Шартты рефлекстердің тежелуі

Презентация қосу

Жоғарғы жүйке
әрекеті.
Студент:Өтепберген Айгерім
Жоғары жүйке әрекеті

Жоғары жүйке әрекетіне ми сыңарлары мен
оның қыртысының қызметі жатады. Жоғары
жүйке әрекеті адам организмінің сыртқы
ортамен қарым-қатынасының тиімді
қалыптасуын зерттейді. Жоғары дәрежедегі
қызметтер: ес, сана, ойлау, көңіл-күйі, ұйқы,
түс көру, гипноз ми сыңарлары мен олардың
қыртысының негізгі қызметі болып
есептеледді
Рефлекс және оның түрлері.
Рефлекс деп сыртқы ортаның
тітіркендіргіштерінің әсеріне жүйке жүйесінің
қатысуымен берген жауабын айтады. Рефлекс
кезінде қозудың жүретін жолын рефлекторлық
доға деп атайды. Рефлекторлық доға бірнеше
бөлімдерден тұрады:
1.Сезгіш бөлім.
Мұнда орналасқан сезгіш рецепторлар
тітіркендіргіштің әсерін қабылдауынан қозу
туады.
2. Афференттік
жол рецепторларда пайда болған
қозуды орталық жүйке жүйесіне тасиды.
3. Жүйке орталығы.
Орталық жүйке жүйесінде орналасқан,
белгілі бір қызмет атқаруға бейімделген
нейрондар тобы орталыққа келген қозуды
талдап орталық жүйке жүйесінің жауабын
тудырады.
4. Эфференттік жол орталық жүйке жүйесінде
пайда болған жауап қозуды эффекторға (жұмысшы мүшеге)
әкеледі.
5. Эффектор орталықтан келген қозуға байланысты қызмет
атқарады.
6. Эффектордың рецепторлық құрылымы. Жұмысшы мүше
қызмет атқарғанда ол мүшенің
биохимиялық және электрлік өзгерістері пайда болады.
Осы өзгерістерді мүшеде орналасқан рецепторлар қабылдап,
мүшенің жағдайына байланысты оларда қозу пайда болады.
7. Эффектордың эфференттік жолы. Эффектордың рецепторында
пайда болған қозуды сол мүшенің
афференттік жүйке талшығы қайтадан
орталық жүйке жүйесіне апарады.
Мұндағы жүйке орталығы келген қозуды талдап,
жұмысшы мүшенің қызметін тоқтатып немесе қажеттігіне қарай
жалғастыратын жауап қозу пайда болады.
Шартсыз рефлекс Шартты рефлекс

1 Туа пайда болған 1. Жүре пайда болған

2. Тұқым қуалайды 2. Тұқым қуаламайды

3. Рефлекторлық 3. Рефлекторлық доғасы ми
доғасы жүйке жүйесінің төменгі сыңарларының қыртысында
дәрежедегі жұлын, сопақша ми қалыптасады.
секілді бөлімдері арқылы қалыптасады

4. Шартсыз рефлекс
қалыптасу үшін қосымша жағдайлар
қажет емес
Шартты рефлекстердің түрлері.
Шартты рефлекстер
рецепторлардың тітіркенуіне
және пайда болатын қызметіне
байланысты, қозу мен тежелуге
байланысты бірнеше түрге
бөлінеді.
Тітіркенетін рецепторларына
байланысты төмендегідей
бөлінеді:
1. Экстрорецепті шартты
рефлекстер шартты
тітіркендіргіштер сыртқы сезім
мүшелеріне әсер еткенде пайда
болады: көзге, құлаққа, иіс және
дәм сезу мүшелеріне, тері
рецепторына.
2. Проприорецепті шартты
рефлекстер қаңқа бұлшық еттерін
тітіркендіргенде пайда болады.
3. Интерорецепті шартты
рефлекстер ішкі мүшелерді
Уақытша нервтік байланыс. Шартты тітіркендіргіш әсер
еткенде ми қыртысының тітіркендіргішке сәйкес орталығында қозу
ошағы пайда болады Мысалы, көзге әсер етсе – көру орталығы, дыбыс
әсер етсе - есту орталығы. Шартсыз тітіркендіргіштің әсерінен оған сәйкес
орталықта (мысалы, тамақ - шартсыз тітіркендіргіш, ал орталық - ас
қорыту жүйесі) екінші бір қозу ошағы пайда болады. Организм үшін
маңызды әсерді шартсыз тітіркендіргіш ретінде алғандықтан екінші
орталықтағы қозу біріншіге қарағанда анағұрлым күштірек болады.
Сондықтан бірінші қозу ошағындағы нерв импульстері екінші орталыққа
тартылады да, екеуінің арасында байланыс пайда болады. Шартсыз
тітіркендіргіш неғұрлым күшті болса, соғұрлым екінші орталықтың қозуы
күшті болып, шартты рефлекс тез туады. Жағдай қайталанған сайын екі
нерв орталығының арасындағы байланыс нығайып, күшейеді де шартты
тітіркендіргіштің әсеріне шартты рефлекс пайда болады.
Шартты рефлекс күшейген сайын ми қыртысында
қозудың жайылуы нашарлап, шоғырлануы
күшейеді. Шартты рефлекстердің пайда
болуының негізі — ми қыртысындағы нерв
орталықтарының арасында у а қ ы т ш а нервтік
байланыстың пайда болуы. Мысалы: Лимонды
көргенде ми қыртысының көру аймағында қозу
пайда болады, лимонның дәмі ауыз қуысының
рецепторларын тітіркендіреді де, сопақша мидың
сілекей шығару орталығында және ми
қыртысының ас қорыту орталығында қозу пайда
болады, ми қыртысындағы екі қозу ошақтарының
арасында уақытша нервтік байланыс туады.
Шартты рефлекстердің тежелуі. Тежелу 2
түрлі болады: сыртқы немесе шартсыз және ішкі немесе
шартты тежелу.
Сыртқы тежелу туа пайда болады. Ол шартты
рефлекторлы түрде пайда болған кезде сыртқы ортаның
күшті немесе ұзақ әсер ететін басқа тітіркендіргішіне
байланысты байқалады. Мысалы, мұғалімнің айтқанын
ұқыпты тыңдап отырған бала, кенеттен даладан шыққан
қатты дауысты естісімен мұғалімді тыңдамай, дереу
терезеге қарайды. Мұнда ми қыртысында пайда болған
Шартты немесе
жаңа қозу ошағыішкі тежелу
шартты пайда болғантүрде болған қозу
рефлекторлы
шартты
ошағын рефлекстердің
тежейді. жағдай өзгергенде
туады.
Ми қыртысының талдау және
талқылау қызметтері. Динамикалы
стереотип. Сыртқы және ішкі ортаның көптеген
тітіркендіргіштерінің әсерінен биологиялық
маңыздыларын таңдап алу үшін олар мида
талданады.
Талдау арқылы организм өзіне қажетті, тиімді
әсерлерді бөліп алып, ажыратады. Ми қыртысы
әсер ететін тітіркендіргіштерді жіктеп
талдайды.
Таңдалған әсерлерге дұрыс жауап қайтару
үшін ми қыртысында олар қайта жинақталып
қорытылады, талқыланады. Мұны ми
қыртысындағы талқылау дейді.
Өте күрделі талдау мен талқылаудың үлгісі
ретінде динамикалы стереотипті алуға болады.
Динамикалы стереотип деп адам мен
жануарлардың ми қыртысында ұзақ мерзім
тұрақты ретпен әсер еткен топты
тітіркендіргіштердің біртұтас шартты
рефлекторлы әрекетті тудыратын қабілетін
айтады.
И.П.Павлов жоғары жүйке әрекетінің топтарын
ми қыртысындағы қозу мен тежелудің негізгі 3
қасиетіне байланысты 4 топқа бөледі. Ол
қасиеттер: қозу мен тежелудің күші, теңдігі,
алмасуы.
Қозу мен тежелудің осы қасиеттеріне
қарай И.П.Павлов жануарларда жоғары
жүйке әрекетінің 4 тобын ажыратады:
1. Күшті, ұстамсыз, қозуы
тежелуден басым топ.
2. Күшті, қозуы мен
тежелуі тең, алмасуы жылдам топ.
3. Күшті, қозуы мен
тежелуі тең, алмасуы баяу топ.
4. Әлсіз топ. Ми қыртысының
нерв клеткаларының қызмет қабілеті
төмен, қозуы нашар дамыған, тежелуі басым.
И.П.Павлов өзінің ашқан жоғары жүйке әрекеттерінің 4
тобын дәрігер грек ғалымы Гиппократтың айтқан 4
темпераментіне сәйкес деп есептеген.
1. Күшті, ұстамсыз, қозуы тежелуден басым топ – холерик.
2. Күшті, қозуы мен тежелуі тең, алмасуы жылдам
топ – сангвиник.
3. Күшті, қозуы мен тежелуі тең, алмасуы баяу топ
– флегматик.
4. Әлсіз топ – меланхолик.
1-ші және 2-ші сигнал жүйелері мен олардың
дамуы. Адам баласының ми қыртысының жануарлардың
ми қыртысынан айырмашылығы бар. дегенмен.
Жануарлар мен адамдар үшін нақтылы әсерді және көз,
құлақ т.б. организмнің сезгіш рецепторлары арқылы
келетін сыртқы ортаның көріністерін талдау мен
талқылау екеуінде де бар ортақ қасиет. И.П. Павлов
сыртқы ортаның табиғи әсерін «сигналдар» деп атады.
Сол сигналдарды қабылдайтын мүшелер жүйесін 1-ші
сигнал жүйесі деп атады. Ал сол сигналдардың сөзбен
белгісін «сигналдың сигналы» деп атады. «»Сигналдың
сигналын қабылдауға қатысатын мүшелер жүйесін және
сөйлеуге, сөзге байланысты ойлау қабілеттерін 2-ші
сигнал жүйесі деп атады. 2-ші сигнал жүйесі адамдарға
ғана тән.
Баланың темпераменті мен мінез-
құлықтарының қалыптасуы екі түрлі әсерге
байланысты:
1. Ата-анасынан тұқым қуалап ауысатын қозу
мен тежелудің ми қыртысындағы генотиптік
қасиеті.
2. Сыртқы ортаның әсерінен (үйдегі тәрбиесі,
дос-жолдастарының ықпалы,
әлеуметтік қоғам орындарының ықпалы)
болатын фентоиптік қасиеттер.
Эмоция және оның себептері
Эмоция немесе көңіл-күй
латын тілінде эмовере – қобалжу, қозу
деген мағынаны білдіреді.
Эмоция дегеніміз адамның сыртқы
ортаның жағдайына деген
сезімін білдіріп, белгілі бір
тітіркендіргіштің әсеріне берген
жауабы.
Эмоцияның 3 құрамы бар:
1.Ішкі сезім.
2.Сыртқы көрінісі.
3.Соңғы нәтиже.
Эмоцияны жағымды немесе жағымсыз
деп екіге бөледі.
Жаңа туған сәбидің эмоция
жағдайы ыңғайсыз болғанда жылау,
терісінің қызаруы арқылы білінеді. 7-11
жастағы балалар психикалық
эмоцияның барлық түрлерінің
белгілерін көрсете бастайды. 12-16
жаста эмоцияның барлық түрлері
толық қалыптасады.
Ес. Бала есінің дамуы
Ес физиологиялық
тұрғыдан қарағанда 3
бөліктен тұрады:
ақпаратты қабылдау,
оны сақтау және мезгілінде
қайтадан жаңғырту.Еске
сақтау әдістеріне қарай ес:
механикалық және саналы,
ерікті және еріксіз деп
бөлінеді.
Мәліметті сақтау
мерзіміне қарай ұзақ
мерзімді және
қысқа мерзімді ес
деп бөлінеді.
Қысқа мерзімді ес балада 3-4
айдан кейін іске қосылады. Баланың жасы
ұлғайған сайын еске сақтау мерзімі артады:
2 жаста бірнеше айға, 4 жаста бір жылдан
аса, 5 жаста өмір бойына еске сақтай
алады.
7 жасқа дейін еріксіз еске сақтау қабілеті,
одан әрі қарай ерікті еске айналады.
Ер балалардың есі 10 жастан бастап,
ал қыз балаларда 11-14
жаста жақсы дамиды Адамның есі 20-25
жасқа дейін қалыптасып дамиды.
Назарларыңызға рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

Жоғарғы жүйке әрекеті және оның жасқа сай ерекшеліктері

Шартты рефлекстің тежелуі

ЖОҒАРҒЫ ЖҮЙКЕ ӘРЕКЕТІ ТУРАЛЫ ТҮСІНІК

Жоғары жүйке әрекеті

Шартты рефлекс түрлері

Шартты рефлекс

В12-тапшылықты анемия

Жоғарғы дәрежелі жүйке әрекеті

Рефлексология принциптері

Балалардың жоғары жүйке қызметінің типологиялық ерекшеліктері

Пәндер