Дыбыстың таралу - Әртүрлі ортадағы дыбыс себептерін білу

Презентация қосу

Осы сабақта қол жеткізілетін сабақ
мақсаттары

Дыбыс толқындарының пайда болу процесін
сипаттайды;
Дыбыс толқындарының табиғатын сипаттайды;
Әртүрлі ортадағы дыбыс толқындарының таралу
ерекшеліктерін түсіндіреді;
Дыбыс жылдамдығын анықтаудың тура әдісін
сипаттау және тиісті есептеулерді жүргізеді;
Бағалау критерийлері: Дискрипторлар
Білу: 1.Тақырыпты толық ашу;
- Дыбыс толқындарының Бойлық толқын
пайда болу процесін біледі; анықтамасын білу
Түсіну: Дыбыстың таралу
- Әртүрлі ортадағы дыбыс себептерін білу.
толқындарының таралу 1.Тәжірибені дұрыс жасау
ерекешеліктерін түсінеді; Жұмыстың орындалу ретін
Жинақтау: Толқындарды жазу (5 қадамнан кем емес)
демонстрациялап, Қорытынды жасау
эксперименттік
тапсырмаларды 1.Күнделікті өмірден
қортындылай алады мысалдар келтіру (2 кем
емес)
Есептер шығару
1. Жиілігі 510Гц дыбыс көзінен толқын ауада 340м/с
жылдамдықпен таралады. Толқын ұзындығын табыңдар.
2. Ер адамның ең төменгі даусы үшін ауадағы дыбыс
толқынының ұзындығы 4,3м-ге, ал әйел адамның ең
жоғарғы даусы үшін 25 см-ге жетеді. Осы дауыстардың
тербеліс жиілігін табыңдар.
3. Рояльдің жиілік диапазоны 90Гц пен 9000 Гц
аралығында. Ауадағы дыбыс толқындары
ұзындықтарының диапазондарын анықтаңдар.
4. Егер су ішінде тарайтын дыбыстың толқын
ұзындығы 8,6м, ал периоды 0,006с болса, онда оның
жылдамдығы неге тең?
5. Найзағай жарқылынан 6 с өткен соң оның дыбысы
естілді. Ауадағы дыбыс жылдамдығы 340 м/с болса,
найзағай бақылаушыдан қандай қашықтықта болған?
Бағалау критерийі: Дискриптор

Қолдану: 1.Есептің берілгенін
Дыбыс толқынын дұрыс жазады. (ХБЖ
сипаттайтын айналдыру)
шамаларды есептер
1.Қажетті формуланы
шығаруда қолдана
дұрыс қолданады.
алады
1.Есепетеу жолын
дұрыс жүргізеді.
1.Жауабын дұрыс
жазады.
Домбыра құрылысы.

Домбыра 3 бөліктен тұрады. Бас бөлігі, мойыны, шанақ. Басында
құлақтары, шайтан тиегі орналасады. Мойын бөлігінде пернелер,
шанақта тиек, ойық, ілгек орналасады. Домбыра- әрбір
құрылымдық элементтерінің қызметін жалпы физикалық күрделі
заңдармен түсіндірілетін ұлттық акустикалық –аспап.
Статистикалық тепе-теңдік.
Домбыра төрде ілулі тұрғанда немесе шертпей жай ғана
қолымызға алғанда барлық бөліктері өзара тепе-теңдікте тұрады.
1. Егер домбыра ішегін қолымызбен шертсек белгілі бір үн естиміз.
2. Тепе-теңдікте тұрған ішекті шертіп тербеліс тудырдық.
3. Ішектің тербелісі ауа арқылы, біздің құлағымызға жетеді.
4. Біздің көзімізге көрінбегенімен домбыраның беттік тақтайы да
күрделі тербеліске ұшырайды.
Дыбыс ауада таралып тербеліс тудырады. Денелердің тербелісі
дыбыс туындауының себепкері болып табылады.
Дыбыс
Дыбыс толқындары – адамда дыбыс
әсерін туғызатын тербеліс жиілігі 16Гц –тен
20000 Гц – ке дейінгі механикалық
толқындар. 16 Гц
Инфрадыбыстар – 20000 Гц
Ультрадыбыстар –
Дыбыс туындауының себепкері –
денелердің тербелісі
Дыбыс барлық ортада тарала алады. Дыбыс
әртүрлі ортада белгілі бір жылдамдықпен
таралады. 1 - кесте
Әртүрлі ортадағы дыбыс
жылдамдығы
Орта Дыбыс жылдамдығы, м/с,
Ауа 330
Су 1480
Болат 4380
Мыс 3800
Темір 5850
Шыны 5600
Сутек 1280
Каучук 50
Мысал келтіру
Дыбыстың денелердің тербелісі арқылы
тарауына қарапайым мысал ретінде қазақ
халқының ұлттық аспабы домбыраны келтіруге
болады.
Дыбыс
Дыбыс
қаттылығы
қаттылығы

Дыбысты
Дыбысты
сипаттайтын
сипаттайтын
физикалық
физикалық
шамалар
шамалар

Тонның
Тонның Тембр
Тембр
биіктігі
биіктігі
Дыбыстың қаттылығы неге байланысты
болатынын анықтау үшін камертонды
пайдаланамыз.
Камертон – доға тәрізді қысқы сапталған металл
таяқша, оның көмегімен музыкалық дыбыс алуға
болады. Мектеп камертондары бірінші октаваның
“ля” нотасына сәйкес келетін дыбыс шығарады.
Музыкалық дыбыстар – камертондардың немесе
басқа гармоникалық тербеліс жасайтын
денелердің шығаратын дыбыстары.
Дыбыс қаттылығы дыбыс шығаратын дененің
тербелістер амплитудасымен анықталады.
Өлшем бірлігі – Децибел (дБ)
1 бел = 10 дБ
Кейбір дыбыс көздері шығаратын дыбыстың
қаттылық деңгейінің мәндерін 2 кестеден көре
аламыз.
Кейбір дыбыс көздері шығаратын дыбыстың қаттылық деңгейінің
мәндері, дБ
Дыбыс көзі Дыбыс қаттылығы, дБ

Құлақтың ауыртпалықты сезіну шегі 130

Ұшақтың көтерілуі 120

Дискотекадағы музыка 110-120

5-7м қашықтықтағы автомобиль сигналы 100

Жүк машинасының жұмыс істеп тұрған 80
қозғалтқышының шуы
Көше шуы 70-80

3м қашықтықтағы шаңсорғыш дыбысы 70

Тас жолдағы автомобиль қозғалысы 50-60

Әңгіме-сұхбат 40

Тұрғын үйлердегі шу нормасы 20-30

Жапырақтың сыбдыры 10
Тон биіктігі тербеліс жиілігімен анықталады,
яғни тербеліс жиілігі үлкен болса, тон да
биігірек болады.
Адам
дауысының
тон биіктігі
бойынша
диапазоны

80-150Гц 1400Гц
110-149Гц 130-520Гц 260-1050Гц колора
бас
баритон тенор дискант туралық
диапазан сопрано
Дыбыстың тағы бір маңызды сипаттамасы –
оның бояуы немесе музыканттардың айтуынша
оның тембірі
Тембр – адамның даусына немесе аспаптың
үніне өзіндік бояу беретін дыбыстың сапасы.
Денелердің гармоникалық тербелістері
синусоидалық толқындар деп аталатын
толқындар туғызады.
Күрделі дыбыстың ең төменгі жиілігі негізгі
жиілік, ал оған сәйкес келетін белгілі бір
биіктіктегі дыбыс негізгі тон деп аталады.
Негізгі тонға обертондар немесе
гармоникалар деп аталатын жиіліктер бірге
жүреді.
Әртүрлі шулардың музыкалық дыбыстардан
ерекшелігі сол – оларға қандай да бір белгілі
тербеліс жиілігі сәйкес келмейді.
Шу - әр түрлі жиіліктегі дыбыстардың ретсіз
қабаттасуы болып табылады.

Ұқсас жұмыстар

Көлденең және қума толқындар

Дыбыс. Дыбыстың сипаттамалары

Шудың физикалық және гигиеналық сипаттамасы

Дыбыстың таралу жылдамдығы

Дыбысты оқшаулау

Дыбыстың биіктігі

Ұлттық өнерге баулу, дыбыстың адам өміріндегі маңызын ашу

Шуды сипаттайтын шама, айырмашылығы

Инфрадыбыстың биологиялық әсері

Дыбыс. Дыбыс сипаттамалары

Пәндер