Иіс буылтығының жіңішке кірпікшелері

Презентация қосу

Қалыпты және патологиялық физиология кафедрасы

Тақырыбы: Дәм сезу рецепциясының механизмі. Иіс
сезу, дәм сезу талдағыштарының өзара
әрекеттесуі.

• Орындаған:Амангельдиев О.М.
• Группа: ЖМҚА 02-20
• Қабылдаған:

Шымкент – 2021ж
1.Кіріспе
2.Негізгі бөлім
А)Дәм талдағыштары туралы түсінік
В)Дәм талдағыштарының адаптациясы
С)Иіс талдағышы туралы түсінік
Д)Иіс талдағыштарының адаптациясы
3.Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Анализатор, яғни талдағыш (сенсорлық жүйе) - ақпараттарды
қабылдап, кодтап, өткізіп және ми қыртысында талдап
құрастыратын күрделі морфофункциялық жүйе
• Иіс сезу және дәм сезу рецепторлары шетте орналасқан

(экстерорецепторлар) хеморецепторлар болып табылады. Сыртқы
ортамен байланысу түрінен:
1. Дистанттық: иіс сезу;
2. Контакттық: дәм сезу
• Дәм қабылдағыштары-дәм сезу баданасы тілдің түпкі
жағына,жұмсақ таңдайда,тілше мен жұтқыншақтың шырышты
қабықшасында орналасқан.Әсіресе тілдің ұшында,екі
бүйірінде және түпкі жағында көп кездеседі
• Адамда дәм сезу баданасы=10 мың
• Қабылдағыш пен тірек жасушалары=8-12
• Ұзындығы мен ені= 70 мкм
• Дәм сезу баданасының пішіні =сауытша тәрізді,төбесінде
тесігі болады
Дәм талдағыштары туралы түсінік
Дәм баданалары тілдің
Қабылдағыштың
әртүрлі заттарды
емізікшелерінде іріктеп сіңіретін
орналасқан.Бұларды стереоарнамалы
емізікшелер арасындағы шектері болады деп
жорамалдайды
бездердің сөлі шайып Әрбір
отырады қабылдағыштардан
Қабылдағыштардың сезгіштік жүйке
талшықтары басталады
ұзындығы=10-20 мкм Қабылдағыштар
Қабылдағыштардың ені=3-4 организмнің ең аз өмір
сүретін жасушаларына
мкм жатады
Ұшқары жеріндегі өте Олар әрбір 250
сезімтал шағын түктердің сағаттан кейін дәм сезу
баданасының шетінен
саны=30-40 ортасына жылжып
Демеуші заттар дәм сезуші келетін жаңа
жасушаларға бадананың жасушамен алмасады
Көшкен кезде сүйке
тесіктері арқылы өтеді ұштары қабылдағышқа
айналады
Дәм баданасынан 2-4
• Дәм қабылдағыштары дәмді
түйсіну үшін жеке сезгіштік жүйке
хеморецепторлар болады деген талшықтары шығып,
пікір бар тіл,жұтқыншақ және
• Ащы =тілдің түбінде кезеген жүйкенің
• Тәтті= тілдің ұшында құрамында сопақша
• Қышқыл және тұзды дәмді= мидың жалпы
тілдің бүйірлерінде будасына келеді
• Алайда кейінгі кездегі Бұлардан шыққан
зерттеулер бойынша, тілдің екінші нейрондар
түбінде орналасқан ішкі ілмектің
қабылдағыштардың ащы құрамында
тітіркендіргішке таламусқа жетеді
сезімталдығы,оның
ұшындағыларға қарағанда,тек 6 Одан ми
есе,ал бүйіріндегілермен қыртысының дәм
салыстырғанда 4 есе жоғары сезетін аймағына
екендігі көрсетіледі келетін,үшінші
нейрон басталады
• Иіс сезім жүйесінің қабылдағыштары жоғарғы мұрын
кеңсірігінде орналасқан.
• Ауданы=5-8см
• Иіс беткей тіннің қалыңдығы=100-150мкм
• Иіс қабылдағыштарының диаметрі=5-6мкм
• Адамдарда иіс сезгіштердің саны=10-20млн
• Әрбір қабылдағыш ұзындығы=10мкм
• Иіс буылтығының жіңішке кірпікшелері=6-12
Стереохимиялық теория

Мөлшері

Заттың иісі
құрамындағы
бөлшектерметермен
айқындалады

Көлемі Пішіні
Иіс кірпікшелері
Иіс кірпікшелері арнайы • Иіс қабылдағыштарының
бетінен тіркелетін электр
бездер түзетін сұйықтыққа көрсеткішін
малынып тұрады электроольфактограмма деп
атайды
Бұл кірпікшелер иіс сезім
• Ол иісті зат аз уақыт әсер еткен
мүшесінің қабылдау жағдайда да пайда
ауданын 50-60 есе өсіреді болып,бірнеше секундқа
созылатын,шайқалу тербелісі 10
Олар аңқыған иісті мв монофазалық (көбінесе)
заттардың ауаға таралған теріс толқыннан тұрады
бөлшектерін сезгіш келеді • Кейде баяу толқындардың
үстіне көптеген талдағыштардан
Иіс кірпікшелері үнемі шығатын лайықты
қозғалыста болып, аңқыған (синхронды)серпініс шоқтары
қабаттасады
иісті заттардың • Жеке қабылдағыштардың
молекулаларымен белсенді серпініс жиілігі тітіркендіргіштің
түрде жанасады сапасына және қарқынына
сәйкес өзгереді
• Иіс жүйесі жеке зат қабылдауға
арналған әралуан түрлі
қабылдағыштардан тұрады
• Олардың мембранасы бетінде
белгілі пішінді ойыс жерлері болады
• Егер олардың пішіні иісті зат
молекуласының белгілі пішініне
(кілт пен құлып сияқты) сәйкес
келсе ғана иіс түйсігі туады
• Оcыған сәйкес иістің бастапқы - Рецептор
бірнеше(камфора, жұпар, гүл,
жалбыз, эфир, сасық иіс) түрін жасушаларынан
жіктейді.Олардың нақтылы
қабылдағыштармен әрекеттесуі негізінен миелинсіз
потенциал тудырады
• Расында,көптеген зерттеулерде иіс
аксондар шығады.
буылтығында пайда болатын Рецепторлық аксон
электрлік жауаптың көрсеткіштері
оған әсер етуші иісті заттардың талшықтары иіс
қасиеттеріне тәуелді екендігі
көрсетілді жүйкесін құрады.
• Бірнеше иістердің әсерінен оның
қозған және тежелген жерлерінің
кеңістіктік өрнегі өзгереді
• Иіс ұзақ әсер еткенде оған қабылдағыштардың бейімделетіндігін
бақылауға болады
• Талдағыштар көптеген исті заттарға толық бейімделеді,яғни оларға иіс
түйсігі жойылады
• Бірқатар заттарға талдағыштар баяу және ішінара ғана бейімделеді
• Кейбір жағдайларда бұл тек бір затқа емес,бірнеше ұқсас әртекті
иістерге де байқалады(гетерогендік бейімделіс)
• Ол иісті заттардың мөлшеріне және иіс сезу жолдарынан өтетін ауа
толынының жылдамдығына тәуелді келеді
Қабылдағыштардың
ұқсас
тітіркендіргіштерді
жіктеп айыра білу
қабілетін “ажырату
сезімталдығы” деп
аталады
Адамда дәм сезудің
әркелкі абсолют
табалдырығы болады
Ол организмнің
әртүрлі
(аштық,тоқтық,т.б)жа
ғдайларына
байланысты
• Дәм сезу талдағышы ми қыртысының артқы орталық
қатпарының төменгі жағында - дәм сезу орталығына барады
(Сильвий сайы).
Ауа неғұрлым таза болса,иіс талдағышының сезімталдығы
соғұрлым жоғары болады.Иіс сезу мүшелерінде қозу тудыратын
заттың ең аз мөлшерін оның “табалдырығы” деп санайды.Иісті
заттардың мұрынның кілегей қабығындағы иіс аймағына өтуі
қиындаған жағдайда,мысалы тұмау кезінде,сезу табалдырығы
көтеріліп,иіс сезімталдығының күрт төмендейтіндігі және тіпті
толық жойылып кететіндігі байқалады
• “Адам физиологиясы” (Cәтбаева Х.Қ.,Өтепбергенов
А.А.,Нілдібаева Ж.Б.)
• “Адам анатомиясы”(А.Рақышев)
• “Гистология” (Аяпова Ж.О.)
• www.google.kz.
• www.yandex.ru.
• www.medical.ru.

Ұқсас жұмыстар

Иіс кірпікшелері

Иіс сезім жүйесінің қабылдағыштары

Иіс сезу талдағыштары

Иіс талдағышы

Аңдардың тыныс алу жүйесі

Иіс және дәм сезу Мүшелері

Адамның психикалық қызметтерінің ерекшеліктері (зейін,түйсік,ой,сана,сөз) туралы ақпарат

Шеміршектердің арасында

ауруханаішілік инфекциялардың маңызды қоздырғышы

Кеңірдек бифуркциясы

Пәндер