Компьютерлік жүйелердегі ақпарат қауіпсіздігі

Ақпаратты

қорғаудың

мақсаты

ақпарат иесіне,

пайдаланушыға

меңгерушіге келетін

және зиянды

әрекеттерді болдырмау.

Ақпаратты қорғаудың тиімділігі ақпаратты қорғау нәтижелерінің қойылған мақсатқа сай келу дәрежесімен бағаланады.

Ақпаратты жүйелерді қорғаудың мақсаты (ақпаратты өңдеу жүйесі) қауіп-қатерге қарсы әрекеттер:

-өңделген ақпараттың жасырын

бұзылу қатері;

-өңделген ақпараттың бүтіндігінің

бұзылу қатері;

-жүйенің жұмыс істеуінің бұзылу

қатері.

Сурет 1. Қорғаныс жүйесін құру кезеңдері

1. Мүмкін болатын қауіп-қатердің талдауы келесі қауіп-қатерден қорғанудың негізгі түрлерін зерттеумен айналысады:

- Ақпараттың конфиденциалдығының бұзылуының қауіп-қатері;

- Ақпараттың бүтінділігінің бұзылуының қауіп-қатері.

Бұл кезең шындығында да барлық қауіп-қатердің жиынтығынан байсалды зиян (вирус, ұрлық) келтіретіндерін таңдаумен аяқталады.

2. Қорғаныс жүйесін жоспарлау кезеңі қорғалатын құрылымдар тізімінен және оларға мүмкін болатын қауіп-қатерден тұрады. Бұл кезде қорғанысты қамтамасыз етудің келесі бағыттарын назарға алу қажет:

- құқықтық-этикалық;

- моральды-этикалық;

- қорғанысты қамтамасыз етудің әкімшіліктік шаралары;

- қорғанысты қамтамасыз етудің аппараттық-программалық шаралары.

3. Қорғаныс жүйесін іске асыру ақпаратты өңдеудің жоспарланған ережелерін іске асыруға қажетті құралдарды орнату мен баптауды қамсыздандырады.

4. Қорғаныс жүйесін сүйемелдеу кезеңі жүйенің жұмысын бақылау, ондағы болып жатқан оқиғаларды тіркеу, қорғанысты бұзуды айқындау мақсатымен оларды талдау және қажетінше қорғаныс жүйесін түзетумен сипатталады.

Ақпараттық жүйе деп үрдістерді жүзеге

ақпараттық асырушы

құжаттардың, құжаттар топтамасының және ақпараттық технологиялардың реттелген жиынтығын атайды, яғни объектіні басқаруға қажетті ақпаратты беру мен жаңарту, сақтау, жинақтау жүйесі.

Ақпараттарды қорғау дегеніміз қорғалған ақпараттарға санкцияланбаған және алдын

ала ойластырылмаған

ағып

әрекеттердің

кетуіне

жасалуынан олардың тосқауыл қою.

Санкцияланбаған ену

- қызығушылық

бұзу

тудырған субьектінің ену ережесін арқылы қорғалған ақпараттарды алуы.

Ақпараттың сапасы дегеніміз ақпараттың орындалуына қарай, оны қолданушының белгілі бір қажеттілігін қанағаттандыратын

ақпараттың қасиеттердің

жарамдылығын жиынтығы.

көрсететін Ақпарат

сапасының бір көрсеткіші оның қорғалуы.

Ол дегеніміз

ақпараттардың

белгілі бір деңгейде сақталуын, өңделуін және

пайдалануын қамтамасыз ету.

ақпараттың

негізгі

оның конфиденциаль- және қол жетімділігі

Қорғалған сипаттамаларына, дығы, бүтіндігі жатады.

Ақпараттың

конфиденциалдығы - бұл

оның мазмұнының тек иеленуші субьектіге ғана белгілілігі. Конфиденциальдық бір

субьектінің қызығушылығын қажеттілікпен

екіншісінен қорғайтын,

байланысты,

құқықтық обьективті ақпараттың

субьективті сипаттамасы болып табылады.

АЖ компоненттері:

Аппараттық жасақтама: ЭЕМ және құрама бөліктер (процестер, мониторлар, терминалдар, периферийлік құрылғылар, дисководтар, принтерлер, контроллерлар, кабелдер, байланыс линиялары) және т. б. ;

Бағдарламалық жасақтама: алынған бағдарламалар, негізгі, объектілі, жүктелетін модулдер, амалдық жүйелер және жүйелік программалар (компиляторлар, құрастырушылар және басқалар), утилиттер, диагностикалық программалар;

мәліметтер - магниттік тасымалдаушылардағы тұрақты және уақытша сақталатындар, баспа архивтері, жүйелік журналдар және т. б. ;

персонал - қызмет етуші персонал және қолданушылар.

АЖ қорғау әдістері:

басқару;

кедергілер;

бүркемелеу;

регламенттеу;

талаптану;

мәжбүрлеу.

Ақпаратты қорғау әдістері төмендегідей болып жіктелінеді (сурет 2) .

Сурет 2 Ақпаратты қорғау әдістерінің жіктелуі

Ақпараттық

қауіпсіздікке

қауіп бөлуге

төндіруді мынандай түрлерге болады:

адамның іс әрекетінен тәуелсіз ( табиғат құбылыстарының ақпараттарға әсер ететін табиғи физикалық қауіптері) ;

адамның іс әрекеті арқылы туындайтын (жасанды қауіптер), олар алдынғыларына қарағанда аса қауіпті болып саналады.

Жасанды қауіптер өздерінің туындау жағдайларына байланысты алдын- ала ойластырылмаған ( кездейсоқ ) және алдын -ала ойластырылған (қасақана) болып бөлінеді.

Алдын-ала ойластырылмаған қауіпке жататындар:

КЖ -ні жобалау кезіндегі қателіктер;

КЖ-нің бағдарламалық құрылымын жасау кезіндегі қателіктер;

КЖ-нің аппараттық қондырғыларының, байланыс желілерінің, энергиямен қамтушылардың жұмысы кезіндегі кездейсоқ апаттар;

КЖ-ні пайдаланушылардың қателіктері;

КЖ-нің аппараттық қондырғыларына басқа да электрондық қондырғылардың физикалық өрістерінің әсері ( олардың электромагниттік үйлесімділік шарттарының сақталмауы ) және т. б.

ҚАСАҚАНА ҚАУІПТЕРГЕ ЖАТАТЫНДАР:

КЖ-ге қызмет көрсетуші тұлғалардың санкцияланбаған әрекеттері ( мысалға, КЖ-нің қауіпсіздігіне жауапты әкімшілік қызметкерінің қауіпсіздік саясатын әлсіретуі ) ;

КЖ-нің ресурстарына КЖ-ні пайдаланушылар мен бөгде адамдардың санкцияланбаған енуі, мұндағы келтірілген зиян тәртіп бұзушының іс-әрекетімен анықталады.

КЖ-ДЕГІ АҚПАРАТТЫҢ ҚАУІПСІЗДІГІНЕ ЖАСАЛЫНҒАН АЛДЫН-АЛА ОЙЛАСТЫРЫЛҒАН ҚАУІПТЕР МАҚСАТЫНА БАЙЛАНЫСТЫ НЕГІЗГІ ҮШ ТОПҚА БӨЛІНУІ МҮМКІН:

Бүтіндіктің бұзылуына жасалынған, яғни КЖ-де сақталған немесе КЖ-лер арасында берілген ақпаратқа алдын-ала ойластырылған қауіп;

Ақпараттың қол жетімділігінің бұзылуына жасалынған, яғни КЖ-ні пайдаланушылардың біреуінің ( тәртіп бұзушының ) алдын-ала ойластырылған әрекетінен туындайтын қызметт етуден бас тарту, бұл жағдайда КЖ- нің кейбір ресурстарына КЖ-ні басқа пайдаланушылар тарапынан ену жабылып қалады.