АДГЕЗИВТІК АКУЫЗДАР

Презентация қосу

Тақырыбы:Цитоқаңқа.Клеткааралық
байланыс,клеткааралық адгезия, және
клеткадан тыс матрикс

Дайындаған: ҚДС 101 студенттері Байқадамова Жаңылсын
Сапарбаева Жайна
Тексерген: Сатыбаева Амина Тлекеновна

2021 жыл
•Клеткақаңқасының негізгі элементтері.

Цитоқаңқа-жасушаның белгілі бір құрылымдық деңгейінің
ұйымдастырылуын бірқалыпты ұстап тұратын,ерімейтін
ақуыздар кешені болып табылады
Негізгі құрылымдары: Үшеуіде полимерлік құрылымдарға
Микротүтікшелер өздігінен кірігіп,мыңдаған актин
Актин филаменттері бөлшектеріне ,сызықты массивтерге
Аралық филаменттер жинақталады.Олар органеллаларды ұстап
тұрушы және органеллалар қозғалатын
рельстер қызметін атқарады.
Цитоқаңқа құрылымы қалыптасуында қосымша
ақуыздар да маңызды рөл атқарады.Олар:
Органеллалардың цитоскелетке жабысуына
Органеллалардың бағытты қозғалуын
қалыптастыруға
Цитоскелет байланыстарына және қызметтерінің
үйлестірілуіне жауап береді
•Аралық филаменттер
Аралық филаменттер деп аталу себебі диаметрі актин
филаменттері мен микротүтікшелер диаметрінің аралық
көрсеткішіне ие.Яғни 10 нм дей.

Қызметтері: Аралық филаменттер
цитоплазма бойымен бір жасушадан ядрода ядро ламинасының
екіншісіне өтіп,ұлпалардың беріктігін құрамына кіреді
қамтамасыз етеді.
Мықты,талшықты,тартылысқа төзімді
полипептидтер болып цитоплазмада
торланып орналасып,жасушаға
мықтылық қасиет береді
Жасуша иілімдігін
қалыптастырып,механикалық әсерлерге
шыдамдылығын жоғарылатады
•Аралық филаменттің негізгі
ақуыздары
1. Бірінші түрі эпителий
жасушаларында кездесетін
қышқыл және бейтарап кератин
филаменттері.Кератиндер
гетерогенділікке ие. Сонымен,
эпителийде кератиндердің 20-ға
дейін түрі, шаш пен тырнақта 10
түрі кездеседі.

2. АФ ақуыздарының екінші түрі
дәнекер тінінің жасушаларының,
эндотелийдің және қан
жасушаларының цитоскелетінің бөлігі
болып табылатын мезенхимальды
жасушаларға тән виментин
филаменттері.Фибробласттарда,эндот
елиалды жасушаларда кездесетін
десмин,перферин т.с.с Десмин тегіс
және жолақты бұлшықет
жасушаларына тән.
3.Нейрофиламенттердің
белоктары (молекулалық
массасы 60-тан 130 мыңға
дейін), жүйке жасушаларының
аксондарында кездеседі.

4.Ядролық ламина ақуыздары.
Бұл соңғыларының ядролық
локализациясы болғанымен,
олар құрылымы мен қасиеттері
бойынша аралық жіптердің
барлық ақуыздарына ұқсас.
•Микротүтікшеле
р
Микротүтікшелер-ұзын әрі түзу,бір ұшымен
центромераға байланысқан,Гольджи кешенінің
жанында орналасқан құрылымдар

Цитоқаңқаның негізгі ақуыздарының ұзын филаменттерге
полимерленуінің нәтижесінде түзіледі.Филаменттердің полимерленуі бір
бағытта полярлы болады.Ұштары бір бірінен еркеше:
Оң ұшы үнемі өседі (полмерленеді)
Теріс ұшы тубулин бөлшектері тұрақтанғанға дейін ыдырайды.

Қасиеттері:
Динамикалық құрылымдар.Бір мезгілде кейбір
микротүтікшелер өссе,екінші біреулері қысқарып
отырады.
Қатты құрылымдар.Микротүтікшелер тек
цитоплазманың тірек сәулелері болып қана
қоймай,органеллалардың бағытты қозғалуының
рельстері де болады
Оларда, сондай-ақ жасушалардың
цитоплазмасында ол бір α-тубулин
молекуласының және бір β-тубулин
молекуласының димері түрінде
болады. Мұндай димердің бөлігі
ретінде әрбір тубулин молекуласына
ГДФ молекуласы бекітіледі.
Центриоль (centriol, лат. centrum —
орталық) — центросоманы құрайтын
майда денешік. Бұл ядролық қабықшаның
жанында, цитоплазмада орналасқан
органелла. Центриоль және оны қоршаған
цитоплазманың ақшыл мөлдір бөлігі (
центросфера) бірігіп, центросоманы
(орталық денешік) құрайды.
Центросоманың екі центриолі (диплосома)
бір-біріне перпендикулалы орналасады.
Центриольдің біреуін "аналық", ал бұдан
пайда болған екінші денешікті жас
центриоль деп атайды. Ол цилиндр пішінді
құрылым. Цилиндрдің қабырғасы 9 топ
микро түтікшелерден құралған. Әрбір
топта диаметрі 25 нм 3 микротүтікшелер
болады. Центриоль — жасушаның
митоздық бөлінуін іс жүзіне асырады.
Центросома-ядро қабықшасына жақын орналасқан аморфты
денешік.Ол центриолядан құралған.Интерфаза кезінде
центросомада цитоплазмалық микротүтікшелер түзіледі,бұл
МҰО(микротүтікшелероді ұйымдастырушы орталық)деп
аталады.
•Интерфаза кезінде цитоплазмалық микротүтікшелер жаңадан
түзіліп отырады
•Профаза басында ыдырайды
•Центросома айналасында қысқа микротүтікшелер пайда
болады.Олар өте тұрақсыз болады
•Қысқа микротүтікшелер сәулелі микротүтікшелер деп
аталады.Олар бір бірімен айқасып олардың тұрақтануына алып
келеді.
•Жасушаның қарама-қарсы полюстерін байланыстыратын
микротүтікшелер полярлық деп аталады.Олар анафаза сатысында
ажыраған жасушалардың поюстерге тартылуын қамтамсыз ететін
рельстер болып табылады
ЖАСУШАЛАРДЫҢ БІР-БІРІМЕН
ТІРКЕСІП БАЙЛАНЫСУЫ
• жасушааралық адгезия
• жасушааралык түйісу (контакт)
• Бұлардың екеуі де бір-біріне ұқсас, ортақ бір нәтижеге,
жасушалардың өзара байланысуына, алып келетін
үдерістер. Дегенмен, айырмашылықтары да жоқ емес,
мысалы: адгезия - жасушалардың уақытша байланысуы
жәнеиол әртүрлі ұлпа жасушалары (қан жасушаларымен
эндотеломиоциттер)арасында болатын байланыс.
• Адгезиялық байланыстар - ағзаның қабыну, иммундық
реакциялардықалыптастыруы т.б. сияқты маңызды
құбылыстарына алып келеді.
Кодгериндер-адгезивтік қабілеті тек Са ионы
болған жағдайда ғана байкалатын ақуыздар.
Олардың қызметі-эпителий, нерв және бұлшыкет
ұлпаларында салыстармалы түрде тұрақты
жасушааралық қалыптастыру болып саналады.
АДГЕЗИВТІК АКУЫЗДАР

• 1) Интегриндер - құрылысы гетеродимерлі (α,β) болып келетін
интегралдық акуыздар.
• α- бөлшектің 10 түрі β- бөлшектің 15 түрі белгілі(β1интегрин, β 2
интегрин, β3 интегрин)
• β1-интегриндер - лимфоциттердің жәнетромбоциттердің мембранасында
кездеседі.
• β 2 интегриндер біріншіден эндотелий жасушаларымен, екіншіден
фагоциттелуші субъекттермен әрекеттесуді қамтамасыз етеді.
• β3 интегрин кейбір лейкоциттер,активтенген тромбоциттер беттерінде
табылған. Соңғыларында ол фибриногенмен байланысуүшін қажет.

• Екі бөлшектіңде ж асушаішілік, мембраналық, жасушадан тыс деп
аталатын-3 домендері болады.
СЕЛЕКТИНДЕР

• Мономерлер болып табылады, оның N-ұшы домені лектиндер
қасиеттеріне ие.
• Лектиндер олигосахаридтік тізбектердің соңғы бір
моносахаридіне ерекше сай болып келетін ақуыздар тобы болып
табылады.Лектиндік домен арқасында, селектиндер жасуша
беттерінде гібелгілі бір көмірсу компоненттерін «таниды».
• L-селектинәртүрлі лейкоциттер Селектенбеттерінде кездеседі
және эндотелийдіңгликопротеиндермен әрекеттесуіне
қатынасады.
• P және E-селектиндер-қабынуды стимулдайтын факторлармен
ститмулданған эндотелий беттерінде кездеседі және олар
лейкоциттерменәрекеттесуге қатынасады.
АДГЕЗИВТІК
ИММУННОГЛОБУЛИНДЕР
• (Jg) және иммуноглобулин тектес(Jg-тектес) ақуыздар
лимфоидтық жасушалар бетінде, рецепторларретінде,
кездеседі.
• В-лимфоциттер беттеріндегі иммуноглобулиндер (Jg)
жеңілтізбектерден (L) және ауыр тізбектерден (H) тұратын
олигомерлік құрылымболып табылады.
• Т-лимфоциттер бетіндегі Јgорталық.тек ауыр тізбектен
тұрады, мұндайақуыздарды Т-жасушалык рецепторлар
(ТЖP) деп аталады. Оның да екідомені (құбылмалы және
константты) болады.
ҚАБЫНУ

• Ағзаның корғаныстық реакциясының бірі болып
табылады.
• Бұл күрделі патобиологиялық үдерісте-екі маңызды
құбылысты атауға болады:
• -қантамырлық реакция (ұсақ қан-тамырлардың кеңейуі
және қабырғаларының- лимфоцит өткізгіштік қабілетінің
жоғарлауы);
• лейкоциттердің қантамырларданбелсенді сыртқа шығуы.
ЖАСУШААРАЛЫҚ ТҮЙІСУ
(КОНТАКТ)
• жасушалардың салыстырмалытүрде тұрақты байланысуы,
ол ұлпалардың түзілуіне алып келеді және бірұ ұлпа
жасушаларының арасында болады
ЖАСУШААРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСУЛАРДЫҢ
(ТҮЙІСУ-КОНТАКТ) ТҮРЛЕРІ
1) Қарапайым типті түйісулер (байланысулар-контакт):
а) қарапайым жасушааралық қосылулар;
б) интердигитация (айқаса байланысу);
2) Тіркесу типті түйісулер (байланысу-контакт):
а) десмосомалар;
б) адгезивтік белдеушелер;
3) Жабыстырушы (қапсыру) типті түйісулер (байланысулар):
тығыз қосылу (жапсыру (қапсыру) немесе zona occludens);
4) Коммуникациялық типті түйісулер (байланысу-контакт):
а) саңылау типті қосылу (нексустар немесе-junctions);
б) синапстар.
Түйісулердің маңызы
Алғашқы екі топ түйісулері (байланысулары)
жасушаларды бір-біріментіркестіріп
байланыстыру үшін қажет.Жабыстырушы
(қапсырушы) типті түйісулер (байланысулар-
Контакттар) жасуша тақтасының әртүрлі
беттерінің орталарын бір-бірінентолық шектеу
қызметін атқарады.Коммуникациялык типті
түйісулер жасушалардың заттармен(нексустар)
не сигналдармен (синапстар) алмасуына
мүмкіндік береді.
ҚАРАПАЙЫМ ЖАСУШААРАЛЫҚ
ҚОСЫЛЫСТАР
• адгезиялық әрекеттесулерге
өте ұқсас.
• Бұл жерде ешқандай
қосымшақұрылымдарсыз,
жасушалар бір-біріне жай 15-
20нм-ге жакындап,өздерінің
плазмолеммаларының
адгезиялық акуыздары
арқылы әрекеттеседі.
• Бұл қосылуда кодгериндер
маңызды рөл атқарады.
ИНТЕРДИГИТАЦИЯ НЕМЕСЕ САУСАҚТАРДЫҢ
АЙҚАСУЫ ТИПТІ ҚОСЫЛУЫ

• екі жасуша плазмолемалары бір-біріне ілесіп алған бір
жасуша цитоплазмасына инвагинацияланады (енеді), ал
сосын көршілес жасуша цитоплазмасына енеді.
• Интердегитация әртүрлі ұлпаларда, мысалы, кардиоциттер
арасын дажиі кездеседі.
ДЕСМОСОМА
• Түйісуші екі плазмолеммалардың қатынасуымен
түзілетін кішкентай домалақ құрылым
• Бұл жерде әрбір плазмолемманың ішкі
(цитоплазмалык) бетінеде десмоплакин акуызын пайда
ететін ерекше қабат жабысқан. Осы кабаттан.
цитоплазмаға қарай бір бума аралық филаменттер өтеді
(басталады).
• Ал плазмолемманың сырткы бетінде,біріншіден-
десмосома аймағындағы плазмолеммалар арасындағы
куыс(карапайым түйісуге қарағанда) біршама кеңейген.
• Екіншіден -бұл қуыс қалың гликокаликспен
толтырылған және оны тіркестіруші акуыз
десмоглеиндер үнемі тесіп етіп
отырады.Десмоглеиндер адгезивтiк қызмет атқаратын
интегралдык ақуыздар.
АДГЕЗИВТІК БЕЛДЕУШЕ

• бұл типті түйісу екі түйісуші жасушалар
арасында орналаскан косарланған таспа
күйінде болады. Мұндай түйісулер әрбір
жасушалары бір мезгілде көршілес 4
түйісетін бірқабатты эпителийлерде жиі
кездеседі
• .Құрылымы жағынан адгезивтік
белдеушелер десмосомаларға ұқсасболады,
бірақ оларды басқа ақуыздар пайда етеді:
• пламолемманың ішкі бетінде инкулин
болады.
• Одан цитоплазмага актин филаменттері
кетеді.
• плазмолеммалар бір-бірімен линкерлік деп
ақуыздар, интегралдык ақуыздар
көмегімен тіркеседі.
ТЫҒЫЗ ҚОСЫЛУ НЕМЕСЕ ZONA
OCCLUDENS
• Бұл қосылуларда иетегралдық
ақуыздар көмегімен
түзіледі,бірақ олардың сыртқы
бөлімдері плазмолемма бетінен
шығып тұрмайды.
• Түйісуші жасушалар
плазмолеммары бір біріне өте
тығыз жабысады.
• Тығыз қосылулар,адгезивтік
белдеушелер сияқты, бір
қабаттыэпителийде,
қантамырлар эндотелийінде
кездеседі.
КОММУНИКАЦИЯЛЫҚ ТИПТІ
ТҮЙІСУЛЕР
• Бұл типке нексустар жатады.
• Нексус аймағында көршілес
жасушалар плазмолеммалары 2-3
нм арақашықтыққа дейін бір-
біріне жақындасып, арналар
қызметін атқаратын көптеген
қуыс түтікшелермен тесілген
болады. Әрбір осындай
түтікшелер2 бөліктен-
коннексондардан тұрады.
Коннексон тек бір жасуша
мембранасын ғана тесіп өтіп
жасушааралық саңылауга 1-1,5
нм-ге шығып тұрады, бұл жерде
ол екінші коннексонмен
қосылады
Коннексонның өзі цилиндр пішінді, 6 ақуыз
субъединицаларынан пайда болған құрылым, оның
ұзындығы 7-8 нм тең. Оның куйi Ca" иондары арқылы
реттелінеді.
Нексустар кең таралған; десмосомалар және
интердигитациямен қатар,олар кардиомиоциттер арасында
жиі кездеседі.
Сонымен бірге нексустарсперматогендік эпителийдің
Сертоли жасушалары арасында да кездеседі.
Кейбір деректерге қарағанда, нексус көз қарашығының
жасушалары арасында да кездеседі. Бұл жерде олардың
көмегімен көз қарашығы жасушалары коректенеді.
Назарларыңызға
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

ауруханаішілік инфекциялардың маңызды қоздырғышы

Клебсиаллалар. Патогенділігі. Этиологиялық және патогенділік орны. Экологиясы. Аурухана ішілік инфекция кезіндегі орны. Лаборторлы диагностикасы. Профилактикасы мен емі

Инфекция және иммунитет

Энтеробактериалар-ішкі инфекциялардың қоздырғыштары (эшерихиялар, сальмонеллалар, шигеллалар)

Ақуыздардың жіктелуі

Ақуыз және нуклеин қышқылдарының құрылысы және қызметі

Ақуыздың құрылысы және қызметі. Ақуыз фолдингі. Шаперондар, жасушадағы қызметі

Ақуыздың құрылысы және қызметі. Ақуыз фолдингі. Шаперондар, жасушадағы қызметі туралы

Жасушаның биологиялық мембраналарының молекулалық құрылымы мен функциялары

Цитоплазмалық жарғақ

Пәндер