Даму психологиясы

Презентация қосу

Даму психологиясы

Ақтөбе 2022
ЖОСПАР
Кіріспе
Адам өмірінің жастық
дифференциясы.
Даму психологиясының
теориялық және практикалық
міндеттері.
Даму психологиясының
пайда болу тарихы
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Әр адамның өмірлік циклі көп қырлы өзгергіштікпен сипатталады.
Ол өмірдің балалық шақ, жастық шақ, жастық шақ және қарттық
кезеңдерін қамтиды. Өмірдің әр кезеңінде адам әр түрлі қоғамдық
рөлдерді атқарады - бала, оқушы, қызметкер, әкесі, атасы. Балалық және
жастық шақ - бұл оқушылық, осы қоғамның нормалары мен
құндылықтарын меңгеру кезеңі. Жетілу кезеңі - нормалар мен
құндылықтар жеке мүмкіндіктерге сәйкес барынша толық игерілген
кезде. Қартаю кезеңінде әлеуметтік құрылымдардың өзгеру үдерісінен
жеке адамның артта қалуы орын алады (олар қартайған жеке адам
оларға бейімделуге қабілеттілігінен әлдеқайда тез өзгереді). Әр түрлі
жас кезеңдерін атап өтудің әлеуметтік-мәдени тарихы бар. Қазіргі
жастық стратификацияда қабылданған кезеңдердің барлығы бір
мезгілде пайда бола бермейді, олардың әртүрлі тарих кезеңдеріндегі
жиынтығы бірдей емес және бірдей емес.
АДАМ ӨМІРІНІҢ ЖАСТЫҚ ДИФФЕРЕНЦИЯСЫ
Жас дифференциясы және ол адамдар арасындағы қарым-қатынастарға
жүктейтін ерекшеліктер барлық елдерде бар. Қарастырылып отырған мәселе
ойшылдарды барлық уақытта толғандырды. Конфуцийдің сөзі: "15 жасымда
оқуға түстім. 30-да дербестік алды, 40-та күмәннен құтылды, 50-де аспанның
ерік-жігерін білді, 60-та шындықты өтіріктен ажырата білді, 70-те жүрегімнің
тілегін ұстана бастадым ". Біздің қоғамда қалыптасқан жас стереотиптері
барлығында орындылығымен ерекшеленбейді. Норберт Винер адамның
өмірін шам жалынымен салыстырып отырды: әр сәтте біз бірдей емеспіз.
Маман үшін психофизиологиялық өзгерістер өмірдің бір сатысынан
екіншісіне қарусыз көзбен көрінеді. Ғалымдар жас пен темперамент, мінез-
құлық типтері мен мінез-құлық стилі арасындағы өзара байланысты
анықтады, сондай-ақ мінез-құлық 17 жасқа қарай қалыптасатынын, ал
мінездің үш типологиялық тобына өмірдің үш негізгі кезеңі сәйкес келетінін
анықтады: импульсивті - жастық, конформдық - кемелділік және сыни -
қарттық.
Саналы түрде болатын сәбилер кезінде (1 жас) бала өте тез өседі
және дамиды, және ол өзінің маңыздылығы бойынша кейінгі 12
жылдығына тең құрсақ ішіндегі кезеңді қоса алғанда (дербес ғылым -
эмбриология).
Тынымсыз балалық шақта (1-13 жас) ең жоғары жалпы қозғалыс
белсенділігі байқалады. Шартты түрде оны үш кезеңге бөлуге болады:
бөбекжай (1-3 жас), балабақша (3-7 жас) және кіші мектеп (7-13 жас),
психиканың эмоционалдығы бірте-бірте азайып, динамизм бұрынғыға
қарағанда саналы және аз саналы болып келеді.
Ықтимал ұтқыр жаста (13-25 жас) психиканың жоғары динамикасы
әлі де сақталғанымен, дегенмен, психиканың пластикалығы
байқалмайды. Бұл кезде мінездің екі құнды қасиеті - импульсивтілік пен
конформдылық жақсы үйлеседі. Бұл кезең үш кезеңнен тұрады: жастық
шақ (13-17 жас), жастық шақ (17-21 жас) және жастық шақ (21-25 жас).
Егер бірінші кезеңде психиканың динамикасы басым болса, үшінші
кезеңде оның пластикалығы басым болады.
Жетілген жаста (25-61) организмнің реакциясы,
психикалық процестердің жылдамдығы алдыңғы кезеңнен
анағұрлым төмен, бірақ жас кезінен гөрі мінез-құлық
стратегиясына бейімділік артады. Адам неғұрлым абайлап,
ұстамды әрі мұқият болады, бірақ біршама жалтарады, өзінің
өмірлік тәжірибесін сенімді пайдалана бастайды.
Жетілудің бастапқы кезеңі - белсенді жемісті жасына (25-37)
- көбінесе психикалық процестердің жоғары динамизмінің
мінез-құлықтың икемділігімен үйлесуі тән, немесе басқаша
айтқанда, психиканың пластикалық-динамикалық көрінісі
көрінеді. Шығармашылық тұрғыдан бұл кезең анағұрлым
өнімді. Дәл осы жаста дарынды адамдар көбінесе зияткерлік
қабілеттерінің көтерілуіне ұшырайды. Оған ұлы адамдардың
өмірі мен шығармашылығы үлгі болады.
Орта кезеңге - жетілу шыңына (37-49 жас) - неғұрлым ұтымды және
нәтижелі мінез-құлық тән. Бұл адам көп білімді, өмірлік тәжірибені, кәсіби
дағдыларды жинақтап, өзінің әлеуетті мүмкіндіктерінің шыңына жеткен «алтын
уақыт». Бұл әлеуметтік кемелділік пен қызметтік мансаптың шыңы, жаңа
көшбасшылардың жасы.
Жетілудің соңғы кезеңіне - қомақты жасқа (49-61 жас) - әлі де икемді, бірақ
бірнеше дәрежелі мінез-құлық, яғни психиканың субпластикалығы сәйкес келеді.
Шын мәнінде бұл кульминациядан кейінгі кезең, ол кезде адам бұрынғыға
қарағанда аз сенімді және сақ бола бастайды, дәрежелілік пен сыртқы беріктікке
ие болады, алғаш рет ностальгиялық тұрғыдан артқа қарай бастайды, жастық
шақтың қайтымсыз жылдарын еске алады, және де кейбір жағдайларда
импульсивті жастарға ұқсауға тырысады.
Көп жағдайда егде жастағы (61-73 жас) адамдар әдепті. Бұл кезде адам
басқаларға үйретуге, даналыққа бейім, ал кейде артық. Кейде бұл
«данышпандардан» өз балалары кетіп қалады, сондықтан қарттар немерелеріне
тартылады. Осы жылдарға қарай адамдар шынымен де көп білім мен үлкен
өмірлік тәжірибе жинақтайды. Бұл құрметті жас және мұндай адамдар отбасы
мен қоғамда құрметті қарым-қатынасқа лайық. Бірақ олар біршама таңғыш
көрінеді.
Әдетте, қарттық жас (73-85 жас) айтарлықтай дәрежеде, адам
тұйық, ойланарлық және сыни - жиі немесе өзін-өзі сынайтын -
сирек болады. Мінез-құлық өзінің ішкі әлеміне айналған кінәлі әрі
сенімді интроверттің сипатына барған сайын ие болып келеді.
Психикалық қызметтің жоғары динамизмі психофизиологиялық
процестердің инерттілігімен ауыстырылады. Бұл - ақылгөй
адамдардың жасы, олардың ұраны - жеті рет өлшенсін!
Негізінен қарттар (85-97 жас) сезімтал. Олар үшін тән
депрессивті мінез-құлық стилі қарама-қарсы белгісі бар экспрессивті
нәрестенің айнасы болып табылады, өйткені психиканың тым
жоғары эмоционалдығы сенситивтілікке ауысады, яғни сәбилердің
көз жасында көз жасы жоқ, бірақ жасырын жылайды жеңіл ойлы жан
ДАМУ ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ПРАКТИКАЛЫҚ
МІНДЕТТЕРІ
Даму психологиясы – психология ғылымының саласы. Оның зерттейтін пәні – адам
психикасының жас ерекшелік динамикасы, даму үстіндегі адамның психикалық
процестері мен психологиялық қасиеттерінің онтогенезі. Балалар психологиясы, төменгі
сынып оқушылары психологиясы, жеткіншектер психологиясы, балаң жасөспірімдер
психологиясы, геронтопсихология даму психологиясының тармақтары болып табылады.
Даму психологиясы психикалық процестердің жас ерекшеліктерін, білімді игерудің жасқа
лайық мүмкіндіктерін, жеке адамның дамуының жетекші факторларын, т.б. зерттейді.
Қазіргі кезеңде психология ғылымы алдында тұрған теориялық және практикалық
міндеттердің сан қилылығына орай үлкен қарқынмен дамуда.Психологияның негізгі
міндеті психикалық іс әрекеттіі оның даму барысымен байланысты зерттеп,тану.Осы
заңдар арқылы объектив дүниенің адам миында қалай бейнеленетіні,осыған орай оның
әрекеттері қалай реттелетіні,психикалық қызметтің дамуы мен жеке адамның психикалық
қасиеттері қалай қалыптасқандығы айқындалады.
Бағыттылық – дамудың ішкі өзара байланысты жолына алып келетін қабілет жүйесі.
Дамудың бағыттылығы жүйелік принципі мен түсіндіріледі. Заңдылық- әр адамдағы
бір типті өзгерістерді қайта жаңғырта алып келетін қабілет жүйесі.Бұл жүйеге үлгі болып
«индивид- орта» қарым-қатынасы, генетикалдық психологияда; «бала- ересек» жүйесі
жатады.
Пісіп-жетілу – адамның индивидуалды қасиетіне тәуелді процесс; организмнің
сыртқы түрінің генетикалық бағдарланған жүйесінің өзгерісі ғана емес, оның
қиыншылығын, интеграциясын, ұйымдастыруын және функциясынан туатын
процесс.
Өсу – пісіп-жетілу кезіндегі сол және басқа функциялардың сандық өзгеру
процесі.Егер даму барысында сапалық өзгерістер болмаса- бұл өсу (Д.Б.Эльконин)
Онтогенез (грек. онтос- тіршілік және генезис шығу тегі, пайда болу)- жеке
организмнің туылғаннан бастап тіршілігін жойғанға дейін даму процесі
Филогенез (грек.-түр туыс және шығу тегі)-организмдер топтарының тарихи
тұрғыдан қалыптасуы организмнің тарихи дамуы органикалық дүниенің әр түрлі
тип, класс, отряд, туыс және түрлердің эволюциясы.
Жеке дара даму – онтогенез бен тарихи даму- .филогенез тірі табиғаттың бір
тұтас дамуының ажырамас қырлары болып саналады және бір-біріне өзара әсер
етеді.
Даму аймағы: Даму аймағы- дамып жатқандықты көрсетеді. Даму аймағы:
- психофизикалық (адам денесінің сыртқы және ішкі өзгерістері);
- психосоциолды (эмоционалды және тұлғалық өзгерістер, «Мен» концепциясы
мен өзіндік сананың қалыптасуы;
- танымдық (ақыл-ой қабілетінің, интеллектінің, танымдық процестердің дамуы;
ПСИХОЛОГИЯНЫҢ ДАМУ ТАРИХЫ.
Психология басќа ғылымдар сияќты белгілі даму жолдарынан өткен.
Әлемдік психологияның даму тарихы екі кезеңге бөлінеді:
Біріншіден, басқа ғылымдардың аясында психология білімінің
қалыптасу кезеңі (IV-V ғ.ғ. біздің дәуірге дейінгі XIXғ-дың 60-шы
ғ.ғ.). Бұлшамамен 2400 жылдай уақытқа созылып, Арестотельден (348-
322) басталатын философиялық ілім тарихы.
Осынау, сан ғасырлық үлкен кезеңге әр кезде өмір сүрген
ғалымдарды атап айтқанда, Герофил, Эрасизтарт, Гипократ, Демокрит,
Гален, Гераклит, Декарт, Геббос, Спиноза, Лейбнец, ЛЗК, Руссо, Дидро,
Кант, Гегель, т.б. ғұламалар адамның жан дүниесінің сыры мен қыры
туралы небір сындарлы пікірлер айтқан. Мәселен, Арестотель өзінің
“Жан туралы трактатында “жан тәнінің өмір сүруінiң формасы
екендігін, мұның өзі ес, қиял, ойлау, эмоция, секілді процесстерге
бөлінетіндігін айтса, келесі бір грек ғылымы Демокрит (460-370) жанды
заттың атомдары секілді өсіп, өшіп отыратын үнемі қозғалыста болатын
қасиет де п түсіндіреді.
Сонымен қатар, ежелгі Грецияның философтары
психиканы түсіндіру амалын отпен немесе бумен
салыстырудан іздеді. Мысалы, Гераклит түсіндіруі
бойынша барлық әлем оттан пайда болады, “жан”
ылғалдан буланып шығады, мұнда жанның құрғақ
буы оның даналылығын қамтамасыз етеді. Ал,
ылғалдылық жанды ауырлатып, оның мерт болуына
сұйыққа айналдырады- деп есептеді.
Ал француз ғалымы Рене Декарт (1596-1650)
жануар сыртқы ортаның әсеріне рефлекс (жүйке
жүйесінің қызметі ) арқылы десе, Голонд ғұламасы
Бендикт Спиноза (1632-1667) адамның еркі мен
эмоциясы (аффект, құмарлақ т.б.) дене қызметімен
тығыз байланыста болатындығы жайлы терең түйін
айтқан.
Шығыс әлемінде жан туралы ғылыми пікірлерді
ұлы ғұламалар Әбу Нәсір әл – Фараби (870-950) мен
Әбу Әлі ибн Сира (980-1037), Ж.Баласағұнй, әл-
Ғазали, Ибн Рүшд, Ита Баджа т.б. тоқтаған.
Екіншіден, психологияның өз алдына дербес
ғылым ретінде (XIXғ-дың 60-шы ғ.ғ-қазіргі уақытқа
дейін)көрінуі өте беріде, яғни 1870 жылдан басталады.
Сол жылы неміс ғалымы Вильгельм Вундт (1832-1920)
Лейпциг қаласында тұңғыш лаборатория ұйымдастырып,
психикалық құбылыстарды арнаулы құрал-сайман,
аспаптардың көмегімен зерттеуге болатындығын
дәлелдеп, мұның дербес эксприменттік (тәжірбиелік)
ғылым болуына жол ашты.
XIX ғ-дың аяғы XX ғ-дың басында атақты психолог
Г.Эббингауз психология тарихына қысқаша және нақты
анықтама берген. Ол психология ғылымының зерттеу
пәні бойынша психикалық құбылыстардың тарихи даму
процестерін қарастырды. Осы көзқарас бойынша
психология тарихын шартты түрде төрт кезеңге бөлуге
болады: Бірінші кезеңде –психология жан туралы ғылым
болып қалыптасады, екіншіден – сана туралы
ғылым, үшіншіден –мінез-құлық туралы
ғылым, төртіншіден –психика туралы ғылым.
ҚОРЫТЫНДЫ
Психология адам жан дүниесінің әрқандай қыры мен сырын
зерттейтін пән болғандықтан, ол жан құбылыстарын ғылыми тұрғыдан
жете түсінуге мүмкіндік береді. Мұндай түсінік адамның іс-әрекеттері
мен жасампаздық іскерлігін өрістетіп отыруға жетелейді. Психология
ғылымының рөлі өскелең буынға тәлім-тәрбие беру ісінде айқын
көрінеді. Психологиялық таным процестері – түйсік, қабылдау, ойлау
және сөйлеудің даму заңдылықтары – оқыту теориясындағы дидактиканы
құруға, тәлім-тәрбие істерінің мазмұны мен ауқымын анықтауға, оқыту
әдістерінғылыми негізде ұйымдастыруға, оқу құралдарын жасауға қажет
болатын ғылыми тірек.
Адам өз психологиясының дамуы процесінде ақыл-ойын, сана-
сезімін жетілдірді. Дене еңбегінің жеңілдетіп, оның нәтижелі болуы үшін
қажетті құрал-саймандар жасап шығарып, тиісті амал-тәсілдерді
меңгерді. Қазіргі заманда адам өзінің психикалық әрекетін жеңілдететін
және оны нәтижелі ететін тәсілдерді ойлап табуды мақсат етуде. Ондай
мақсат қазіргі кезде автоматика, телемеханика, радиотехника,
электроника, бионика, ғарышкерлік және басқа ғылыми жетістіктердің
салалары арқылы жүзеге асып отыр.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Немов Р. С. Общая психология. Возрастная
психология (Психология развития).
Педагогическая психология : учеб. планы и
программы курсов. – М. : Моск. психолого-
соц. ин-т; Изд-во "Флинта". 1998. – 71 с
2. Возрастная и педагогическая психология //
под. ред. М. В. Гамезо, М. В. Матюхиной, И.
С. Михальник. – М., 2000. – 155 с.
3. Обухова Л. Ф. Детская психология. – М.,
2005. – 160 с.
4. Яковлева Е. Л. Психология развития
творческого потенциала личности/ Е. Л.
Яковлева. – М., Флинта, 1997. – 224 с.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Стресске тұрақтылық түсінігі

Макаренко және педагогикалық психология

Балалар психологиясына кіріспе

Басқару психологиясының даму бағыттары

Жас ерекшелік кезеңнің тарихи қалыптасуының мәселелері

Медициналық психология

Арнайы психология

Балалар психологиясының даму тарихы,теориялар туралы негізгі түсініктер

Балалар психологиясының даму тарихы, теориялар туралы негізгі түсініктер жайлы ақпарат

Балалар психологиясы

Пәндер