Майда еритін

Презентация қосу

ВИТАМИНДЕР.
ВИТАМИНДЕРДІҢ
КЛАССИФИКАЦИЯ
СЫ.

Дайындаған:Сабиров А

Тобы:СТК-101
Қабылдаған:Еримова А
ЖОСПАР

I. Кіріспе

II. Негізгі бөлім

Дәрумендердің топтары мен түрлері

Майда еритін витаминдер.

Суда еритін витаминдер
III. Пайдаланылған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Дәрумен — адам мен жануарлардың тіршілігіне, олардың ағзасындағы зат
алмасудың бірқалыпты болуы үшін аз мөлшерде өте қажетті биологиялық
активті органикалық қоспалар. Дәрумен (латынша vіta – тіршілік және амин)
туралы ілімнің негізін 1880 жылы орыс дәрігері Николай Лунин салды. 1912 жылы
поляк дәрігері Казимеж Функ сол кезге дейін жасалған тәжірибелер нәтижесін
қорытындылап, ғылымға дәрумен терминін енгізді. Дәрумен немесе витамин -
салыстырмалы құрылысы күрделі емес және әртүрлы табиғаты бар төменгі
молекулярлы органикалық қосылыстардың тобы. Бұл жиынды химиялық табиғаты
бойынша органикада біріктіріледі, олардың ортақ қасиеті гетеротрофтылармен азық
түрінде тұтынатынында. Автотрофты ағзалар да дәруменге мұқтаж болып келеді,
дегенмен олар дәруменді синтез жолымен не тікелей қоршаған ортадан алады.
1 күнге қажет
Әріп белгісі Химиялық аты Физиологиялық аты
мөлшері

А Ретинол Антисиростоминалық 2,5 мг
D кальциферол антирахитическ 0,025 мг
Майда еритін
Е токоферол антистрилдік 5 мг
витаминдер
К филохинон антигеморагикаралық 0,015 мг
Q убихинон антигемфагиналық 1 гр

В1 Тиамин Антиневрин 3 гр
В3 пантотен қышлы. антидермотид 1,2 мг
В5 (РР) никотин қышқылы. актипеллагра 25 мг
В6 перидоксин антидерамтин 2 мг
Суда еритін
В12 сеанокобаламин антиамилия 0,001 мг
витаминдер
Вт корнитин антискорбут 100 мг
С аскорбин қышқылы капилярды бекітуші 0,01 мг
Н биотин антидерматид 50 мг
Р рутин антистирилдік 3,2 мг
Дәрумен жетіспеушілік, авитаминоз – күнделікті ішетін тағамда дәрумендердің
жетіспеуінен, олардың бойға сіңуінің бұзылуынан не дәрумен синтезделуінің
тежелуінен туатын аурулар. Егер адам үнемі дәрумені аз, бірыңғай тағаммен
(консервіленген, кептірілген, рафинадталған) тамақтанса, ағзаға, негізінен
көмірсулар (қант, тағы да басқа) ғана түсіп, ақуыз бен майлар аз түссе, ал көкөніс
пен жеміс-жидектер мүлдем болмаса дәрумен жетіспеушілік дамиды. Сондай-ақ
азық-түлік дұрыс сақталмаса немесе олардан сапасыз тағам дайындалса, азық-түлік
құрамындағы дәрумендер бұзылады. Мысалы, құрамында никотин қышқылы (РР
дәрумені) аз дәнді дақылдармен ғана қоректену пеллагра ауруына, ал қауызы
алынған күрішпен және өте ұнтақталған бидай ұнынан жасалған нанмен ғана
тамақтану бери-бери сырқатына әкелуі мүмкін.
ДӘРУМЕНДЕРДІҢ ТОПТАРЫ МЕН
ТҮРЛЕРІ

Барлық дәрумендер майда және суда еритіндер деп
екі топқа бөлінеді.
Майда еритіндерге А, D, Е, К дәрумендері жатады.
Суда еритін дәрумендерге С, РР және В тобындағы
барлық дәрумендер жатады. Соңғы кезде дәрумендерді
классификациялап, үлкен 4 топқа бөледі: алифатты ,
алициклды, ароматикалық, гетероциклды,
МАЙДА ЕРИТІН ДӘРУМЕНДЕР

А дәрумені (ретинол) ағзаның өсуіне, дамуына әсер етіп, түрлі ауруларға
қарсы тұра алу әрекетін арттырады. Іңірде, түнде көруді жақсартады. А
дәрумені шаштың, тырнақтың өсуі мен терідегі жасушалардың мүйізденуіне
әсер етеді. Ол жетіспегенде тері құрғап жарылып, түсі күңгірттенеді. Май
бездерінің құрамы өзгереді, көздің қасаң қабығы бұзылады. Адам іңірде,
түнде нашар көреді. Бұл ауруды ақшам соқыр (куриная слепота) деп атайды.
А дәрумені бауырда, сүтте, жұмыртканың сарысында көп болады.
Өсімдіктердің қызыл, сары жемістерінде, сәбізде, қызанақта, өрікте,
асқабақта кездеседі. А дәруменінің ағзаға қажет тәуліктік мөлшері 2,5-10,5
мг.
D дәрумені (кальциферол) адамның терісінде күннің ультракүлгін сәулелерінің
әсерінен түзіледі. Ол кальций мен фосфордың ішектен бөлінуін жылдамдатып,
сүйек ұлпасының мықтылығына әсер етеді. Адам ағзасы D дәруменін тағамның
құрамынан да қабылдайды. Жас сәбилерде D дәруменінің жетіспеуінен болатын
ауру мешел (рахит) деп аталады. Мешел ауруына шалдыққан балалардың
қаңқасы дұрыс қалыптаспайды. Аяқ сүйектері дене салмағының әсерінен
майысады, сүйек баяу дамиды, ұйқысы қашады. Жұқпалы аурулармен көп
ауырады. Сондықтан жас сәбилердің мешел ауруына шалдықпауы үшін күн
сәулесіне шығарып шынықтырады. D дәрумені балық майында, бауырында,
уылдырығында, жұмыртқаның сарысында, жануарлардың бауырында, сүт
өнімдерінде мол. D дәруменінің қажетті тәуліктік мөлшері 2,5 мг.
Е витамині токоферол

Е витаминінің биологиялық мәнін 1922 жылы Эванс пен Бишоп тексерді.
Кейнгі жылдары бидай ұрығының майынан таза түрінде активті заттар бөлініп
шығарылды. Артынан жасанды түрі де пайда болды. Бұл зат Е витамині, немесе
токоферол /грек, «тұқым қуалағыш»/ деп аталды.
Химиялық тұрғыдан барлық токоферолдар екі циклды, бір атомдық фенолдарға
жатады. Қазіргі кезде токоферолдардың 7 түрі белгілі. Оптикалық активтігі
жағынан α – токоферол ерекше орын алады.
Е витамині майларда және майлы еріткіштерде еритін май тәрізді зат.
Токоферолдар бензолда, бензинде, хлороформада, ацетонда және басқа
органикалық заттарда да ериді, қыздыруға айталықтай тұрақты.
К витамині филлохинон

Шөп пен астық тұқымдастарда бір зат жетіспесе, балапандар геморрагиялық ауруға ұшырайтын 1935 жылы
белгілі болды. Жетпеген ол затты К витамині деп атады. 1942 ж А.В.Палладин және М.М.Шемякин К
витаминінің суда еритін викасол атты жасанды түрін бөліп шығарды. Кейіннен К витаминінің сүтқоректілерге де
керек екені анықталды. Олар К витаминге деген қажеттілікті ішектегі микроорганизмдердің түзуі арқасында
және негізгі азықтар арқылы қамтамасыз етеді.
К витамині өсімдіктер пигменті хинондар тобына жатады. Оның табиғи және жасанды бірнеше түрлері /К 1, К2,

К3/ белгілі.
Химиялық құрамы жағынан бүйірлік тізбегі изопреннен тұратын нафтахинонның туындысы болып келеді.
К авитаминозының белгілері:

К витамині жетіспегенде қан тамырының қабрығасы селдіреуінен оның ішіндегі қан айналаға шапшып шығып
сол араға жиналады. Себебі, К витамині қанның қалыпты жағдайда ұюына қажет. Ол осы құбылысқа керекті
протромбин мен тромботропиннің бауырда түзілуіне әсер етеді. К авитаминозы кезінде протромбиннің ұюы
баяулайды.
Қан ұюына керекті негізгі компоненттер пайда болуы үшін К витамині бауыр клеткаларында жағдай жасайды.
К витамині жетіспегенде, протромбиннің және басқа заттардың мөлшері азаяды да бұлшық еттерге қан
құйылады. Балапандардың кеуде бұлшық еттеріне және аяқтарына қан құйылып, барлық денесі бозарып, еттің
қабыршақ қабаты сыпырылады.
Сүтқоректілерде К авитаминозы байқалмайды. Оның себебі бұл витамин организмде ұлтабар мен ішектегі
микроорганизмдер арқылы түзіледі.
К витамині жетіспегенде организмдегі тыныс алу және фосфорлану процестері тежеледі.

АТФ – бұлшық еттердің жиырылуына керекті зат. Сондықтан К витамині жетіспесе, бұлшық еттерде АТФ-ның
мөлшері азайып қана қоймай тегіс бұлшық еттердің қызметі нашарлап, көптеген ферменттердің активтігі
төмендейді.
К витамині организмге азықтар мен бірге еніп, ішек бактериялары әрекетінің арқасында түзіледі. Оның
сорылуы үшін ішектерге ет тұздары бөлінуі керек, ал азықтарда май болуы қажет. Ішектің қалыпты қызметі
бұзылғанда К витаминінің сорылуы нашарлайды.
К витаминінің антигеморрагиялық /грек. holmorr hogra — қан, rhegnymi — жарамын/ активтігі жоғары.

К витамині көк шөпте, пішенде және сүрлемде болады. Әсіресе көк беде, шақпа шөп, жақсы пішен, сүрлем,
капуста жапырағы және азықтық капустада мөлшері көп. Жануар тектес азықтарда К витамині аз кездеседі.
СУДА ЕРИТІН ДӘРУМЕНДЕР

С дәрумені (аскорбин қышқылы). Ағзаның жұқпалы ауруларға қарсы тұра алу
әрекетін арттырады. Сүйекке және тіске беріктік қасиет береді. С дәрумені
биологиялық тотығу кезінде зиянды заттардың түзілуін тежейді. Ол қарсы денелерді
түзетін ферменттердің құрамына кіреді. Терідегі қантамырлардың қабырғасының
бүлінуіне де кедергі жасайды. С дәрумені жетіспеген жағдайда ағза тез шаршайды,
сілемейлі қабықшалар қабынады, қызылиек қанталайды. Бұл дәрумен ұзақ уақыт
жетіспесе, адам кауіпті құрқұлақ (цинга) ауруына шалдығады. Адам ағзасы С
дәруменін түзбейтіндіктен, тамақпен бірге қабылдануы керек. С дәрумені ағзаға қыс
пен көктем айларында көбірек қажет. Жаңа піскен көкөністер, жемістер және
тұздалған орамжапырақ құрамында көбірек кездеседі. Әсіресе итмұрынның,
қарақаттың құрамында мол болады. Ағзаға қажетті тәуліктік мөлшері 60-100 мг.
В1 дәруменi (тиамин ) ағзада дұрыс зат алмасуы үшін (әсіресе кеміртегінің) аса қажет.
дәрумен жетіспегенде шаршағандық сезіліп, ас қорыту процесі бұзылады. ағза тиаминге зәру
болған жағдайда жүйке жүйесі үлкен ауруға шалдығуы мүмкін. В1 дәруменіне әсіресе сыра
ашытқысы, келтірілген және тығы зд алған наубайханалық шикізаттар анағұрлым бай. Ал
тағамдық азықтардың ішінде, әсіресе жармалар (көбіне қара құмық және сұлы жармалары),
құнарсыз ұн сорттарынан пісірілген нан болғаны жөн. Дене және ой еңбегімен көп
шұғылданғанда және суықта ұзақ болғанда ағза В1 дәруменін көп қажет етеді.
В2 дәрумені (рибофлавин), басқа да дәрумендер сияқты ағзаның бірқалыпты өсуіне
қажетті, ол биологиялық тотығу процестеріне қатысады. Жарақаттардың тез жазылуына
мүмкіндік береді, көздің жақсы көру қабілетін сақтайды. Бұл дәрумен жетіспеген жағдайда
ерін құрғап, кезереді, ұшық шығады, денеге түскен жарақат баяу жазылады. Вг дәрумені нан
ашытқысында, бауырда, сондай-ақ сүт пен сүт тағамдарында көбірек болады. дәрумен
ыстыққа төзімді, бірақ жарықтық әсерінен тез бұзылады.
В6 дәруменi (пиридоксин) ақуыздардың құрамдас бөлігі болып табылатын амин

қышқылдарының алмасуы на қатысады. В6 дәруменінің жетіспеушілігі жас балалардың бойының
өсуін тежеп, қан аздығы мен сезіміне тез қозғыштығын тудырады, ал екіқабат әйелдердің бетінде
қара дақ пайда болады. В6 дәрумені мал етінде, балықта, сүтте, ірі қара малдың бауырында,
ашытқыларда және көптеген өсімдік өнімдеріне бар; әдеттегідей дұрыс тамақтанып жүрген
жағдайда бұл дәрумен ағзада жеткілікті болады. В6 дәруменін молырақ қажетсіну ағзаның өсуі,
әйелдің екіқабат және бала емізу кезеңдерінде жиірек байқалуы мүмкін.
В12 дәрумені (цианокобаламин ) қанның пайда болу процесіне қатысады. Бұл дәрумен
жетіспеген жағдайда ағзада қан азаю процесі дамиды. Бауырда, бүйректе, балық тағамдарында
(әсіресе балықтың бауыры мен уылдырығында) көбірек болады. Еттің, сүт пен ірімшіктің,
жұмыртқа сары уызының құрамында В12 дәрумені анағұрлым аз.
В15 дәруменi (кальций пангаматы). Химиялық табиғаты мен әсер ету күші әлі жеткілікті
зерттелмеген. Емдік мақсатта атеросклероз, қан айналысының бұзылуы, бауыр ауруларына және
басқа да сырқаттарға пайдаланылады.
Р дәруменi (биофлавоноидтер)—жіңішке қан тамырларының беріктігін арттырып,

қызметін қалыпқа түсіріп отыратын биологиялық заттар тобы. Бұл С дәруменімен
араласқанда анағұрлым тиімді. Р дәрумені шайдың (әсіресе көк шайдың) құрамында,
сондай-ақ итмұрын, лимон, құрма, қара қарақат, жұзім, өрікте және қарақұмық
ұнтағында өте көп.

РР дәрумені (ниацин). Табиғатта ең таралған суеріткіш топтары никотинді қышқыл

және никотинамид деген атпен белгілі. Көмірсулар алмасуын жақсартады,
тамырларды кеңетеді, қан ағымын жақсартады, бауыр жұмысын жақсартады, жара
мен терең жаралардың жазылуына әсер етеді. РР дәрумені жетіспеген жағдайда
көңіл-күйдің болмауы, еріннің құрғақтығы мен бозарыңқылығы, іш өту және бұлшық
ет ауруы. Көктем мен жаз кезінде теріде қызғылт тез өсетін дақ пайда болады,
зақымданған тері жуандайды да кір қызыл-қоңыр түске боялады, қабыршықтанады.
Фолий қышқылы (фолацин) қан құралу процестерімен
тығыз байланысты. Негізінен жапырақты көкөністердің
құрамында болады, сонымен бірге помидор, алма, картопта,
бауыр, бүйрек, ашытқылар бар.
Пантотен қышқылы зат алмасуының маңызды реакцияларына
қатысады. Мал өнімдерінен және өсімдіктен дайындалатын
көптеген тағамдардың құрамында бар. Бұл дәруменнің тәулік
ішінде адам ағзасына қажет мөлшері күнделікті тамақ
құрамында жеткілікті болуға тиіс.[5]
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

↑ Балалар энциклопедиясы, III-том
↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев –
Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998
ISBN 5-89800-123-9, IV том
↑ Биология:Жалпы білім беретін мектептің 8-сыныбына арналған
оқулық. Алматы: Атамұра, 2008. ISВN 9965-34-812-Х
↑ Патологиялық анотомия терминдерінің орысша – латынша – қазақша
түсініктеме сөздігі.- Ақтөбе. ISBN 9965-437-40-8
↑ Шаңырақ : Үй-тұрмыстық энциклопедиясы. Алматы :
Қаз.Сов.энцикл.Бас ред., 1990 ISBN 5-89800-008-9

Ұқсас жұмыстар

Майда еритін витаминдер. А, D,E,K витаминдері туралы

ВИТАМИНДЕР. Дәрумендердің топтары мен түрлері

Майда еритін витаминдер. А, D,E,K витаминдері

Тағамдық өнімдердегі витаминдерді сақтау жолдары

Токоферолдар - сарғыштау келген май

Витаминдерге жалпы сипаттама

Витаминдер, олардың жіктелуі, құрылысы, тағамдық көздері және витаминдердің биологиялық қызметтері. Майда еритін витаминдер А, Д, Е, К

Майда еритін дәрумендер

Интегралдық белоктар

Витаминдер, олардың жіктелуі, құрылысы, тағамдық көздері және витаминдердің биологиялық қызметтері. Майда еритін витаминдер А, Д, Е, К туралы

Пәндер