеманың жасушалық
қабырғалары

Ксилеманың жасушалары

Су молекулалары
https://www.slideshare.net/bchiam/transport-in-plant-slides
2-себеп Транспирация
Өсімдіктерден судың https://commons.wikimedia.org/wiki/

булануы
• жапырақтың
File:Tomato_leaf_stomate_1-color.jpg?
uselang=ru
астыңғы жағындағы құыстары арқылы су буының жоға
Жапырақ мезофиллінің жасушаларында жұқа ылғал қабаты болады
• Газ алмасу үшін айтарлықтай қажет

Ылғалдың бір бөлігі стомата арқылы таралатын
жасушааралық кеңістікке буланып кетеді
аз ылғалды атмосфераға
• Су осмос арқылы жоғары қарай жылжиды
• Транспирациялық пул
Су жоғары су потенциалы бар аймақтан төмен
потенциал аймағына ауысады
• Транспирациялық ағын
Транспирацияға әсер ететін факторлар
Өзгеріс Салдары, эффект

1. Жел жылдамдығы
Транспирация қарқындылығы
• Жоғарылайды
көтеріледі
2. Ауаның ылғалдылығы
Транспирация қарқындылығы
• Жоғарылайды
төмендейді
3. Жарық мөлшері
Транспирация қарқындылығы
• Жоғарылайды
көтеріледі
4. Температура
Транспирация қарқындылығы
• Жоғарылайды
көтеріледі
5. Сумен қамтылуы
Транспирация қарқындылығы
• Төмендейді
төмендейді
3-фактор Жарық мөлшері
Күндізгі уақытта жапырақтардың қуыстары ашық. Неліктен?
Фотосинтез: газ алмасу (СО2/О2)
судың булануы

https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fresh.edu.ru%2Fsubject%2Flesson%2F6756%2Fconspect
%2F274161%2F&psig=AOvVaw0nQckpoPt24IN8990yMH86&ust=1616817230009000&source=images&cd=vfe&ved=0CAIQjRxqFwoTCMjUquW
Hze8CFQAAAAAdAAAAABAD
4-фактор Температура
Температура неғұрлым жоғары болса,
ауаның ылғал сыйымдылығы
соғұрлым жоғары болады
30 °C температурада жапырақ
20°c ауа температурасына
қарағанда 3 есе жылдам
транспирация жасай алады

https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fru.depositphotos.com%2Fstock-photos%2F%25D0%25B7%25D0%25BD
%25D0%25B0%25D0%25BA-%25D0%25B2%25D0%25BE%25D0%25BF%25D1%2580%25D0%25BE%25D1%2581%25D0%25B0-
%25D1%2587%25D0%25B5%25D0%25BB%25D0%25BE
%25D0%25B2%25D0%25B5%25D0%25BA.html&psig=AOvVaw19vo3tSwA9Z8dME8Lyu1b-
&ust=1616830839811000&source=images&cd=vfe&ved=0CAIQjRxqFwoTCPjYlbK6ze8CFQAAAAAdAAAAABAD
Потометр немесе транспирометр
- бұл өсімдіктің жапырақтарынан транспирация
жылдамдығын немесе судың жоғалу жылдамдығын
өлшеу үшін қолданылатын құрылғы.
Су құйылатын
резервуар және ауа
Өсімдіктің суды сіңіретін
көпіршігін қозғалту қарқындылығы
Транспирация
қарқындылығына
байланысты
Транспирация
неғұрлым
Бөлімденген капилярлық түтік
қарқынды болса,
өсімдік суды
Ауа көпіршігі тамырға тез
сіңіреді.
https://www.slideshare.net/bchiam/transport-in-plant-slides
Өсімдіктегі суды тасымалдау
Қорытындылар:
1. Тамыр қысымы
• судың тамырлармен сіңуін қамтамасыз
етеді
2. Транспирациялық пұл
• Суды сорудың негізгі күші

3. Капиллярлық эффект
• Су ксилема тамырларының қабырғалары мен
су молекулалары арасындағы адгезияға,
сондай-ақ су молекулалары арасындағы
үйлесімділікке байланысты ауырлық күшіне
қарсы көтеріледі.
Қоректік заттарды тасымалдау

Транслокация

– флоэм арқылы жапырақтардан тамырлы
өсімдіктің басқа бөліктеріне еріген қоректік
заттарды тасымалдау процесі.
Органикалық заттардың жапырақтардан тамырға
ауысуына не себеп болады? Түсіндіріңіз

https://www.slideshare.net/bchiam/transport-in-plant-slides
Флоэма қоректік заттарды
тасымалдайтынын қалай көрсете
аласыз?
1-эксперимент
Сақиналану тәжірибелер
Бір аптада қандай өзгерістер
болады және неге?

• Сақинадан жоғары ісіну
• Сақинадан төмен
• Жапырақтары әсер етпейді
https://www.slideshare.net/bchiam/transport-in-plant-slides
2-эксперимент
Тляны пайдалану
Тля «стилет» деп аталын
ауызымен, сабағын флоэмаға дейін
теседі және флоэма шырының
Стилет сорады
сабақты
теседі және Тамақтанатын тли
флоэмға анестезияланады және стилетті
енеді кесіп тастайды

Флоэма шырыны стилет арқылы
Өсімдік
сабағы
ағып кетеді және оны талдауға
болады. Шырынның құрамында
Флоэма шырынымен
қант және басқа да органикалық
қоректенетің тля заттар бар екендігі анықталды.
https://www.slideshare.net/bchiam/transport-in-plant-slides
3-эксперимент
Радио-изотоптарды пайдалану

СО2 бар колбанын
ішіне сұйықтықты
еңгізу
Рентген-суреті

Флоэмаға
сәйкес келетін
қараңғы
Фотосинтез аймақтары
өтетін
жапырақ
СО2 бар
Сабақтын сұйықтық
бөлінетін Органикалық заттардың
жері қозғалысы флоэма
СО2 формасындағы радиоактивті арқылы жүреді.
көмірсутегі бар жапырақ
https://www.slideshare.net/bchiam/transport-in-plant-slides
Тапсырма:
командалық терминдерді қолдана отырып
сұрақтарды өзгертіңіз
• Күннің қай кезінде суару керек?

• Суы шектен тыс - бұл өсімдікке жақсы ма?

• Өсімдіктің қурап қалуының
артықшылықтары мен кемшіліктері қандай?
Тәжірибелік тапсырма: биологиялық мазмұнды
саралауды қолдана отырып сабақтың үзіндісін
жасау – «Заттарды тасымалдау» бөлімі бойынша
күрделену, тереңдету немесе кеңейту»
Вопросы для
обсуждения
2-нұсқау
• Транспирация процесін және өсімдік ағзасындағы су
тасымалының әртүрлі жолдарын зерттеудің практикалық
маңыздылығын қысқаша сипаттаңыз.
• Жағдайды модельдеңіз: ксилема арқылы мезофилл
жасушаларына су жеткізілсе, негізгі фотосинтетикалық
ұлпамен не болады, бірақ солай болады :
• 1) транспирацияны тоқтату немесе керісінше,
• 2) транспирацияны күшейту керек пе?
Рефлексия

Командалық терминдерді енгізу нәтижесінде
оқушының оқуы қаншалықты өзгереді?

«Өсімдік тіндеріндегі заттарды тасымалдау»
тақырыбын оқыту туралы идеяңыз қалай
өзгерді?

«Заттарды тасымалдау» тақырыбы бойынша
саралауды жоспарлау процесінде қандай
проблемалар туындады?
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Frogsicles: Frozen But Still Alive
/https://www.youtube.com/watch?v=pLPeehsXAr4
2. Disequilibrium: Cole Entress Learning by (seeing) osmosis
/https://mydigitalpublication.com/publication/?i=648320&article_id=3591391&view=article
Browser&ver=html5
3. Видео «Исследование осмоса в растительных клетках» /
https://www.youtube.com/watch?v=uixn83fA5_Q
4. Pore size and selective permeability
/https://authoring.concord.org/activities/12/pages/84/35be4e75-a7be-4542-aede-
c343a6fc9bf3
5. Driver, R., P. Rushworth, A. Squires, and V. Wood-Robinson. 2015. Making sense of
secondary science: Research into children’s ideas. Abingdon, UK: Routledge.
6. Flannery, E.J. 1965. The egg and osmosis. The American Biology Teacher 27 (9): 702–04.
Friedrichsen, P., and D. Lankford. 2012. Red onions, Elodea, or decalcified chicken eggs?:
Selecting and sequencing representations for teaching diffusion and osmosis. The American
Biology Teacher 74 (6): 392–99.
7. Odom, A.L. 1995. Secondary and college biology students’ misconceptions about
diffusion and osmosis. The American Biology Teacher 57 (7): 409–15.
8. A video guide to making “naked eggs” and using them to demonstrate osmosis—
www.stevespanglerscience.com/lab/experiments/growing-and-shrinking-egg
9. Osmotic bursting of red blood cells—www.youtube.com/watch?v=OYoaLzobQmk
10. Time-lapse footage of beans absorbing fresh water and salt water/
https://youtu.be/Cu-JfBUHVvs

Ұқсас жұмыстар

Қанның функциялары

Қан жасушалары

Заттардың биомембранадан өтуінің түрлері

Бактериялардың ферменттері

Бактериялардың химиялық құрамы

Цитоплазмалық мембрана. Липидті би қабат. Мембраналы ақуыздар. Мембрана арқылы заттарды тасымалдау

ҚАННЫҢ ФОРМАЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ

Жасушалық инженерия

Қан клеткаларының сипаттамалары

ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ. ҚАН ПЛАЗМАСЫ

Пәндер