Қытайдың Қазақ жеріне ықпалы

Презентация қосу

Қытай-қазақ
қатынасы
1602-10
Жоспар

• 1 Қазақ Цин қатынасы
• 2 Қытайдың Қазақ жеріне ықпалы
• 2.1 Қазақ ақсүиектерінің императорынан шен алуы
• 2.2сауда қарым қатнасы
• 3 қортынды
Қазақ қытаи қатнасы

• Қазақ Цин қарым қарым қатнасы бұл тәуелсіз форматтағы
еркін сауда қатнасы болды қытайлар қазақтарды өзіне көп
тартқысы келді себебі,қазақты сюнуу урпағы деп қарағанымен
1653 жылдан бастап тани бастағанын оларды зертеу
мақсатында шен шекпен беріп пекинге де шақырып төре
ұрпақтарымен жақсы қарым қатнаста болады.Жоңғарларға
қарағанда қазақтар ерекше соның ішінде мәдениеттілігімен
өзін танытты қазақтарды өздеріне пекинге шақырып қонақ
етіп от шашу кемемен серуен түрлі мәдениетімен
таңқалдыруға тырысқан бірақ сәтсіз болады себебі қазақтарда
отырықшылық мәдениетті қалыптастырған
Қазақ жеріне ықпалы
• Цин империасы қазақ жеріне ешқандайда ықпалы
болмады .оған басты себеп оларды еркін васал ретінде қарауы
бұл сөзден ешқандайда васал емес тәуелсіз ел ретінде көргенін
аиқындайды.қазақтар сауда саясатын қауіпті санап көп сауда
істемеуге тек Абылай аитқан уақытында істеген Абылай сауда
арқылы кіріптар болудан сақтанды әрі сауда арқылы соғыс
болып кетпеуі үшін аз аздан сауда істеді.көбіне қытай көпестері
жібекті атқа күріш бидаиын қара малға ауыстырдық деп мәз
болатын бұның бәрі қазақ тарапынан жасанды сауда ғана
болатын.Әрі қытайлар қазақты орыстың боданы деп қарап тек
шыңжаңнан ары аспауға тырысты әрі батыс жапон экспансиясы
орыс пен соғыс қазақ жеріне деген қызығушылығын оятпады
Сауданың кері кетуі

1 жылқы

1 м жібек
матасы
• Қазақта "Еженханның қолынан көк тас алған" деген
сөз бар. Бұл Мәнжу-Цин империясының үкіметінен шен
немесе сый алған адамдарға қарата айтылған.

• Еженхан – Мәнжу-Цин империясы ханының лауазым
атағы. Боғдыхан деп те аталады. "Өткен жылы
Шыңжаң жанжуны (губернаторы) аспан тәңірінің
жердегі өкілі деп аталатын е ж е н х а н ғ а жүріп
кеткен" (Қ. Исабаев, Шоң би, 36). Түсіндірме сөздіктен.
Қазақстан Қарулы Күштерінің Әскери-тарихи музейіне
тапсырылған заттардың ішіндегі қызыл жібек шашақты
домалақ көк тас пен тауыс қауырсыны – шүршіт әулеті
басқарған Мәнжу-Цин империясының әкімшілік
жүйесінде қолданылған 9 дәрежелі әскери және
азаматтық лауазымдардың айыру белгісінің бірі. Ол
Алтай бетінде өмір сүрген Үмбет Тұманұлына Мәнжу-
Цин патшалығы тарапынан берілген, – дейді Қалиолла
Ахметжан.

Үмбет Түменұлының шендік бас киімі мен көк тасы
• Діңсе тас – шендік дәрежені білдіреді
• Қытай шенеуніктерінің ресми бас киіміне орнатылатын дин
әшекейі, лауазым дәрежесіне сәйкес, әртүрлі асыл тастар
мен қымбат металдардан домалақ үлкен түсті моншақ тас
(чжу) түрінде жасалады да металл (алтын, күміс) қауызбен
қапталады. Ұзын қызыл жібек шашақ – чжувэй төбелдіріктен
төмен түсіп бас киімнің төбесін жауып тұрады.

• – Дин тасы (қазақша діңсе тас) түріндегі айыру белгілері
тағылған ресми бас киімдерді Мәнжу мемлекетіне
бағынышты болған, қытайға қызмет еткен моңғолдар,
қалмақтар, ұйғырлар да ресми сырт киіммен бірге киген.
Өткен ғасырдағы моңғол миниатюраларында қытай
дәрежесін, шенін иеленген моңғол зайсан, тайшылары
осындай Мәнжулық ресми бас киіммен бейнеленеді, – дейді
Қалиолла аға.
Берілген шендер
•
Мөлдір қызыл лағыл

Екінші дәрежелі қызметкерге бас ұиіміне
лағыл тағылды

Көк сапфиртастан белгісі болды үшінші
дәрежеде

Төртіншіде лазурит тасы

Қалғандары
Бесіншіде сутас янтар тастан
белгі алды
Алтыншыда перламуттан
болды
• Тарих бетіне қарасақ, Цин императоры 1757 жылы 30
тамызда Абылайды қазақ елінің ханы ретінде үкім шығарды.
Ондағы қазақтардың басты талаптары: қазақтың ел басқару
жүйесі өзгермеу мен қазақтардан әскер алмауы орындалды.
Тек қана қытай тарапы сөзбен емес, арасында Чжао Хой
бастаған таңдаулы әскерлер қазақ ауылдарында өздерінің
әскери шеберліктерін, садақ ату, төбелес, атта шабу
қабілеттерін қара қазаққа көрсетіп, осымен қытайдың
жауынгерлік қабілеті қазақтан қарағанда бірнеше есе
жоғары екендігін дәлелдегісі келетін. Тіпті қазақ пен қытай
соғысты деген ақпараттар бар. Бүгінгі Қазақстанның жүрегі
Астанада Абылайдың әскері мен қытайдың Чжао мен Фу Дэ
бастаған қарулы 30 мыңдық қалың қолымен 11 рет
шайқасып,ұрыс даласында жайратып салды. Қытайлықтар
қыс түсуіне байланысты үлкен шығынға да ұшыраған.
Бүгінде Астана маңында сол кезеңнен естелік һәм дерек
болып «Шүршіт қырылған» деген атауға ие мекен жатыр.
Император Чиянлун патша өз
елшісіне айтқан сөзі

Олар ел болды, біз қабыл алдық
деген -оларды жанамалай баурау
ғана, бейне Вьетнам, Тайландтар
сияқты. Оларға тек тәңір
патшасының лебізін ғана білдіріп
қана қою»[8,89б] -деп
Абылайдың жерді ұлғаитуы

Абылай хан өзінің Цин патшалығына жіберген алғашқы елшілері арқылы қазақтың
атамекені- Тарбағатайды сұратты. Осыған орай жазылған патша ордасының жауап
хатында: « Абылай- сендер шалғайда жатқан бөтен елсіңдер…. Ал сенің елшің
бізге жеткізіп келген: Тарбағатай тегінде біздің жайылым жеріміз еді, сол жерді
патша жарылқап, бізге берсе-деген сөзіне келсек, бұл жер жаңа ғана
тыныштандырылған, әлі иен жатқан өңір. Патша әсілі ол жерді сендерге қиып бере
салушы еді, бірақ сендер бізге ебін тауып ел болып алдыңдар, бізге еңбек сіңірген
жоқсыңдар. Сондықтан ол жерді сендерге сыйға бере салу- мемлекеттің тәртібіне
қайшы келеді… Егер сендер айтқандай-ақ Әмірсананы тұтқындап, әкеліп беретін
болсаңдар, онда ол жерді сендерге жарылқап беруге болады»[9,56б] дейді. Абылай
хан екінші рет Цин патшалығынан Ілені сұрайды. Ол туралы 1760 жылы 8-
маусымда Цин патшалығының Абылай ханға жолдаған хатында: « Сенің
елшілерінің айтуынша, ойрат жері қазір иен жатыр екен… Сен және патша
жарылқағанның үстіне жарылқай түсіп, қазақтардың Ілеге барып, мал бағынуына
рұқсат берсе,- депсің. Тарбағатай қатарлы жерлер ежелден жоңғарлардың
жайылым жері, патша қалың қолымен ол жерді тыныштандырған. Сен қазақтар
бұрата (қырғыздар- ташкенттіктер, әндіжандықтар, бадақшандықтар барлықтарын
өз ықыластарыңмен ішке( бізге) қарадыңдар
• Қорытып айтқанда...
• – Осы айтылғандардың негізінде мынандай тұжырымдар жасауға болады:

• Ресми бас киімге тағылатын арнаулы айыру белгілері – дин әшекейі мен тауыс
қауырсыны Цин әкімшілігі тарапынан шекаралас орналасқан қазақ, қырғыз, монғол
халықтарының ру басылары мен ел билеушілерін өз ықпалына тарту мақсатында
арнаулы сый ретінде құрметті лауазымымен бірге беріліп отырған. Қытай
мемлекетінің қызметінде болмағандықтан бұл шен мен дәреже белгісі оларды
қытайдың ресми киім формасын киюді міндеттемеді. Бұл қазақ хан-сұлтандарына
Қытай императорына вассал болуға сөз жүзінде уәде беріп, іс жүзінде өз
тәуелсіздігін сақтап қалуға мүмкіндік берді.

• ХІХ ғасырдың аяғында Қытай мемлекетінің қол астында болған Шыңжаңдағы Алтай
аймағында өзінің байырғы жерін мекен еткен қазақ руларының ел билеушілеріне де
шен беріліп, лауазым белгісі ғана тапсырлып, Мәнжулық ресми киім кию
міндеттелмеуі, оларда да осы кезеңде қытай әкімшілігімен қарым-қатынаста белгілі
бір дәрежеде еркіндік болғанын көрсетеді. Үмбет Тұманұлы да залың лауазымына
осындай сипатта ие болған. Сондықтан ол өзінің Шыбарайғыр руын өз қалауынша
басқара алды.

• Осылайша Қожаберген батырдың ұрпағы Тұманұлы Үмбет залыңнан қалған бұл
қымбат жәдігерлер нақтылы тарихи заттық дереккөз ретінде қазақ-қытай саяси
қатынастары тарихының кейбір ерекшелігін жаңаша танып білуге, түсінуге
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА
РАХМЕТ

Ұқсас жұмыстар

ҚАЗАҚСТАН ЖЕРІНДЕГІ КЕЙІНГІ ОРТАҒАСЫРЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТЕР

Азия жағалауларына жақын маңдағы Тынық мұхит аралдарында орналасқан мемлекет

Қытай мен Патшалы Ресей арасындағы Петербург келісімі

Абылай хан билігі тұсындағы қазақ хандығы

Ғұн мемлекетінің сипаты

Қалмақ хандығының күшеюі

Даосизм - байырғы Қытай философиясындағы негізгі бір бағыт

ЖАС СҰЛТАН АБЫЛАЙ

Ресейге қосылуы

Ұлы жібек жолы бойында сауданың дамуының арқасында

Пәндер