Темір дәуірі - тас пен қола дәуірлерінен кейінгі үшінші ірі археологиялық кезен

Презентация қосу

ЖОБА
ТАҚЫРЫБЫ:ЕРТЕ ТЕМІР ДӘУІРІ ТАЙПАЛАРЫНЫҢ
МӘДЕНИЕТІ

ОРЫНДАҒАН:СЕРІКБАЙ ДИАС
ТОП:В-ЖМҚБ-01-22
ҚАБЫЛДАҒАH:ИБРАИМОВА А.

ШЫМКЕНТ-2022
ЖОСПАР

Тарихы
Мәдениеті
Шаруашылығы
Қоғам
Ерекшелігі
Қорытынды
Темір дәуірі - тас пен қола дәуірлерінен
кейінгі үшінші ірі археологиялық кезен.
Оның бірінші кезенін ерте темір дәуірі деп
атап кеткен.Бастаулары осы металды
қолданумен сәйкес келетін адамзат
тарихының маңызды кезеңі осылай аталды.
Б. з. б. I-мыңжылдықтың басынан осы
заманға дейінгі кезеңді алсақ, темір
адамзаттың заттық мәдениетінің негізі
болып келді. Өндірістік технология
саласындагы барлық мәнді ашылымдар
аталмыш металмен байланысты болды.
Тарихы
Темір дәуірі - адамзат
тарихында қола дәуірін
алмастырған, аса маңызды
әлеуметтік-экономикалық,
саяси, демографиялық,
технологиялық өзгерiстердi
дүниеге әкелген жаңа кезең
Қазақстандағы ерте темір
дәуірінің басы б.з.д. VIII - VII
Мәдениеті
Тұрғындардың негiзгi бөлiгi таулы
өңірлерде шоғырланды. Тасмола
тайпалары мекендеген ерте темір
дәуірінде шаруашылықтың жаңа
прогрессивті түрі кеңінен тараған.
Көшпелілер өзiнiң күштi көшпелi
орталықтарын құрды, олар келешек
империялардын бастамалары
болды.
Шаруашылығы

Егiншiлiк, көшпелі,
жартылай көшпелі мал
шаруашылығы болған.
Малшылықтын
жылжымалы түрiне
ауысуына даланың
құрғақтануы ықпал етті.
Қоғам
Тарихи сахнада скифтер,
сақтар,
савроматтар,үйсіндер,
қаңлылар, ғұндар деп
атаған тайпалар пайда
болды. Ерте темір
дәуiрiнде металл өндiрiсi,
сауда айырбасы гүлденді.
Ерекшеліктері
Әлеуметтік-экономикалық
саяси,демографиялық,технолог
иялық өзгерістерді дүнеге
әкелген жаңа кезең ірі
тайпалық бірлестіктер
қалыпасты.Ірі обалар
тұрғызылды,темір кеңінен
қолданылды.
Темір дәуірінің ескерткіштері
Сақтар
Сақтар — б.з.б. 1-
мыңжылдықта Орта
Азия мен Қазақстан,
Шығыс Түркістан
аумағын мекен еткен
ежелгі тайпа. Олар
қуатты тайпалық
одақтары
массагеттер,
исседондар, аландар,
каспийлер,
сарматтардан тұрған.
Сақ тайпасына сиппаттама
Сақтар аң стилін Алдыңғы Азия мен Темір мен мыс, қалайы мен қорғасын, Еуразия далаларын сақтар
Иранға жорық жасаған кезінде алтын мен күміс өндіру жоғары дәрежеде билеген кезде Батыс пен
қабылдаған. Бұл өнер б.д, д. 7-6 дамыған. Сақ зергерлері қоладан шығысты, Жерорта теңізі мен
ғасырда қалыптасқан. Аң стилі қанжарлар, оқ жебелері мен сүңгі Қытайды байланыстырған
дегеніміз түрлі жануарлардың ұштарын, аттың қайыс әбзелдерін, халықаралық өтпелі сауда
бейнелерін дыс-аяққа, киімге, тұрмыс құрбандық ыдыстарын жасаған. басталады. Б.з.д. 1
заттарына, түрлі әшекейлерге, қару- мыңжылдықтта дала жолы п.б.
жараққа салған.
Кәсіпшілігі
Мәдениеті Саудасы

Сақтар

Соғыстары Қоғамы
Ауыл шаруашылығы
Ахемен әулетінің патшалары Кир ІІ, •жауынгерлер — сүңгі мен оқ
Дарий І Сақтардың әр түрлі («ратайштар-арбада тұрғандар»),
Мал шаруашылығымен де егін
тайпаларымен жауласып, бірде жеңіп, •абыздар — құрбандық табағы
өсірумен де айналысқан.
бірде жеңіліп отырған. Сақтар парсы және айрықша бас киімі бар,
Жылқы өсірген..Қой бағумен де
әскерінің құрамында грек-парсы •қауымшыл сақтар, яғни
соғыстарына қатысты. Александр айналысқан. Түйе шаруашылығы
«сегізаяқтар» (соқаға жегетін екі
Македонский, кейіннен Селевкилер де да кең дамыды. Егіншілік пен
Сақтарға қарсы соғысты. суару.
өгізі барлар).
Діни наным сенімдер

отқа
Сақтар күнге табынған
жылқыға
Басты құдайы – күн.
Жерлеу рәсімі:
Мәйітті жерлеу кезінде қабір басына лаулатып от
жаққан;
От пен күннің ишарасы ретінде қабірлерге қызыл бояу
жаққан;
Үйсін
Үйсін мемлекеті - Б.д.д. 3 ғасырда

Қазақстанды мекендеген тайпаларда

мемлекеттіктің алғашқы белгілері болды. Бұлар

сақтардың этномәдени мұрагерлері үйсіндер

болатын.

Үйсін— қазақ халқының қалыптасуына негіз

болған ежелгі түркі тайпаларының бірі. Ежелгі

қытай жазбаларында Үйсін атауы б.з.б. 2 ғасырдан

бастап кездеседі. Ғұндардың күшеюінен

қорыққан Қытай үкіметі өзіне одақтас іздеп,

батыс елдеріне елшілік жіберді. Қытай елшісі

келген кезде Үйсіндер Қытаймен және ғұндармен

терезесі тең қуатты мемлекет болды.
Қаңлы мемлекеті
Қаңлы мемлекеті - Қытай жазба деректерінде
канцзюй деген атпен, б.з.д. 2 ғ. айтылады.
Сырдария, Талас өзендері бойында орналасты.
Саны 600 мың адам, 120 мың әскерімен
Орталық Азиядан келген. Астанасы Битян қаласы.
Б. з. б. II ғасырдың екінші жартысындағы
«Халықтардың ұлы қоныс аударуы» деп аталмыш
кеткен тарихи оқиғалардың нәтижесіңде
Орталық Азияда жаңа мемлекеттік бірлестіктер,
соның ішінде Үйсін, Янцай, Қаңлы мемлекеттері
қалыптасады. Соңғысы Қазақстан тарихында
елеулі рөл атқарды.
Ғұндар
Ғұндар - көшпенді халық. Ғұндар
тәңірілік дінді ұстанып, түркі жазуын
тұтынған. Сөйлеу тілі де түркі тілі
болған. Шығыста Мөде «шыгыс ху»
тайпаларын бағындырды, ал оның
құрамөна, шамамен алғанда, Керулен
және Онон алқаптарында мекендеген
сянби және ухуань тайпалары кіретін
еді. Мөде батыста юеди (юечжи)
тайпаларына қарсы жорықтар жасады.
Бұл кезде қазіргі Кореядан Тибетке және
Шығыс Түркістаннан Хуанхэнің орта
ағысына дейін созылып жатқан аумақ
ғұн шаньюйлерінің қол астына түсті, ал
солтүстікте ғұн конфедерациясына
біріккен тайпалар Байкалдан арғы
оңтүстік аудандарға дейінгі аумақты
алып жатты.
Сарматтар
Сарматтар — б.з.д 8 ғ.- б.з.
8 ғ. Қазақстанның батыс
өлкелерін, оңтүстік Орал
алқаптарын мекендеген,
үлкен тобы Еділден
батысқа қарай өтіп,
солтүстік Қара теңіз
өңірлерін жайлаған
тайпалардың шартты
атауы.
“Сарматтар”,“Сарматия”
сияқты атаулар антик
дәуірінің жазба
деректерінен келген және
көптеген тайпалар мен
олардың одақтарына
таңылатын жалпылама
Археологиялық ескерткіштері

Б.з.б. 4 ғ. басында савроматтар Доннан Ембіге дейінгі территорияны алып
жатты. Осы кезде олардың екі мәдениеті қалыптасты. Олар: Батыс Болғар-Дон
мәдениеті, және Шығыс-Орал мәдениеті. Сармат тайпалары (ерте -Прохоров
мәдениеті) өлген адамның қабырын балшықпен сылап не таптап, өлген
адамды басын түскейге қаратып, шалқасынан жатқызып қоятын болған.
Екінші кезеңде (орта - Суслов мәдениеті) б.з.д. 2-ғ. соңынан б.з. 1-ғ. басына
дейін қабыр құрылысының түрлері өзгермейді. Бірақ іші көмкермелі молалар
саны кемиді. Жасанды үңгірлер жоғалады.
Кейінгі сарматтар Орал, Еділ, Дон өңірін, Орал сыртындағы даладан Буг
өзеніне дейінгі аралыққа тараған. Бұл б.з. 2-4 ғғ.
Өлген адамдары іші көмкерілетін тар қабырларға жерленген.
Шаруашылығы
Көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан. Жылқы мен қой өсірген. Иран
тілдес болған.
Зергерлік өнер
3-5 ғғ. «полихромдық өнер» дамыды. Тек алтын қолданылды. Полихромдық
өнерге әшекейлердің түрлі техникасы тән. Жиі кездесетіндері түрлі-түсті
тастармен безендіру (инкрустация), зерлев, оқа жүргізу, жалату т.б. Бұл өнер
Моңғолиядан, Орта Азиядан ғұндардың келуімен байланысты Бұл әшекейлер
Ертістің жоғары жағынан (Шілікті), Орталық (Жыланды), Батыс Қазақстан
(Бесоба) қорғандарынан табылды
Сарматтардан табылған
ескеркіштер
ҚОРЫТЫНДЫ

Ерте темір дәуіріндегі Онтүстiк Казакстан. Онтүстік Казакстандагы сак
тайпаларынын ен көне ескерткiштерi Түгіскен мен Ұйғарак корымдары.
Олар Арал теңiзiнiн шыгыс жагында орналаскан. Бул ескерткiштердiн
салыну мерзiмi б.з.б. VIII-Vгасырга жатады. Обаларды казу барысында
сыртын жылтыраткан узын мойынды кыш ыдыстар, уш кырлы жебе, ат
ауыздыктары, ер-тұрман әбзелдерi кептеп табылды. Сонымен катар.
обалардан табылған заттардын iшiнде ан бейнесiнде жасалған металл
бұйымдар жнi кездеседi. Онын iшiнде арыстан бейнесi кеп табылган.
Ғалымдардын болжауынша Түгіскен. Ұйгарак ескерткiштерiн массагет
тайпалары калдырган. Арал енiрiнде кездесетiн сак тайпалары
ескерткiштерiне жататын Шірік-рабад, Бәбіш-молда,Баланды және т.б.
ескерткiштер «су жагасын мекендеген сактар>> апасиактардан калган.
Шірік-рабал каласы апасиактардын астанасы болган. Сонымен катар
темір дәуiрiнiн кунды ескерткiштерiне жататын Мангыстау жеріндегі
Дыкылтас және Yстiртаймағындағы Бәйте, Караменке. Терен
корымдарынан б.з.-дагы IV гасырга жататын жерлеу ғибадатханалары
табылды. Дыкылтастагы 3 кабiрден 30 шакты адамнын суйегі шыккан.
Пайдаланылған әдебиеттер

1.https://ppt-online.org/624610
2. https://kk.wikipedia.org/wiki/
3. https://stan.kz/saktar-turaly-
derekter

Ұқсас жұмыстар

Қазақстан территориясындағы палеолит ескерткіштері

Қазақстан тарихын оқытудың мақсаты мен міндеттері және оның басты кезеңдері мен тарихнамасы

Қазақстан тарихының кезеңдері

Қазақстан аумағындағы қола дәуірі

Соңғы палеолит құралдары

Қазақстанның ежелгі тарихы. Қазақстан территориясындағы ерте дәуір

Ежелгі ПАЛЕОЛИТ

Алғашқы қауымның тарихи - мәдени маңызы

Қазақстан тарихына кіріспе

Тас дәуірі

Пәндер