Дыбыстың таралу - Әртүрлі ортадағы дыбыс себептерін білу

Дыбыс толқындарының пайда болу процесін сипаттайды;

Дыбыс толқындарының табиғатын сипаттайды;

Әртүрлі ортадағы дыбыс толқындарының таралу ерекшеліктерін түсіндіреді;

Дыбыс жылдамдығын анықтаудың тура әдісін сипаттау және тиісті есептеулерді жүргізеді;

Осы сабақта қол жеткізілетін сабақ мақсаттары

Бағалау критерийлері:

Дискрипторлар

Білу:

- Дыбыс толқындарының пайда болу процесін біледі;

Түсіну:

- Әртүрлі ортадағы дыбыс толқындарының таралу ерекешеліктерін түсінеді;

Жинақтау: Толқындарды демонстрациялап, эксперименттік тапсырмаларды қортындылай алады

Тақырыпты толық ашу;

Бойлық толқын анықтамасын білу

Дыбыстың таралу себептерін білу.

Тәжірибені дұрыс жасау

Жұмыстың орындалу ретін жазу (5 қадамнан кем емес)

Қорытынды жасау

Күнделікті өмірден мысалдар келтіру (2 кем емес)

Есептер шығару

1. Жиілігі 510Гц дыбыс көзінен толқын ауада 340м/с жылдамдықпен таралады. Толқын ұзындығын табыңдар.

2. Ер адамның ең төменгі даусы үшін ауадағы дыбыс толқынының ұзындығы 4, 3м-ге, ал әйел адамның ең жоғарғы даусы үшін 25 см-ге жетеді. Осы дауыстардың тербеліс жиілігін табыңдар.

3. Рояльдің жиілік диапазоны 90Гц пен 9000 Гц аралығында. Ауадағы дыбыс толқындары ұзындықтарының диапазондарын анықтаңдар.

4. Егер су ішінде тарайтын дыбыстың толқын ұзындығы 8, 6м, ал периоды 0, 006с болса, онда оның жылдамдығы неге тең?

5. Найзағай жарқылынан 6 с өткен соң оның дыбысы естілді. Ауадағы дыбыс жылдамдығы 340 м/с болса, найзағай бақылаушыдан қандай қашықтықта болған?

Бағалау критерийі:

Дискриптор

Қолдану:

Дыбыс толқынын сипаттайтын шамаларды есептер шығаруда қолдана алады

Есептің берілгенін дұрыс жазады. (ХБЖ айналдыру)

Қажетті формуланы дұрыс қолданады.

Есепетеу жолын дұрыс жүргізеді.

Жауабын дұрыс жазады.

Домбыра құрылысы.

Домбыра 3 бөліктен тұрады. Бас бөлігі, мойыны, шанақ. Басында құлақтары, шайтан тиегі орналасады. Мойын бөлігінде пернелер, шанақта тиек, ойық, ілгек орналасады. Домбыра- әрбір құрылымдық элементтерінің қызметін жалпы физикалық күрделі заңдармен түсіндірілетін ұлттық акустикалық -аспап.

Статистикалық тепе-теңдік.

Домбыра төрде ілулі тұрғанда немесе шертпей жай ғана қолымызға алғанда барлық бөліктері өзара тепе-теңдікте тұрады.

1. Егер домбыра ішегін қолымызбен шертсек белгілі бір үн естиміз.

2. Тепе-теңдікте тұрған ішекті шертіп тербеліс тудырдық.

3. Ішектің тербелісі ауа арқылы, біздің құлағымызға жетеді.

4. Біздің көзімізге көрінбегенімен домбыраның беттік тақтайы да күрделі тербеліске ұшырайды.

Дыбыс ауада таралып тербеліс тудырады. Денелердің тербелісі дыбыс туындауының себепкері болып табылады.

Дыбыс

Дыбыс толқындары - адамда дыбыс әсерін туғызатын тербеліс жиілігі 16Гц -тен 2 Гц - ке дейінгі механикалық толқындар.

Инфрадыбыстар -

Ультрадыбыстар -

Дыбыс туындауының себепкері - денелердің тербелісі

Дыбыс барлық ортада тарала алады. Дыбыс әртүрлі ортада белгілі бір жылдамдықпен таралады. 1 - кесте

Әртүрлі ортадағы дыбыс жылдамдығы

Орта

Дыбыс жылдамдығы, м/с,

Ауа

330

Су

1480

Болат

4380

Мыс

3800

Темір

5850

Шыны

5600

Сутек

1280

Каучук

Дыбыстың денелердің тербелісі арқылы тарауына қарапайым мысал ретінде қазақ халқының ұлттық аспабы домбыраны келтіруге болады.

Мысал келтіру

Дыбыстың қаттылығы неге байланысты болатынын анықтау үшін камертонды пайдаланамыз.

Камертон - доға тәрізді қысқы сапталған металл таяқша, оның көмегімен музыкалық дыбыс алуға болады. Мектеп камертондары бірінші октаваның “ля” нотасына сәйкес келетін дыбыс шығарады.

Музыкалық дыбыстар - камертондардың немесе басқа гармоникалық тербеліс жасайтын денелердің шығаратын дыбыстары.

Дыбыс қаттылығы дыбыс шығаратын дененің тербелістер амплитудасымен анықталады.

Өлшем бірлігі - Децибел (дБ)

1 бел = 10 дБ

Кейбір дыбыс көздері шығаратын дыбыстың қаттылық деңгейінің мәндерін 2 кестеден көре аламыз.