ҒАСЫРДАҒЫ ҚАЗАҚ

Презентация қосу

17-18
ҒАСЫРДАҒЫ
ҚАЗАҚ
ХАНДЫҒЫНЫҢ
САЯСИ
ЖАҒДАЙЫ
XVII ғасырдың
басында ішкі
тартыстар
нәтижесінде Қазақ
хандығы әлсіреді.
Тауекелдің інісі
Есім-ханның билікке
келуі Қазақ
хандығының одан
ары құлдырауына
кедергі болады
Қазақтың тағы бір ханы
Тұрсын ханмен арадағы
күрделі қарым-қатынасқа
қарамастан, Есім-хан Қазақ
хандығын нығайту үшін
"Есім ханның ескі жолы" - дәстүрлі
бірқатар шаралар атқарды.
қазақ қоғамындағы заңдардың
«Есімханның ескі жолы» жиынтығы. Оның негізін Қасым хан
(«Древняя дорога хана Есима») салған болатын (1511 - 1523). Заң
атты заң дүниеге келді. жинағында Қыпшақ, Шағатай, және
басқа ұлыстарда қолданылатын әртүрлі
жарғылар енгізілді. Есім хан өзіне дейін
көп өзгеріске ұшырай
қоймаған Қасымның заңдарын іс жүзінде
қолдануды өзі билік жүргізгенде қатаң
талап етті. Қасымның заңы Есімнің
Көрші мемлекеттермен арқасында сол дәуірдің әскери-саяси
шайқастарда жетістіктерге және әлеуметтік қажеттіліктеріне,
қол жеткізілді. Ойрат халықтың тұрмысы мен дәстүріне сәйкес
жетілдірілді, соның нәтижесінде бұл заң
тайпаларының бірнеше
халық арасында кеңінен тарады. Бұл заң
жорықтарына тойтарыс ережелері жермен, малмен байланысты
берілді. Қазақтың ұлы материалдық тарап-арыз, қылмыстық іс
билеушілерінің бірі Есім-хан туралы (ұрлық, кісі өлтіру және т.б.),
1628 ж. күзінде қайтыс болды. әйелдердің жағдайы, әскери міндеттілік,
дәстүрлі шаралар, кедейлерге көмектесу
және т.б. туралы мәселелерді қарады.
Халық бұқарасы Қасым хан заңының
ережелерін ұстауды қалады. Бұл заң
жиынтығы Есім ханның құрметіне "Есім
ханның ескі жолы" деп аталды.
1635 жылы ойрат
тайпалары Қазақ
хандығына басты
қарсыласына айналған
«Орталық Азиядағы соңғы
көшпенді империя»,
Жоңғар хандығының
негізін қалады

XVII ғасырдың 30-50
жылдары қазақтар
жоңғар басқыншылығына
қарсы күрес жүргізді.
ОРБҰЛАҚ
ШАЙҚАСЫ

Орбұлақ шайқасы – маңызы орасан
шайқастардың бірі. Бұл – қазақ
жасақтарының Жоңғар басқыншыларына
ымыралықпен, бірлікпен байласа, біріге
тосқауыл берген алғашқы нәтижелі
ұрыстарының бірі. Сондықтан да
шайқастың тарихымызда маңызы ерекше.
Шайқас ұзақ жылдар бойы
Жоңғарларға өмірлік ұрысын
арнаған, жоңғарларды жер
бетінен құртуды армандаған
хандардың бірі – Есім ханның ұлы
хан Жәңгір мен Жоңғарлардың
Батыр қоңтайшысы арасында
өткен үлкен соғыс. Жазық
жазирада тыныш, момақан ғана
ғұмыр кешіп жатқан көшпелі
халықты қанап, қасқыр тартқан
қойша қырған Жоңғарлардың
қарқынының белең алып бара
жатқанын сезген Жәңгір хан қол
астына жаужүрек батырларын
жинап жауына қарсы ұмтылады.
Небәрі 600 ғана адам қолымен
жоңғардың 10 мың әскерінің
қанын төккен шайқас бұл.
Қазақтың ашынғандығы жеңістің
басты себебі секілді.
Жәңгір хан жоңғар әскерлерінің
тактикасын әбден жете зерттей
білді. Күтпеген тосын тактиканы
өзі де ойлап тапты. Хан Жәңгір
ұрыс орнына Ор деп аталатын
кішкене өзеншесі бар тау арасын
қолайлы деп тауып, әскерін «ор
қазу» әдісіне жаттықтырды. Оның
ойлағаны іске асып Батыр
қоңтайшының қалың қолын
ортадан қоршап сасқан жау
қолының он мың әскерін дем
арасында қырып тастайды. Жәңгір
ханға 20 мың қолды бастаған
Жалаңтөс батыр көмекке келеді.
Қазақтардан айласын асыра
алмаған жоңғар ханы қалған
қолын жинап, ойсыраған
шығынмен кейін шегінуге мәжбүр
болады. Аты дардай жоңғар
ханына үлкен ұят саналған
шайқастың соңы қазақ
жасақтарының үлкен жеңісімен
аяқталады.
Орбұлақ шайқасын ұйымдастырушы
Жәңгір ханға тек Жалаңтөс батыр
ғана емес қазақтың ержүрек,
дарабоз батыр, жыраулары да түйіле
қатынасты. Атап айтар болсақ,
арғын Ағынтай, Қомпай, найман
Көксерек, Бөдес,
шапырашты Қарасай, тана Жиембет
жырау, қаңлы Сарбұқа, суан Елтінді,
дулат Жақсығұл, қырғыз Көтен мен
Табай, т.б. батырлардың үлесі
шайқастың жеңіске жетуіне де өз
септігін тигізді.
Орбұлақ шайқасының маңызы –
қазақтарды жоңғарлардың ғана емес
бүкіл әлемнің мойындауын туғызған
шайқас болды. Сонымен қатар, қазақ
даласындағы шайқастарды ұзақ
жылдарға толастатып, жоңғарларды
қайта қазақ сахарасына басып кіруіне
жүректерін шайлықтырардай әсер де
қалдырды. Қазақ даласы сәл де
болса жау езгісі мен зәбірінен
құтылып, жаймашуақ тіршілігін
жасай білді.
ТӘУКЕ ХАН
Жәңгірұлы Тәуке хан (1626-1718) [1][2] – Қазақ хандығының ханы,
Салқам Жәңгір ханның баласы. Шешесі – қалмақтың хошоуыт
тайпасының билеушісі Күнделен-тайшының қызы. Мұрагерлік жолмен
Қазақ хандығының билік тізгінін қолға алған кезде (1680ж.) Тәуке ел
ағасы жасына келіп ақыл тоқтатқан, мемлекет ісіне араласып, мол
тәжірибе жинақтаған білікті жан болатын. Сондықтан да ол таққа
отырып, әке ісін алға жалғап, оның саясатын жүргізгенімен, оны жүзеге
асыруға келгенде бұрынғы сүрлеумен кетпей, өзіндік жаңа жолмен жүрді.
Тәукені өзге қазақ хандарынан ерекшелеп, оның шын мәнінде көреген
басшы, ақылды реформатор екенін танытанын қасиеті де осы өзіндік
жолмен жүруінде. Бұл ретте ол ұлы бабасы Қасым ханға қарай
бейімделеді. Тәуке ханның билік құрған алғашқы жылдарында оның
билігін қазақтың барлық рулары мойындамаған. Сондықтан Тәуке хан
бытыраңқы қазақ қоғамының басын біріктіріп, бір орталыққа бағынған
мемлекет құруды басты міндеті деп санады. Осы мақсатта әр түрлі
әлеуметтік топтан шыққан дарынды, ақылды адамдарды мемлекетті
басқару ісіне тартты. Бұған дейін мемлекетті басқару ісіне тек
Шыңғыс ханныңұрпақтары мұрагерлік жолмен тартылатын еді.
Тәуке-ханның билікке
келуі Қазақ
мемлекеттілігінің
жаңа сатыға
көтерілуіне себеп
болды. XVII ғасырдың
аяғында Тәуке-ханның
тұсында қазақ
мемлекеттілігін
күшейту бағытында
«Жеті Жарғы» – Қазақ
хандығының жаңа
заңы қабылданды.
БИОГРАФИЯСЫ
Тәуке ханның билік құрған алғашқы жылдарында оның
билігін қазақтың барлық рулары мойындамаған. Сондықтан
Тәуке хан бытыраңқы қазақ қоғамының басын біріктіріп, бір
орталыққа бағынған мемлекет құруды басты міндеті деп
санады. Осы мақсатта әр түрлі әлеуметтік топтан шыққан
дарынды, ақылды адамдарды мемлекетті басқару ісіне тартты.
Бұған дейін мемлекетті басқару ісіне тек Шыңғыс ханның
ұрпақтары мұрагерлік жолмен тартылатын еді.
Тәуке хан мемлекетті басқару ісіне туа біткен данышпан, ел
арасында асқан ерлігімен, батырлығымен дараланған
тұлғаларды, яғни билер мен батырларды тартты. Бұл шаралар
нәтижелі болды. Мемлекетті басқару ісіне де үлкен өзгерістер
енгізді. Билер кеңесін құрып, оның билік ауқымын кеңейтті.
Билердің әлеуметтік тегі тек ақсүйек табынан болмағанын
ескерсек, қарапайым халықты мемлекетті басқару жүйесіне
тарту Тәуке хан енгізген үлкен өзгеріс болды.
ЖЕТІ ЖАРҒЫ
1-жарғы.Көтеріліс
жасап,бүлік шығарған
кісілерге өлім жазасы
бұйырылсын.(Бұл жарғы
мемлекеттің бүтіндігі
талабынан туды).

2-жарғы.Түркі халқының
мүддесін сатып,елге
7-жарғы.Ұрланған жылқы, опасыздық еткендер өлім
өзге де құнды мүлік үшін он жазасына бұйырылсын.(Бұл
есе артық айып жарғы халықтың ортақ
төлеттірілсін. мүддесі –елдің бүтіндігін
қорғаған біртұтас қоғамдық
сананың жемісі).

3-жарғы .Мемлекет ішінде
6-жарғы.Төбелесте
жазықсыз кісі өлтіргендер
мертігудің түріне қарай
өлім жазасына
төмендегіше мүліктей құн
бұйырылсын.(Бұл жарғы да
төленсін: а)біреудің көзін
жабайылықтың төменгі
шығарған кісі айыпқа
сатысына тән кісі
қызын береді,ал қызы жоқ
өлтірішулікке тыйым
болса қыздың қалыңмалын
салған және
береді. ә)төрт мүшенің
мәдениеттіліктің белгісі
бірін мертіктірген кісі
ретінде танылуға тиіс өте
айыпқа ат береді.
елеулі жаңалық).

4-жарғы.Өзге біреудің
5-жарғы.Өреде әйелімен зинақорлық
тұрған,тұсаулы жүрген жасап,ақ некені бұзушыларға
сәйгүлік атты ұрлаған кісіге өлім жазасына бұйырылсын.
өлім жазасы бұйырылсын.(Ол (Бұл жарғы да шаңырақтың
кезде «ер қанаты – ат» бірлігін қамтамасыз
елдің,мемлекеттік соғыс күші еткен,неке парызына
ретіне бағаланады). адалықты талап еткен
маңызы зор жаңалық).
1715 ж. қазақтың үш жүзіне билігін
жүргізген соңғы қазақ билеушісі
Тәуке-хан қайтыс болды. Оның
өлімінен кейін қазақтың әр жүзінде
өз ханы пайда болды.
БИЛЕР КЕҢЕСІ

Ұқсас жұмыстар

ТҰРМЫСТЫҚ САЛТ-ДӘСТҮРДІҢ ДІН МӘСЕЛЕСІНДЕ ОРНЫ

Қазақстанның XVIII ғасырдағы ғылымы, білімі мен мәдениеті

XIX ғасыр әдебиетін зерттеген ғалымдар

ХХ ғасырдағы қазақ мәдениеті

Батыс Қазақстан облысы Тасқала ауданы

ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті. Мәдениеті. Қоғамдық-әлеуметтік жағдайы

Қазақстанның қазіргі заман тарихы кезеңделуі

ХХ ғасырдағы Қазақ әдебиеті, мәдениеті, қоғамдық-әлеуметтік жағдайы туралы ақпарат

Қазақ балалар әдебиеті - қазақ әдебиетінің мектеп жасына дейінгі және мектеп жасындағы балаларға арналған саласы

Қиын-қыстау кезге қарамастан бұл кезең де қазақ халқында ғылым мен мәдениеттің дамуына үлес қосқан даналар талай кездесті

Пәндер