Жасушаның тұқым қуалау апараттары

Кафедра: «молекулалық биология» Презентация Тақырыб:«Жасушаның тұқым қуалау апараттары. Жасуша цыклы үдерісіндегі тұқым қуалаушылық апараттың динамикасы».

Орындаған:Гултораев И Тобы:B-ЖМҚА 09-22

Қабылдаған:Нысанбаева Г

Шымкент 2022

Жоспар

Кіріспе

Негізгі бөлім

Тұқым қуалайтын материалдың жасушада орналасуы (ядролық, цитоплазмалық тұқымқуалаушылық) .

Хромосомалар, құрылысы, жіктелуі, қызметтері.

Хроматин: эухроматин, гетерохроматин, сипаттамалары, қызметтері.

Кариотип анықтамасы. Адам кариотипі. Медико-генетическое значение Кариотипа.

Нуклеин қышқылдары: ДНҚ, РНҚ, құрылысы, қасиеттері және функциялары

Ген- тұқым қуалаушылықтың құрылымдық-функциялық бірлігі, анықтамасы.

Геннің қасиеттері, жіктелуі және қызметтері. ҚОРЫТЫНДЫ

Цитоплазмалық тұқымқуалаушылық

Митохондрия матриксіндегі ДНҚ молекуласы цитоплазмалық тұқым қуалаудың Негізі болады. Бұл сақина тәрізді ДНҚ гендері анасынан ұлына да, қызына да беріледі.

Тұқым қуалайтын материалдың жасушада орналасуы

Ядролық генетикалық материал жасушаның интерфаза кезінде - хроматин түрінде болады.

Митоз, мейоз кездерінде тығыздалған, конденсацияланған хромосома күйінде болады.

1 - сыртқы мембрана; 2 - ішкі мембрана; 3 - тесіктер; 4 - ядрошық; 5 - гетерохроматин; 6 - эухроматин.

Хромосомалар - бұл цитологиялық таяқша тәрізді құрылымдар, митоз және мейоз үдерістері кезінде көрінетін конденсацияланған хроматин.

Хромосомалар: 1 - метацентрлік; 2 - субметацентрлік; 3, 4 - акроцентрлік.

Хромосомлардың құрылысы: 5 - центромера; 6 - екінші реттік буын; 7 - серігі; 8 - хроматидалар; 9 - теломерлер.

Политенді хромосомалар

Хроматин жіпшелер, түйіршіктер түрінде болады. Оның химиялық құрамы: ДНК (30-45%), гистондық ақуыздар (30-50%), гистон ақуыздар(4-33%), сонымен, хроматин комплекс (ДНП) . Қызметтік, функциялық күйіне байланысты хроматиннің екі түрлерін гетерохроматин және эухроматин ажыратады.

Эухроматин - хроматиннің генетикалық белсенді, ал гетерохроматин - генетикалық белсенді емес бөліктері.

Эухроматин негіздік бояулармен нашар бояулады, микроскоптан нашар көрінеді.

Хроматиннің деконденсацияланған (деспирализацияланған бөләмдері.

Гетерохроматин жақсы боялады, микроскоптан тығыздалған күйінде көрінеді, ол хроматиннің конденсацияланған (спиралданған) бөлімдері.

Хромосомалар: 1 - метацентрлік; 2 - субметацентрлік; 3, 4 - акроцентрлік.

Хромосомлардың құрылысы: 5 - центромера; 6 - екінші реттік буын; 7 - серігі; 8 - хроматидалар; 9 - теломерлер.

Хромосоманың негізін қос тізбекті ДНҚ молекуласы

Бір хромосоманың ДНҚ молекуласының ұзындығы бірнеше сантиметр болуы мүмкін.

Бұл молекуаның жасуша ядросында созылған тұрде орналасуы мүмкін емес, үшмерлі құрылым, конформация түрінде жинақталады.

ДНҚ және ДНП жинақталуында төменде келтірілген деңгейлер байқалады:

1) нуклеосомалық (ДНҚ ақуыз глобулаларына оралуы), 2) нуклеомерлікй, 3) хромомерлік, 4) хромонемдік, 5) хромосомдық.

Тұқым қуалайтын материалдың құрылымдық деңгейлері

Хроматин фибрилласының диаметрі 20-30 нм. А -HI гистон көмегімен көрші нуклеосомалардың байланысы; Б -нуклеосомалармен ажыратылған ақуыздарсыз ДНҚ тізбегі; В - хроматинның соленоид түріндегі фибрилласы.

Хроматин құрылымындағы блоктар. А - хроматиннің ілмек тәрізді құрылымы; Б -хроматин ілмектерінің одан әрі конденсациясы; В - ілмектердің блок тәрізді құрылымдар түзіп, ақырғы интерфазазалық хромосомаға айналуы.

Дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ) - тірі организмдердегі генетикалық ақпараттың ұрпақтан-ұрпаққа берілуін, сақталуын, дамуы мен қызметін қамтамасыз етуіне жауапты нуклеин қышқылының екі түрінің бірі. ДНҚ-ның жасушадағы басты қызметі - ұзақ мерзімге РНҚ мен ақуызға қажетті ақпаратты сақтау

Рибонуклеин қышқылы (РНҚ) - жоғары молекулалық байланыс; нуклеин қышқылдарының типі. Табиғатта кеңінен таралған. РНҚ-ның көмірсу бөлігінде рибоза қанты, ал азотты негіздері ретінде аденин, гуанин, цитозин және урацил болады. Рибонуклеин қышқылдары рибосомалық (рРНҚ), ақпараттық (аРНҚ) және тасымалдаушы (тРНҚ) болып бөлінеді.

ДНҚ

Белгілер

РНҚ

Жіпшелері

Ядрода

Орналасуы

Ядро мен цитоплазмада

ДНҚ-полимераза

Ферменті

РНК-полимераза

А, Т, Г, Ц

Нуклеотидтері

А, У, Г, Ц

Дезоксирибоза

Қанты

Рибоза

Генетикалық ақпаратты сақтап зат алмасу процестерін қадағалау

Қызметі

Генетикалық ақпаратты тасымалдау және нәруыз биосинтезі

РНҚ мен ДНҚ айырмашылығы

Мендельдің бірінші заңы немесе біртектілік заңы екі таза индивид (гомозиготалы) тоғысқан кезде барлық ұрпақтар өз белгілері бойынша тең (біркелкі) болады дейді. Бұл кейбір кейіпкерлердің үстемдігіне байланысты, олардың қарапайым көшірмесі рецессивті кейіпкердің әсерін жасыру үшін жеткілікті. Сондықтан гомозиготалы да, гетерозиготалы да ұрпақ бірдей фенотипке ие болады (көрінетін белгі) . Мендельдің үшінші заңы тәуелсіз бөліну заңы деп те аталады. Гаметалар түзілу барысында әр түрлі белгілерге арналған кейіпкерлер бір-біріне тәуелсіз тұқым қуалайды. Қазіргі уақытта бұл заңның бір хромосомадағы гендерге қатысты қолданылмайтындығы белгілі, олар бірге тұқым қуалайтын болады. Алайда, мейоз кезінде хромосомалар дербес бөлінеді. Мендельдің үшінші заңы тәуелсіз бөліну заңы деп те аталады. Гаметалар түзілу барысында әр түрлі белгілерге арналған кейіпкерлер бір-біріне тәуелсіз тұқым қуалайды. Қазіргі уақытта бұл заңның бір хромосомадағы гендерге қатысты қолданылмайтындығы белгілі, олар бірге тұқым қуалайтын болады. Алайда, мейоз кезінде хромосомалар дербес бөлінеді.

ҚОРЫТЫНДЫ