МЕТАЛЛ МАТЕРИАЛДАР

Презентация қосу

МЕТАЛЛ
МАТЕРИАЛДАР
ОРЫНДАҒАН: УНГАРБАЕВА КУНСУЛУ, ОРЫНАЛИ СВЕТА
ҚАБЫЛДАГАН: БАЙДИЛДА НАЗЕРКЕ
МЕТАЛДАР ТУРАЛЫ ТҮСІНІК:

Металдар-бұл мөлдірлігі, металл жылтырлығы және жылу мен электр тогының
жақсы өткізгіштігі бар кеңістіктік тордың түйіндерінде Атомдардың тұрақты
орналасуы бар кристалды заттар. Сондай-ақ, металдар тығыз кристалды
құрылыммен, жоғары беріктікпен, айтарлықтай пластикалық
деформациялармен сипатталады, бұл оларды қысыммен өңдеуге мүмкіндік
береді (илектеу, соғу, штамптау, сызу), жақсы құю қасиеттері, қорытпаларды
қалыптастыру қабілеті, дәнекерлеу қабілеті, төзімділік (төмен және жоғары
температурада жұмыс істеу мүмкіндігі) және т. б. Бұл қасиеттердің болуы
заттың металл күйі деп аталады. Бейметалдар жоғарыда аталған қасиеттерге
ие емес және металдардан сыртқы түрі бойынша күрт ерекшеленеді.
Сырттан түскен механикалық күштерге металл материалдарының көрсетер қабілетінің сипаттамалары
оның механикалық қасиеті деп танылады. Механикалық қасиеттерге металдың немесе қорытпаның
деформацияға қарсылығы (беріктік), сынуға қарсылығы (созымталдық, тұтқырлық т.б.) жатады.
Металдың механикалық қасиетіне баға беру критерийлерін келесі топтарға бөлуге болады:
1) бұйымдардың жұмыс атқару шарты мен конструктивтік ерекшеліктерін ескермейтін критерийлер.
Демек, сынаққа түсетін үлгілер ешқандай кедір-бұдырсыз бірбеткей жазық күйінде сыналады. Олардың
созымталдығы, беріктігі, соққы тұтқырлығы жұмыс қолданатын бұйымдардың қасиеттеріне сәйкес
келмейді;
2) материалдың жұмыс атқару шартына сәйкес конструктивтік
беріктігіне баға беру критерийлері. Мұндай критерийлер екі топқа бөлінеді:
а) материалдың кенеттен қирауға қарсылық көрсетуге сенімділігін анықтайтын критерий;
б) материалдың мәңгілігін (шалдығуға, тозуға, коррозияға қарсылық көрсету) анықтайтын
критерий.
МЕТАЛДАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ:
• Металдардың ішкі құрылысы. Қатты күйдегі металдар, аморфты заттардан айырмашылығы,
кристалды ішкі құрылымға ие болғандықтан, балқытылған (сұйық) күйден кристалдану
процесінде оларды құрайтын элементар бөлшектер (атомдар) қатаң анықталған ретпен
топтастырылады. Мұндай құрылымды сипаттау үшін француз ғалымы О.Браве (Auguste Bravais)
кристалды (кеңістіктік) тор, яғни кеңістіктегі нүктелердің математикалық жүйесі ұғымын енгізді.
Шартты түрде кристалды тор-бұл атомдардың ең аз санынан құралған көлемнің элементі, оның
кеңістіктегі қайталануы бүкіл кристалды құруға мүмкіндік береді.Барлығы 14 түрлі кристалды
торлар бар. Металдар негізінен құрылымдардың үш түрінің бірінде кристалданады: көлемдік
центрленген текше (ОСК), бетке центрленген текше (ГЦК) және алтыбұрышты тығыз оралған
(ГПУ). Кристалдық торды бейнелеу үшін жеңілдетілген схемалар қолданылады (сурет. 2).Көлемді
центрленген текше торында тоғыз Атом бар: сегізі текшенің шыңдарында және біреуі көлемнің
ортасында орналасқан (сурет. 2, а). Мұндай тор молибден, вольфрам, ванадий және т. б. бар.Бетке
бағытталған текше торында он төрт Атом бар, олар текшенің шыңдарында және әр беттің
ортасында орналасқан (сурет. 2, б). Мұндай кристалды тор темір, никель, мыс, алюминий,
қорғасын, алтын, күміс және т. б. тән.
Металл материалдарының физикалық қасиеттері:

Электр жəне жылуөткізгіштігі
Электр өрісінің əсерінен электрондар бағытты қозғалысқа ие болады, сөйтіп,
электр тогы пайда болады. Электрөткізгіштігі ең жоғары металдар күміс пен
мыс, одан кейін алтын, алюминий, темір болып келеді. Ең аз
электрөткізгіштік сынапқа тəн.

Металдық жылтыры
Бұл металдардың өзіне тəн қасиеттерінің бірі-оны адамдар өте жоғары
бағалап, кейбір көркемөнер туындыларын жасауға пайдаланады. Металдың
бəрі де мөлдір емес, өзіндік жылтыры бар. Олар көбінесе сұр түсті болып
келеді.

Иілімділігі (пластикалығы)
Металдарды соққанда, ұсақ түйіршіктерге бөлініп шашырап қалмайды,
небəрі пішінін өзгертіп тапталады не жанашылады, яғни соғуға төзімді
пластикалық қасиетін, иілімділігін көрсетеді.
Түсті металдарды:

• жеңіл (алюминий, магний, титан, бериллий, литий, т.б.)
• ауыр (мыс, никель, кобальт, қорғасын, қалайы, мырыш, т.б.)
• баяу балқитын (вольфрам, молибден, ниобий, тантал, хром, цирконий, т.б.)
• асыл немесе қымбат бағалы (алтын, күміс, платина және платиндық металдар)
• шашыранды (галлий, индий, таллий),сирек жер (скандий, иттрий, лантан және барлық лантаноидтар),
Болаттың құрылымын жақсарту үшін оны
термиялық өңдеуден өткізеді; термиялық
өңдеудің маңызды әдісі — болатты суару
және жасыту. Болатты суарғанда 760 —
900С-ға дейін қыздырып, бірден суға
малып суытады, мұның нәтижесінде
болат қатты және берік болады, бірақ
томырық, морт сынғыш келеді. Суарған
болатты қайта қыздырып, біртіндеп
суытқанда, болат босап, жұмсап, жасиды.
Болаттан жасалған кейбір заттардың
сырты қатты, іші жұмсақ болуы керек
кездері де болады
БОЛАТ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

Болат – қара металлургия өндірісінің негізі - машина жасау өнеркәсібі мен
құрылыста пайдаланылатын негізгі материал. Пайдалану саласына қарай,
болатты басты-басты төрт топқа бөлуге болады :Құрылыстық болат. Әдетте,
прокат күйінде құрылыс конструкцияларының әртүрлі элементтері мен вагон,
кеме жасауда қолданылады.
Машина жасау болатынан негізінен әр түрлі машина бөлшектері жасалады. Ол
үшін термиялық өңдеу мен химиялық-термиялық өңдеуден өтеді.Аспаптық болат
әр түрлі кесу, өлшеу, штамп аспаптарын жасауға пайдаланылады.Айырықша-
физикалық қасиеттері бар болат кәбінесе электр техникасы, химия, әскери
техникаларын жасауда пайдаланылады.
• Болат — темірдің көміртек (2%-ке дейін) және басқа элементтермен қорытпасы[1]; темірдің
көміртегі және басқа элементтермен қосылып жасалған деформацияланатын қорытпасы.Ақ
шойындар — өте қатты және морттылығы жоғары, олар кескіш аспаппен жақсы өңделмейді, ақ
шойыннан қыздырылған шойын алуға боладыСұр шойын – бұл құйма шойын. Сұр шойын арзан
құрылымдық материал болып есептеледі. Оның жақсы құйылу қасиеттері бар, кесумен жақсы
өңделеді, тозуға төзімді, тербелмелі және ауыспалы жүктеме барысында тербелістерді жою қабілеті
бар. Тербелістерді жою қабілеті демпфирлеу қабілеттілігі деп аталады. Шойынның демпфирлеу
қабілеттілігі болатқа қарағанда 2 – 4 есе жоғары.
Ақ шойындар:

Ақ шойындар — өте қатты және морттылығы жоғары, олар кескіш аспаппен жақсы өңделмейді, ақ шойыннан
қыздырылған шойын алуға боладыСұр шойын – бұл құйма шойын. Сұр шойын арзан құрылымдық материал
болып есептеледі. Оның жақсы құйылу қасиеттері бар, кесумен жақсы өңделеді, тозуға төзімді, тербелмелі
және ауыспалы жүктеме барысында тербелістерді жою қабілеті бар. Тербелістерді жою
қабілеті демпфирлеу қабілеттілігі деп аталады. Шойынның демпфирлеу қабілеттілігі болатқа қарағанда 2 – 4
есе жоғары.
Металдар — электр тоғы мен жылуды жақсы өткізетін, пластикалық
қасиеті жоғары, жылтыр заттар. Мұндай қасиеттердің болуы
металдардың ішкі құрылымымен байланысты.Табиғи металдар —
лабораториялық түрде алынбайтын, табиғатта таза немесе қоспа
ретінде табылатын металдар. Бұл
топқа алюминий, сурьма, мышьяк, висмут, кадмий, хром, кобальт, инди
й, темір, марганец, молибден, никель, рений, селен, тантал, теллур, қал
айы, титан қамтиды, вольфрам және мырыш, сондай-ақ екі металдар
топтар: алтын
Табиғи металдар — лабораториялық түрде алынбайтын,
табиғатта таза немесе қоспа ретінде табылатын металдар. Бұл
топқа алюминий, сурьма, мышьяк, висмут, кадмий, хром, коба
льт, индий, темір, марганец, молибден, никель, рений, селен, т
антал, теллур, қалайы, титан қамтиды, вольфрам және мырыш,
сондай-ақ екі металдар топтар: алтын тобыБүгінгі таңда
техникада металдарды екі негізгі топқа жіктеу тарихи
қалыптасқан: қара және түсті.Қара металдарға темір негізіндегі
алуан түрлі қорытпалар, түрлі шойындар, болаттар мен
ферроқорытпалар жатады. Көбінесе темір негізіндегі
қорытпаларға қоспа ретінде қолданылатын хром мен
марганец сияқты металдар қара металдарға жатады.Қалған
барлық металдар «түсті» деген атау астында біріктірілген,
оларды физика-химиялық қасиеттеріне, табиғата таралуына,
өндіріс масштабына байланысты бес топқа жіктейді (мұндай
жіктелу шектеулі жағдайлардан шығады).
ҚОРЫТЫНДЫ:

Барлык металл өнімдерінің 90%-ға жуығы кқара металдар үлесіне тиеді. Еліміз қара металл кара
металлургия орындарына өте бай. Сондықтан өнеркәсiптің бір саласы — қара металлургия
қалыптасқан.Шойындар – темір негізіндегі құймалар тобының жалпы атауы, олардың құрамында 2%
жоғары көміртегі, сонымен бірге кремний, марганец және зиянды қоспалар – күкірт және фосфор
боладыШойын туралы алғашқы деректер б.д 6-ғасырына келеді. Қытайда жоғары фосфорлы темір
рудаларының құрамында 7% фосфор бар шойын алып, әр түрлі бұйымдар құйған. Батыс Еуропада 14-
ғасырда шойын өндіру домна пештері пайда болған кезде басталды. Алынған шойынды болат өндірісіне
немесе қару-жарақ жасауға жұмсаған

Ұқсас жұмыстар

Металл емес материалдар

Абразивті құралдармен өңдеу

Уақытша материалдар

Ұнтақты қалыптаудың мақсаты

Құю технологиясы

ПОЛИМЕРЛЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ

Темір және оның қосылыстары

Тағам өндірістерінің аппараттарын жасауда қолданылатын материалдар

Техникалық керамика, қолдануы. Керамикалық материалдардың технологиясының заманауи күйі

Дәнекерлеудің түрлері және техника қауіпсіздігі туралы ақпарат

Пәндер