Жасушалардың тотипотенттілік феномені

Презентация қосу

Коммерциялық емес акционерлік қоғамы
Әбілқас Сағынов атындағы Қарағанды техникалық
университеті

Кафедра: Х және ХТ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Жасушалардың тотипотенттілік феномені
О Р Ы Н Д А Ғ А Н : К АС И М О ВА А . Е

Қарағанды 2022
Жоспар
Кіріспе
Тотипотенттілік ұғымы
Тотипотенттілік феноменінің қалыптасу тарихы
Тотипотенттіліктің маңызы
Организмдердің әртүрлі топтарының тотипотенттілігі
Тотипотенттілігіне байланысты жасушалардың түрлері
Қорытынды
Кіріспе
Менің курстық жұмысымның тақырыбы – «Жасушалардың тотипотенттілік феномені».
Биотехнология ғылым ретінде технология мен өнеркәсіптік өндірісте биологиялық процестерді
қолдануға негізделген. Қазіргі заманғы идеялар аясында өсімдік биотехнологиясы-бұл өсімдік
жасушалары мен тіндерінің культурасының молекулалық биология әдістерімен және рекомбинантты
ДНҚ техникасымен үйлесуі.
Өсімдіктердің оқшауланған фрагменттерін өсіру әдістері өсімдік жасушасының маңызды қасиеті —
тотипотенттілікті қолдануға негізделген. Тотипотенттілік - жасушаның генетикалық ақпаратты жүзеге
асыру қасиеті, оның бүкіл ағзаға саралануы мен дамуын қамтамасыз етеді. Тотипотенттілік
өсімдіктердің ұрықтанған жұмыртқасы мен жануарлар организмдерінің жұмыртқасына ие. Сараланған
жасушаларға келетін болсақ, жануарларда тотипотенттілік тек кейбір ішек жасушаларына тән.
Бұл курстық жұмыста мен тотипотенттілік ұғымы, оның қалыптасу тарихы мен сипаттамалары,
маңызын атап өттім. Сонымен қатар тотипотенттігіне қарай жасушалардың жіктелуі, әр түрлі
организмдердің жасушаларының тотипотенттілігіне тоқталдым.
Тотипотенттілік ұғымы

Теориялық түрде кез келген өсімдік жасушасы өзін бөліп алған организмге дейін дамуға
потенциалды түрде қабілетті және ол белгілі бір жағдайларда қолдан өсірілген. Бұл қасиет
тотипатенттілік деп аталады. Тотипотенттілік (лат. totus – барлық, тұтас, potential – күш) –
тұтас организмге дейін дамуын қамтамасыз ететін өзіне тән генетикалық ақпаратты сақтап,
үйлестіретін жасушаның қасиеті. Әдетте, әмбебап тотипатенттілік қасиетке өсімдіктің
және жануардың ұрықтанған жұмыртқа жасушасы ие. Ал сомалық жасушалардан
тотипатенттілік қасиетке тек қана өсімдік жасушалары ғана ие, әрі ол in vitro жағдайында
ғана. Қолдан өсірілетін жануарлар жасушасы тотипатенттілік қасиеттен айырылған.т
Басқаша айтқанда тотипотенттілік дегеніміз – жекешеленген клеткалардың көбейе өсіп,
толыққанды бүтін организмге айналу қабілеті.
Тотипотентті жасушаның морфогенетикалық
даму жолдары
Тотипотенттілік феноменінің қалыптасу тарихы
Тотипотенцияның әкесі-неміс биологы және философы Ханс Адольф Эдуард Дриш. Бұл ғалым теңіз
түйіршіктерімен жасаған эксперименттерінің арқасында эмбриологияны түсінуде төңкеріс жасады.
1891 жылы Дриш теңіз түйіршіктерінің екі жасушалы эмбриондарымен тәжірибе жүргізді, ол
эмбриональды даму туралы гипотезаларға қарсы шықты. Оның нәтижелері көрсеткендей, ерте
эмбрион жасушалары (зиготалар) механикалық немесе табиғи жолмен бөлінген кезде қалыпты
личинкалар пайда болғанға дейін дами алады, бұл жасушалардың дамуының алғашқы кезеңдерінде
тотипотентті болады.
Бұл екі жасушалы бақа жұмыртқаларымен жұмыс істеген Вильгельм Рудың (эксперименттік
эмбриологияның пионері) нәтижелеріне қайшы келді. Ру екі жасушаның біреуін өлтіру жаман
эмбриондардың дамуына әкелгенін анықтады және эмбриональды жасушалардың алдын-ала
тағайындалған мақсаты бар деген қорытындыға келді.
Тотипотентті жасушаның маңызы
Тотипотенттіліктің маңызы
Кез-келген бағаналы жасуша - бұл тез дамып, қажетті типтегі жасушаға айналуға дайын донор жасуша, яғни
бастапқыда нақты мамандануы жоқ. Бұл зақымдалған тірі тіндерді жөндеуге қатысатын бағаналы жасушалар,
және олардың арқасында жұлдызшалар жоғалған сәуленің орнына жаңа сәулені, ал кесірткенің құйрығын
толығымен өсіре алады.
Бағаналы жасушаларда тотипотенттілік сияқты сипаттама бар, яғни жасушаның бөліну арқылы организмнің
кез-келген басқа жасушасының пайда болу қабілеті. Басқаша айтқанда, кез - келген жасуша тотипотентті
бағаналы жасушадан дами алады, мысалы тері, қан, жүйке және т.б. Осылайша бүкіл тірі организм бір
жасушадан өсе алады.
Адамдарда тек эмбрионалды бағаналы жасушалар тотипотентті, ал өсімдіктерде барлық бағаналы жасушалар
тотипотентті болады. Сонымен қатар, өсімдіктерде тіпті сараланған жасушалар белгілі бір жағдайларда
мамандануын жоғалтып, қайтадан бағаналы бола алады, мұндай жасушалар каллус деп аталады.
Өсімдіктердің барлық бағаналы жасушалары тотипотентті болғандықтан, сіз өсімдіктің бір бөлігін кесіп, оны
басқа жерге трансплантациялай аласыз және толықтай екінші өсімдік өседі. Бұл өсімдіктер мен адамның
бағаналы жасушаларының негізгі айырмашылығы.
Организмдердің әртүрлі топтарының тотипотенттілігі
Өсімдіктер мен саңырауқұлақтар
Споралар арқылы көбейетін өсімдіктер мен саңырауқұлақтарда ұрықтандыруды қажет етпейтін бұл жасушалар тотипотентті типке жатады,
өйткені бұл организмдердің зиготасы толық жеке тұлғаны дамытуға қажетті жасушалардың барлық түрлерін шығаруға қабілетті.
Өсімдіктердегі көптеген даму, өсу және тіндік мәдениеттерді зерттеу көптеген өсімдік жасушаларының тотипотентті екенін бірнеше рет көрсетті.
Бұған мысал ретінде ұсақ тіндердің немесе өсінділерде өсетін ортада орналастырылған кезде мүлдем жаңа индивид туғызуға немесе қалпына
келтіруге болатын өсінділерді келтіруге болады.
Омыртқасыздар
Бұрын айтылғандай, тотипотентті эмбриондық жасушалардың бар екендігін көрсеткен алғашқы зерттеу теңіз кірпілерімен (эхинодермалар)
жүргізілді. Содан бері Дричтің тәжірибесін қайталау үшін көптеген зерттеулер жүргізілді және олардың барлығында нәтиже бірдей
(тотипотенциалдың болуы).
Эхинодермадағы тағы бір жағдай, бірақ бұл жолы теңіз жұлдыздары - олардың кейбір түрлерінің қолдың бір бөлігінен толық ағзаны қалпына
келтіру қабілеті. Бұл қалпына келтіру қабілеті ересек адамның тотипотентті бағаналы жасушаларының болуына байланысты.
Пориферлердегі (губкалардағы) тіндік зерттеулер бұл организмдерде көптеген тотипотентті жасушалар бар екенін анықтайды. Бұл оларға кез-
келген типтегі жасушаларды өндіруге немесе алуға мүмкіндік береді, кейде дененің кішкене бөлігінен толық организмді қалпына келтіре алады.
Омыртқалылар
Омыртқалы жануарларда тотипотенциалды зерттеу эмбрионалды дамуда сипатталған; басқаша айтқанда, балықтар, бауырымен жорғалаушылар,
құстар мен сүтқоректілер сияқты омыртқалы жануарлардың эмбриональды жасушаларында Дричтің кірпілеріне ұқсас тотипотентті мінез-құлық
бар.
Көбею түріне қарамастан (айқас ұрықтану, өздігінен ұрықтану және сонымен қатар партеногенез) зигота мен моруланың арасында болатын
жасушалар (зиготаның алғашқы сегменттері) барлық типтегі жасушаларды шығарып, оларды толық организмге ұйымдастыра алады.
Қорытынды
Қорытындылай келе, тотипотенттілік – өсімдік клеткаларының ядродағы генетикалық
ақпарат негізінде онтогенетикалық даму бағдарламасын толық жүзеге асырып, тұтас
организмге айналу және ұрық түзу қабілеттілігі. Өсімдік клеткасына тотипотенттілік
қасиет тән. Басқаша айтқанда тотипотенттілік дегеніміз – жекешеленген клеткалардың
көбейе өсіп, толыққанды бүтін организмге айналу қабілеті. Көп клеткалы организмдердің
әр клеткасында толық нәсілдік мағлұматтар жиынтығы болады.
Өсімдік жасушаларының тотипотентті түрленуінің міндетті ерекшелігі-дифференциация,
яғни мамандандырылған жасушаның меристематикалық күй деңгейіне оралуы,
құрылымның жеңілдетілуімен, вакуоланың азаюымен, органеллалардың құрамы мен
санының өзгеруімен және т.б. Дифференциация жасушаның мериетематикалық күйге өтуін
және жаңа формалық белсенділік қабілетін анықтайды.

Ұқсас жұмыстар

Тәжірибелерге тоқталу

Антидене түзу

Цитология - жасуша туралы ғылым

Қазақ Ағартушылығы феномені

Менеджмент психологиясындағы қабылдау процесінің ерекшеліктері

Қабылдаудың негізгі ерекшеліктері

Пәндер