Қоректік заттарды тасымалдау

4-модуль.

Пәндік білім мен құзыреттілікті тереңдету мақсатында «Жаратылыстану» және «Биология» пәндері бойынша оқытуды ұйымдастыру және іске асыру ерекшеліктері

6-күн.

«Тыныс алу», «Заттарды тасымалдау» және «Қоректену» бөлімдері бойынша оқытуды ұйымдастыру және іске асыру ерекшеліктері

2-сабақ.

Тәжірибе: «Өсімдіктердегі заттардың транслокация механизмі» тақырыбын тереңдетіп оқытуды ұйымдастыру және жүзеге асыру ерекшеліктері.

Сабақ мақсаты:

«Заттардың тасымалдануы» бөлімін оқытудың ерекшеліктерін талдау»

Күтілетін нәтижелер:

Жарық микроскопының астында өсімдіктердің әртүрлі органдарындағы ксилема мен флоэманың орналасуы мен функцияларын білу;

Су мен минералды заттарды тасымалдаудағы тамырдың құрылымы мен функцияларын түсіну;

Тамырдан жапыраққа судың қозғалу жолдары мен механизмін түсіндіріңіз;

«Транспирация» терминін анықтау және су потенциалының градиентін құрудағы транспирацияның рөлін талдау;

Транспирацияға әсер ететін факторларды бағалау;

Транслокация процесін эксперименттер арқылы түсіндіріңіз.

ӨСІМДІК ТІНДЕРІНДЕГІ

ЗАТТАР ТАСЫМАЛЫ

https://www. google. com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww. jove. com%2Fscience-education-library%2F48%2Fmembranes-and-cellular-transport&psig=&ust=1616739178371000&source=images&cd=vfe&ved=

Рефлексия Бұл бөлімді 11-сыныпта оқытудың қиындығы неде?

Топтық жұмыс

Заттарды тасымалдаудың тұтас көрінісін қамтамасыз ету қажет

Эксперимент арқылы зерттеушілік және сыни ойлау дағдыларын жетілдіру

Процестерді модельдеу және оларды болжау, шешімдер ұсыну дағдыларын жетілдіру

Міндеттер:

ТАСЫМАЛ ҚҰРЫЛЫМЫ

КСИЛЕМА

ФЛОЭМА

Тамырлардан жапырақтарға

қарай өседі

Қабырғалар қалыңдайды және

лигнинмен нығайтылған

Су мен минералды заттар тасымалы

Механикалық тірек

Вакуоль жоқ

Өзегі жоқ

Цитоплазмасы бар

Эпидермис

Қабығы

Өзек

Камбий

Органикалық заттар тасымалы

Келесі слайдта көрсетілген жарық микроскопының астындағы микрофотографиядан алынған схемалардағы заттарды тасымалдау құрылымын салыстырыңыз

Жасушалар цитоплазмасыз

https://www. slideshare. net/bchiam/transport-in-plant-slides

Өсімдіктің әртүрлі органдарындағы тасымал құрылымы

Жапырақ

Сабағы

Тамыры

Ксилема бойынша суды тасымалдау

Өсімдіктегі суды тасымалдау схемасын талдай отырып, тамырдан жапыраққа бір жақты су ағынының себебін анықтаңыз

Тамыр концентрация градиентін қалай қолдайды?

Тамыр қысымы

Су тамыр түктерімен осмос арқылы сіңеді

Белсенді тасымалдау арқылы еріген минералдардың сіңуі

Тамыр ішіндегі жасуша шырыны топырақтағы суға қарағанда

көп шоғырланған болады

Тамыр қысымы - бұл минералды су ерітінділерінің тамырдан бұтақтарға біржақты қозғалысын тудыратын күш.

Тамыр арқылы суды тасымалдау жолын сипаттаңыз

Тамыр қысымы

https://www. slideshare. net/bchiam/transport-in-plant-slides

1. Су тамыр түктерімен осмос арқылы сіңеді

2. Су тамырдан жасушадан жасушаға осмос арқылы өтеді

3. Су ксилемма тамырлары арқылы көтеріледі, өйткені транспирацияның арқасында су өсімдіктен үнемі алынып тасталады

https://www. google. com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fbyjus. com%2Fbiology%2Fapoplast%2F&psig=&ust=1616662055902000&source=images&cd=vfe&ved=

Тапсырма: су тасымалдаудың апопластикалық және симпластикалық жолдарының айырмашылықтарын схемаға сәйкес анықтаңыз.

бұл үздіксіз желіні құрайтын жасуша қабырғаларының байланыс жүйесі.

көптеген плазмодесмалармен біріктірілген өсімдік жасушаларының протопласттарының бірыңғай жүйесі.

АПОПЛАСТ

СИМПЛАСТ

Апопласттық жол (жасуша қабырғалары бойынша)

Симпласттық жол (цитоплазма арқылы)

Осы жолдардың қайсысы тиімді екенін бағалаңыз?

Апопластты

Апопласттық жол (жасуша қабырғалары бойынша)

Симпласттық жол (цитоплазма арқылы)

Вакуольдық жол (плазмалемма, цитоплазма және тонопласт арқылы)

Су тасымалының үш жолы:

Апопластты

Симпластты

Вакуолярлы

Вакуоль арқылы

Цитоплазма мен плазмодесма арқылы

Жасуша қабырғалары арқылы

Судың сабақ арқылы тасымалы

Өсімдік суды ауырлық күшіне қарсы қалай тасымалдайды?

https://www. google. com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fru. freepik. com%2Fpremium-photo%2Fbottle-of-water-and-glass-with-straw_10589549. htm&psig=&ust=1616812888751000&source=images&cd=vfe&ved=

Екі себеп бар!

1-себеп

Капиллярлық эффект

https://www. google. com/url?sa=i&url=http%3A%2F%2Fkayjayr-akshay. blogspot. com%2F2016%2F09%2Fcapillary-action. html&psig=&ust=1616818622038000&source=images&cd=vfe&ved=

https://www. google. com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww. thoughtco. com%2Fdefinition-of-capillary-action-604866&psig=&ust=1616818622038000&source=images&cd=vfe&ved=

капиллярлардағы сұйықтықты көтеру немесе түсіру құбылысы - тар түтіктер, еркін пішінді каналдар, кеуекті денелер.

Неліктен солай болады?

Адгезия

Когезия

сутектік байланыстар есебінен су молекулаларының тартылыс күші

су молекулаларының басқа материалдармен байланыс күші

https://www. slideshare. net/bchiam/transport-in-plant-slides

Ксилеманың жасушалық қабырғалары

Ксилеманың жасушалары

Су молекулалары

2-себеп

Өсімдіктерден судың булануы

жапырақтың астыңғы жағындағы құыстары арқылы су буының жоғалуы

Жапырақ мезофиллінің жасушаларында жұқа ылғал қабаты болады

Газ алмасу үшін айтарлықтай қажет

Ылғалдың бір бөлігі стомата арқылы таралатын жасушааралық кеңістікке буланып кетеді

аз ылғалды атмосфераға

Су осмос арқылы жоғары қарай жылжиды

Транспирациялық пул

Су жоғары су потенциалы бар аймақтан төмен потенциал аймағына ауысады

Транспирациялық ағын

Транспирация

https://commons. wikimedia. org/wiki/File:Tomato_leaf_stomate_1-color. jpg?uselang=ru

Транспирацияға әсер ететін факторлар

Өзгеріс

Салдары, эффект

1. Жел жылдамдығы

Жоғарылайды

Транспирация қарқындылығы

көтеріледі

2. Ауаның ылғалдылығы

4. Температура

3. Жарық мөлшері

5. Сумен қамтылуы

Жоғарылайды

Транспирация қарқындылығы

төмендейді

Транспирация қарқындылығы

көтеріледі

Төмендейді

Транспирация қарқындылығы

көтеріледі

Транспирация қарқындылығы

төмендейді

https://www. google. com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fresh. edu. ru%2Fsubject%2Flesson%2F6756%2Fconspect%2F274161%2F&psig=&ust=1616817230009000&source=images&cd=vfe&ved=

3-фактор Жарық мөлшері

Күндізгі уақытта жапырақтардың қуыстары ашық. Неліктен?

Фотосинтез: газ алмасу (СО2/О2)

судың булануы

4-фактор Температура

Температура неғұрлым жоғары болса, ауаның ылғал сыйымдылығы соғұрлым жоғары болады

30 °C температурада жапырақ 20°c ауа температурасына қарағанда 3 есе жылдам транспирация жасай алады

https://www. google. com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fru. depositphotos. com%2Fstock-photos%2F%25D0%25B7%25D0%25BD%25D0%25B0%25D0%25BA-%25D0%25B2%25D0%25BE%25D0%25BF%25D1%2580%25D0%25BE%25D1%2581%25D0%25B0-%25D1%2587%25D0%25B5%25D0%25BB%25D0%25BE%25D0%25B2%25D0%25B5%25D0%25BA. html&psig=-&ust=1616830839811000&source=images&cd=vfe&ved=

https://www. slideshare. net/bchiam/transport-in-plant-slides

Потометр немесе транспирометр

- бұл өсімдіктің жапырақтарынан транспирация жылдамдығын немесе судың жоғалу жылдамдығын өлшеу үшін қолданылатын құрылғы.

Өсімдіктің суды сіңіретін қарқындылығы Транспирация қарқындылығына байланысты

Транспирация неғұрлым қарқынды болса, өсімдік суды тамырға тез сіңіреді.

Су құйылатын резервуар және ауа көпіршігін қозғалту

Бөлімденген капилярлық түтік

Ауа көпіршігі

Өсімдіктегі суды тасымалдау

Қорытындылар:

1. Тамыр қысымы

судың тамырлармен сіңуін қамтамасыз етеді

2. Транспирациялық пұл

Суды сорудың негізгі күші

3. Капиллярлық эффект

Су ксилема тамырларының қабырғалары мен су молекулалары арасындағы адгезияға, сондай-ақ су молекулалары арасындағы үйлесімділікке байланысты ауырлық күшіне қарсы көтеріледі.