МУТАГЕНДІК ФАКТОРЛАР

Презентация қосу

МУТАГЕНЕЗ.
МУТАГЕНДІК
ФАКТОРЛАР
Жоспар:

Кіріспе
Негізгі бөлім
Мутагенез
Мутагендік факторлар
Антимутагендік факторлар
Қорытынды
КІРІСПЕ
МУТАЦИЯ деп генетикалық материалдағы өзгерістердің
нәтижесінде пайда ( латынша mutatio - өзгеріс ) болған өзгергіштікті
айтады. Мутация терминін ғылымға1901 жылы Д.Фриз енгізген
болатын.

Мутация генотиптің өзгеруімен жүреді. Мутацияны жиілететін
факторларды мутагендер дейді. Мутагендер табиғи және жасанды
деп бөлінеді.
Табиғи мутациялар ДНҚ ның репликация, репарация,
рекомбинация сияқты процестерінде пайла болған қателіктердің
нәтижесінде пайда болады.
Жасанды мутациялар сыртқы мутагендердің
әсерінен пайда болады. Олардың үш түрі кездеседі: физикалық,
химиялық, биологиялық.
МУТАЦИЯ-генетикалық материалдың кенеттен табиғи немесе жасанды түрде өзгеруі салдарынан, организмнің қандай да бір

Я
МУТАЦИ тұқым қуалайтын белгілерінің өзгеруі.

• Бұл генетикалық материалдың тұқымқуалау өзгерістері.

• Ең ірілері- хромосомалар санын өзгертеді;

• Ең ұсақтары- ДНҚ-дағы нуклеотидтердің жүйелілігін өзгертеді.
Мутагенез —
МУТАГЕН
ЕЗ физикалық және
химиялық мутагендердің
көмегімен мутацияларды жасанды
жолмен алу әдісі. Бұл әдіс
экспериментті генетикада жиі
қолданылады. Селекцияда
мутагенез жануарлардың,
өсімдіктердің және
микроорганизмдердің
болашақтағы мутанттарын алуда
пайдаланылады.
Қазіргі кезде әр түрлі радиациялық
сәулелердің, химиялық қосылыстардың және
басқа агенттердің мутация пайда болуына әсері
толық дәлелденді. Жасанды мутагенездің
факторлары болып мутагендер саналады.
Мутагендер деп мутация типтерінің пайда
болуына әкелетін факторларды түсінеді. 1927
жылы Г.Миллер дрозофилаға рентген
сәулесімен әсер етіп, жасанды мутагенез
мүмкіндігін алғаш рет сенімді дәлелдеді.
Осыдан кейін баска физикалық және химиялық
мутагендік факторларды жан-жақты зерттеу
басталды.
Мутация-барлық тірі ағзаларға тән қасиет
Эволюциялық даму барысында ағза да қалыптасқан
үйлесімділік бұзылады және мынадай мутациялар
болады:

Зиянды мутация-тұқымқуалау қасиеттерінінің
өзгеруі тіршілік әрекетін нашарлатады.

Бейтарап мутация-тіршілік үдерістерінде өзгеріс
болмайды немесе дәл осы орта жағдайларында мәнсіз
болады;

Пайдалы мутация- өзгерістен ағзаның қандай да бір
қасиетінің жақсаруы байқалады;

Өлтіргіш мутация-ағзаны өлтіріп жібереді.
Мутагендік факторлар
Мутация тудыратын факторларды мутагендер деп
атайды. Мутагендер- мутацияның жүруіне әсер ететін
заттар.

Мутагендерге әсер етуші сыртқы факторлар

физикалық биологиялық

химиялық
Мутагендер
Физикалық Химиялық Биологиялық
иондық сәулелердін көптеген алкилдеуші бұл вирустардың РНҚ-сы
барлық түрлері (гамма қосылыстар, нуклеин мен ДНҚ-сы, вирусты
және рентген сәулесі, қышқылдарының азотты емес паразитарлы
протон, нейтрон, т.б.) туындылары, агенттер (микоплазмалар,
ультракүлгін сәулелер, алколоидтар және бактериялар),
жоғарғы және төменгі басқалар. паразиттердің
температуралар жатады. метаболизмдік өнімдері
(токсоплазма, мысық
сорғышы, трихинелла)
және транспозондар.
Химиялық факторлар
Химиялық мутагенез - Тірі жасушаның генетикалық
материалына (ДНҚ, хромосомалар) химиялық қосындылар
әрекетімен туындайтын, генотип және фенотиптің өте
жылдам, сандық, тұқым қуалайтын мутациялық өзгерістеріне
әкелетін биологиялық процесс.

Қоршаған ортаның химиялық мутагендерін өз ішінде үш
топқа бөлуге болады: табиғи қосындылылар (алкалоидтер
және флавоноидттар), қоршаған ортаға түсетін пиролиз
қнімдері, заманауи өндіріс әрекетінің әсерінен құрылатын
химиялық қосындылар. Н.П. Дубининнің (1978) кейін
ұсынылған жүйесі бойынша химиялық мутагендердің негізгі
үш категориялары бар:

1. Табиғи бейорганикалық заттар - азот тотығы, нитраттар,
нитриттер, қорғасын, радиобелсенді материалдар және
басқалар; органикалық шығу тегіндегі табиғи заттар.
2. Қайта өңделген табиғи қосындылар - жанған көмер мен
ағаш, мұнай өнімдері; ауыр металдар қосындылары; тағам
қалдықтары және басқалар.
3. Табиғатта кездеспейтін химиялық өнімдер.
Физикалық факторлар
Физикалық факторларға иондармен
қанықтандырылған сәулеленулердің
(рентгендік, а, в, ү - сәулеленулер,
нейтрондар, мезондар) алуан түрлері,
сонымен қатар ульрокүлгін және шағын
толқынды сәулелер және басқаларын
жатқызады. Биосфераның радиационды
компоненттермен ластанудың салдарынан
физикалық мутагенездерді зерттеу кезінде
маңызды міндеттердің бірі аз мөлшерде әсер
етумен индукцияланған мутациялар
процестерін талдау болып табылады. Соңғы
жалдары төмен концентрациялардағы
физикалық және химиялық агенттердің әсер
етуі - айқын мутагенді және концерогенді
Биологиялық фактор
Тірі ағзаларға ісік тарсформациясының
көзқарасынан, сондай-ақ тұқым қуалау
патологиясынан қауіп тудыратын
биологиялық факторлар тірі ағзаларға
маңызды ықпал етеді. Адамның дене және
генеративтік жасушаларының тұқым
қуалау аппаратындағы цитогенетикалық
жылжуын жасушалық емес формалар мен
прокариоттар тудыруы мүмкін екендігі
орнатылды. Гельминттер және олардың
метаболиттері жалпы адамның геномына
және жекеше түрде оның хромосомдық
құрылымдарына ықпал ете алатын
биологиялық фактор болып табылатыны
көрсетілген.
МУТАГЕНДЕР ӘСЕРІНЕ ӘСЕР
ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР:
Комутагендер -орта Десмутагендер-бұл
факторлардың өзіндік факторлар жасушаға дейін
мутагенді әсері мутагендер әсерін
болмайды,бірақ басқа
төмендетіп, мутация саны
факторлардың мутагенді
эффектісін күшейтеді.
мен жиілігін төмендетеді.
Оларға:органикалық заттар Оларға: витаминдер,
варапамил, кофеин, темекі ферменттер, көк бұрыш
түтіні конденсаты жатады. жатады

Антимутагендер-жасушада
мутагендер әсерін
төмендететін өнімдер
( аскорбин
қышқылы,репарация
ферменттері)
Екі басты жылан гермафродит «Мы» атты шұбар жыланның екі басы
және екі жыныс мүшелері бар. Олардың бірі ер, екіншісі әйел.

Екі басты бауырымен жорғалаушылардың
көптеген
жағдайлары тіркелген. Тіпті бір бастың екіншісін жеуге
тырысқан
сәттері де болған.
Мутация - генетикалық материалдың кенеттен

Ы
ҚОРЫТЫНД табиғи немесе жасанды түрде өзгеруі
салдарынан, организмнің қандай да бір тұқым
қуалайтын белгілерінің өзгеруі.
Табиғи өзгерістер (гендегі және
хромосомадагы) физикалық және химиялық
әсер ету арқылы пайда болады.
Мутагендер - мутацияның жүруіне әсер ететін
заттар. Мутагендерге әсер етуші сыртқы
әсерлер физикалық, химиялық және
биологиялық (вирустар) факторлар тірі
организмдерге әсер етіп мутация жиілігін
(әжептәуір жоғарылатады) және спонтандық
мутация деңгейін әжептәуір жоғарылатады.
Физикалық мутагендерге иондық сәулелердіқ
барлық түрлері (гамма және рентген сәулесі,
протон, нейтрон, т.б.) ультракүлгін сәулелер,
жоғарғы және төменгі температуралар
жатады.
Химиялық мутагендер - көптеген алкилдеуші
қосылыстар, нукленн қышқылдарының азотты

Ұқсас жұмыстар

Физикалық фактор

Мутагенез. Мутагендік факторлар. Антимутагендік факторлар

ДНҚ репарацияның түрлері

Химиялық факторлар

Генотиптік өзгергіштік

Тұқым қуалаушылықпен өзгергіштіктің маңызы

Генетикалық қауіпсіздік

Мутациялар және мутагенез

Гендік мутациялар

Қауіпті және зиянды өндірістік

Пәндер