Түрік жазулары

Презентация қосу

Түрік мәдени мұрасы қазақ
мәдениетінің қалыптасуына
ықпал ету факторы.

Орындаған:Турганбекова Жақсыгул(ешт-202)
Жоспары:
1 Түрік мәдениеті
2 Түрік жазулары

3 Түрік сәулет-өнері
Қазақ мәдениеті – көне Түркі
4 өркениетінің жалғасы

5 Қортынды
Түрік
мәдениеті Түркі мәдениеті – ежелгі заманнан өмір сүріп келе жаткан түркі

тайпалары негізінде қалыптасқан мәдениеттің жалпы атауы.

Түркілердің алғашқы ата қонысы Шығыс Тянь-Шань мен өңірі

болған. «Халықтардың ұлы қоныс аударуының» нәтижесінде

қазіргі Қазақстан, Орта және Алдыңғы Азия, Шығыс Еуропа

территорияларына кең таралып орналасқан түркілер қазіргі түркі

тілдес халықтардың барлықтарының субстраты болып табылады.

«Түркі» деген термин тұңғыш рет 542 жылы аталады. «Түркі»

этонимі алғашқы кезде белгілі бір ақсүйектерден шыққанын

білдірген Орталық Азияны мекендеген көптеген тайпалық

одақтардан біріккен феодалдық мемлекет Түркі қағандығы өмір

сүрген. Түркі қағандығының әлеуметтік-саяси және қоғамдық

өмірінде әскери істер аса маңызды орын алған. Түркілердің

алғашқы көсемдерінің бірі Бумын қаған болған. Түркі қағандағы

тұсында түркі тілінің өрісі барынша кеңіп, ұланғайыр өлкедеғі

негізгі тілге айналған. Түркілердің жазуы да болған. Сол көне түркі
жазбаларынан түркілердің дүниетанымдық көзқарастары,
Көне түрік жазуы:
Ұлы Дала өркениеті біздің бүгінгі күнімізге қандай жақындап келе жатса, көне Түркі жазуына да сондай жақындап келеміз.

18 мамыр – көне Түркі жазуы күні.

Көне Түркі жазуының пайда болуы туралы болжамдар

1. Бұлар ру таңбаларына ұқсайды. Мағыналық белгілерге ұқсайды.

2. Көне замандағы финикия жазуының арамей тармағына ұқсас жерлері бар.

3. Көне Соғды жазуын Түркі тіліне бейімдер өңдеу және таңбалар қосу арқылы қалыптасқан. Көне Түркі жазулары негізінен 6-10
ғасырлар аралығында Ұлы Түркі қағандығы, Хазар қағандығы кезінде қолданылған. Таралу аймағы Монғолия-Сібір далаларынан
Тибет жеріне дейін және Еуропадағы Венгрия, Чувашия аймақтарына дейін кездесіп отырады. Көне Түркі жазуларының орнына
далалыққа көне Ұйғыр жазулары келді. Бұл жазуларды кейде манихей жазулары деп атайды. Оның таралуы Манихей дінінің
таралуына байланысты болды. Кейін бұл жазуларды Ислам дінінің ықпалымен енген Араб жазулары ығыстырып шығарды. Кейін
осы Араб жазуларының орнына қазіргі Түркі халықтары Латын және Кирилл әліпбилерін қолданады.

Дала жазуының тарихы

Б.з.б. 8 ғасырларда көшпенділер даласына Брахми және Кхарошхи жазулары таралған. Бұлар көне Үндістаннан келген. Ғұн
заманынан қалған қысқа жазуларды оқу мысалы, Қытай жазбаларындағы «шаньюй» (Моде шаньюй) деген сөздің Ғұн тілінде
«Сеңгір» деп дыбысталатынын анықтап берді. Бұл – «биік», «асқақ», «жоғары» деген мағына береді-де қазіргі Түркі тілдерінде,
мысалы Қазақ тілінде «Сеңгір таулар», «Заңғар көк» сияқты тіркестерде кездесіп отырады. Көне Қытайлықтардың б.з.б.
дәуірлердегі «Хунну жазуы» деп отырғаны осы жазу. Кейін б.з.б. 3 ғасырлардан бастап далалыққа Соғды жазулары тарады. Ол
ежелгі Қаңлы мемлекетінде б.з.б. 3 және б.з. 5 ғасырлары аралығында кеңінен қолданылған. Мысалы қазіргі Қазақстанның
оңтүстігінен табылып отырған «Күлтөбе жазулары» б.з.б. 2-1 ғасырларға жатады.

Көне түркі алфавиті – дыбыстық жазу түрі, яғни сөздегі дыбыстарды таңбалап жазады. Негізінен 6-10 ғасырларда үлкен аймаққа
таралған Көне Түркі жазуларын ғалымдар үш топқа бөліп қарайды: 1. Енисей ескерткіштері. 2. Талас ескерткіштері. 3. Орхон
ескерткіштері.

Орналасу жері болмаса, бұлардың қолданылған жылдарының айрмасында және жалпы жазу таңбаларының қолданылуы
арасында елеулі айырмалар жоқ. Алайда Түркі жазбаларының жазылу мерзімдеріне қарағанда алғашқы Енисей-Лена бойынан,
Түрік жазбалары:

Ұқсас жұмыстар

Бәдіздердегі жырлар ( Тастағы жазулар- «руна») туралы зерттеулер»

Көне Түркі жазуларыны зерттелуі

ЕНИСЕЙ ЖАЗБА ЕСКЕРТКІШТЕРІ - Енисей өзені бойында табылған, ежелгі түркі сына жазуымен жазылған ескерткіштер

Қыпшақтар мекендеген ұлан байтақ территория

Қапаған қаған туралы

Көне түркі жазба ескерткіштері

Орхон ескерткіштері

Тоныкөк ескерткіші

Фальклорлы зерттеу әдісі

Түркі мәдениетіндегі ауызша дәстүрі

Пәндер