Фрейд бойынша психосексуалды даму деңгейлері

Презентация қосу

1. Тұлға теориялары
(З.Фрейд, Э.Эриксон, Э.Фромм, А.Маслоу, К.Юнг, К.Роджерс)
З.Фрейдтің психоанализдік негізгі тұжырымдамалары мен принциптері
Зигмунд Фрейд 1856 жылы 6 мамырда Австрияның Фрайберг қаласында дүниеге келген. З.Фрейдтің
“психоанализ” терминін алғаш енгізуін, оның ғылымға қосқан үлкен үлесі деп тануға болады.
“Психоанализ” терминінің үш мағынасы бар: 1) тұлға және психопатология теориясы; 2) тұлға көңілінің
бұзылуының терапиялық әдісі; 3) индивидиумның саналы түрде сезілмейтін ойлары мен сезімдерін зерттеу әдісі.
ұзақ мерзім психоанализдің дамуында З.Фрейд тұлғалық ұйымдастырудың топографиялық моделін қолданды.
Осы модель бойынша психикалық өмірдің үш деңгейін бөлуге болады: сана, парықсыздық (подсознательность)
және бейсаналық. Оның ғылымға қосқан ең үлкен үлесі – бейсаналық ұғымын енгізіп, ұғымсыз түрткілермен
жұмыс істеу әдісін қолдануды үйретуі.
Сана деңгейі тура осы уақытта сезінетін түйсіктер мен әсерлерден тұрады. Ал парықсыздық деңгейі (кейде “қол
жететін ес” деп аталады) тура осы сәтте сезілмейтін тәжірибелерді көрсетеді. З.Фрейдтің ойынша, бұл
психиканың сезілетін және сезілмейтін аумағының арасындағы көпір болып табылады. Бейсаналықта тұлғаның
негізгі детерминанттары болады, олар: психикалық қуат, ояту және инстинктер. Инстинктердің екі түрі бар:
либидо немесе сексуалдық қанағаттануға ұмтылу және агрессиялы инстинкт, өлімге ұмтылу. 20-жылдардың
басында З.Фрейд өзінің концептуалды моделін қайта қарастырып, тұлға құрылымын негізгі үш компонентке бөлді:
ид, эго, жоғарғы эго.
“Ид” латынның “Ол” сөзінен шығады. З.Фрейд бойынша “Ол” тұлғаның қарапайым, инстинктивті және тума
аспектілерін білдіреді. Ид бейсаналықта өмір сүреді және инстинктивті биологиялық оянулармен (тамақ, ұйқы,
т.б.), яғни біздің жүріс-тұрысымызды қуатпен қамтамасыз ететін оянулармен тығыз байланысты. Фрейд бойынша,
ид - ешқандай заң мен ережеге бағынбайтын нәрсе. Фрейд идті ағзаның соматикалық және психикалық
процестері арасындағы нәрсе деп қарастырады. Ол ид адамды шаршаудан арылтатын екі механизмді көрсетеді:
рефлекторлық әрекет және алғашқы процестер.
“Эго” (латын. “Эго” - “Мен”) – шешім қабылдауға жауапты психикалық ақпараттың компоненті. Эго идтің тілектерін
сыртқы әлемге байланысты шектеу қоя отырып, қанағаттандыруға тырысты. Эгоның қызметі – ағзаның тұтастығы
мен тепе-теңдігін сақтау.
“Жоғарғы Эго” (латын. “super” - “жоғарғы” және “ego” - “мен”). Адам қоғамда өмір сүру үшін қоршаған ортаға сәйкес
құндылықтар, нормалар және әдептер жүйесіне ие болуы керек. Мұның барлығы “әлеуметтену” процесі, яғни
құрылымдық модельдің тілі бойынша “жоғарғы эгоның” қалыптасуы барысында жүзеге асады. Фрейд “жоғарғы
эгоны” екі жүйеге бөледі: ар-ұят және “эго-идеал”. Ар-ұят ата-ананың жазалауының арқасында пайда болады, ал
суперэгоның мадақтаушы аспектісі – бұл эго-идеал.
• Фрейд бойынша психосексуалды даму деңгейлері
• ДеңгейлерЖас кезеңіЛибидоның шоғырлану
аймағыОсы даму деңгейіне сәйкес міндеттер мен
тәжірибелерОралды0-18 айАуыз (ему, тістеу,
шайнау)Арылу. ´зін анасының денесінен
бөлуАналды1,5 – 3 жасАнусДәрет алуға үйрету (өзін-
өзі байқау)Фаллистік 3-6 жасЖыныс мүшелері´зі
еліктейтін сол жыныстағы ересек адаммен
теңесуЛатентті6-12 жасқажеттілігі жоқ (сексуалды
әрекетсіздік)құрдастарымен әлеуметтік байланыстың
кеңеюіГениталдыПубертант (жыныстық жетілу)Жыныс
мүшелері (гетеросексуалды қарым-қатынасқа
икемділік)Интимді қарым-қатынастар құру немесе
ғашық болу; қоғамға өзінің еңбегімен кірістер келтіру
• К.Юнг бойынша тұлға тұжырымдамасы
• К.Г.Юнг (1875-1961) - швейцар психологы, психиаторы, мәдениеттанушысы, “терең” психологияның практигі, психологияның “аналитикалық
психология” деп аталатын бағытының негізін қалаушы. Бұл пәндермен қатар К.Юнг философия, теология сұрақтарымен айналысқан. К.Юнг
бастапқыда З.Фрейдпен бірге ұзақ жылдар бойы қызмет жасап, 1913 жылы Мюнхендегі психоаналитикалық конгрестен кейін екеуі мүлдем
айрылысты. ұзақ мерзімді зерттеулер нәтижесінде К.Юнг аналитикалық психологияның теориясы мен сол теорияға сүйенген психотерапиялық
практиканы қалыптастырды.
• К.Юнгтың кәсіби әрекетінің басын психикалық санадан тыс өнімдер және оның субúект үшін мәні туралы сұрақтар қамтыды.
• З.Фрейд көзқарастарымен сәйкессіздік мына сұрақтар бойынша туындайды.
• Біріншіден, З.Фрейд бойынша, либидо термині индивидтің бүкіл психикалық энергиясы ретінде қарастырылады, ол психологиялық бұзылулар
сексуалдық құмарлықты басу және эротикалық қызығуды сыртқы орта обúектілерінен ішкі әлемге аудару салдарынан болады деп есептесе,
К.Юнг либидо ретінде сексуалды формаға тәуелсіз жалпы психикалық ауытқу сексуалдылықты ығыстырудан басқа да, сыртқы ортамен
байланысты жоғалтуға әкелетін жайттармен анықталады деп көрсетеді.
• Екіншіден, З.Фрейд бойынша, невроз ерте балалық шақта пайда болады, оның негізгі факторы эдипкомплекстер, фантазиялар мен қалаулар
болатын болса, К.Юнг бойынша, невроз себебі бүгінгі күн жағдайларында, ал балалық фантазиялар - екінші жоспарда.
• ¶шіншіден, З.Фрейд бойынша, түс көру - жанама түрде көрініс беретін, шынайы жағдайларда орындалмаған қалаулар мен қызығулар. К.Юнг
бойынша, түс көру - психикалықтың санадан тыс жағымен байланыстырушы канал, ол түсінуге өте қиын символдық тіл арқылы беріледі және
оның орындалмаған қалаулармен байланысты болуы міндетті емес. Түс көру саналы күндізгі өмірдің толықтырмасы болуы да мүмкін.
• К.Юнг бойынша тұлға психологиясы үш бөліктен тұрады:
• 1) саналы;
• 2) индивидуальды бейсаналылық;
• 3) ұжымдық бейсаналылық.
• Тұлға құрылымында, оның дамуында негізгі рөл атқаратын - ұжымдық бейсаналылық бөлім. Бұл - бүкіл адамзаттың психологиялық
мұрасының ізі. Бұған тарихи қалдықтар мен естеліктер енеді.
• Санадан тыс сфераға эндопсихологиялық қызметтер арқылы жақындай аламыз. Бұл бейсаналы процестерді тікелей бақылау мүмкін емес.
Бірақ оның санада көрінетін өнімдерін екі класқа бөліп қарастырамыз:
• 1) жеке адамға тән;
• 2) бүкіл адамзатқа тән.
•
Persona
• саналы бөлім
• көлеңке
• анима және анимус индивидуалды бейсаналылық
• ұжымдық бейсаналылық
•
Persona, Юнг бойынша, “Мен”-нің визит карто÷касы” болып табылады.
• Persona - қоғамда өзін көрсетудің жолы, белгілі бір әлеуметтік мінез, әлеуметтік рөл жиынтығы.
• Ego - сана орталығы, саналы өмірде негізгі рөл атқарады. Ego саналылықты сезінеді, тұлғаның ойлары мен әрекетінің ретін, сана мен
санадан тыс әрекет байланысын қамтамасыз етеді. Мұндай үйлесім бұзылған жағдайда невроз пайда болады.
• Көлеңке – бұл әлеуметтік стандарттармен сәйкес келмейтін сана асты армандар.
• “Көлеңке” - индивидуалды бейсаналылық сферасының орталығы, мұнда әлеуметтік стандарттармен, идеалдармен сәйкес келмейтін,
индивидті саналы түрде мойындамайтын қызығулар мен сезімдер, қалаулар мен тенденциялар енеді.
• ´мірде біз өзімізді персонамен теңдестіреміз, ал көлеңкеге мән бермеуге тырысамыз. Көлеңке неғұрлым саналы болса, тұлғаның қоршаған
ортамен қарым-қатынасы соғұрлым үйлесімді болады. Көлеңке - эгоның кері бейнеленуі ғана емес, ол өмірлік энергияның,
• Альфред Адлердің тұлғаның индивидуалды теориясы
• Альфред Адлер 1870 жылы 7 ақпанда Венада дүниеге келген. А.Адлердің ойынша, адам біртұтас ағза ретінде қарастырылады.
А.Адлер психологиясының негізгі алғышарты - оның өз теориясына “индивидуалды психология” түсінігін енгізуі (лат. “іndіvіdum” -
“бөлінбейтін”). Индивидиум дене мен ми арасындағы байланыстың қатынасында да, психикалық өмірлік қатынаста да
бөлінбейтін біртұтастықты құрайды. Адлердің негізгі принципі индивидуалды өмір стилінің бірлігі, бүтіндігі, әлеуметтік
қызығушылықтар, қоғамдық сезім, іс-әрекеттің мақсатқа жетудегі бағыныштылығы болып табылады. А.Адлер бойынша, адамдар
әрқашан жетуге құштарланады, олар әрқашан алдыға жылжиды, мақсаттарды жүзеге асыруға тырысады. Оның ойынша, барлық
адамдар шығармашылық күшке ие және осы шығармашылық күш адамның әрбір тәжірибесіне әсерін тигізеді. Ол әрбір адамды
өзін-өзі анықтаушы индивидиум, өз өмірінің сәулетшісі қылады. “Индивидуалды психология” индивидиумды қоғамға қосылған
қоғамның бір бөлігі ретінде қарастырады және зерттейді. А.Адлер теориясының басты мақсаты - адамның барлық жүріс-тұрысы
әлеуметтік ортада болғандықтан, адам табиғатының мәнін түсіну тек қана әлеуметтік қатынастарды түсінгеннен кейін барып
қалыптасатындығын дәлелдеу. З.Фрейдке қарағанда, А.Адлер тұлғаның әлеуметтік қызығушылығын қалыптастырды. Оларды
жеті бөлікке бөледі:
• 1) толымсыз сезім және компенсация;
• 2) жетілуге құштарлық;
• 3) өмірлік стилі;
• 4) әлеуметтік қызығушылық;
• 5) “мен” шығармашылығы;
• 6) туылу тәртібі;
• 7) фикционды финализм.
• З.Фрейдпен бірлесе жұмыс жасап жүрген жылдары А.Адлер “толымсыз” мүшені зерттегенде мынадай теорияны дамытты: неге
бір адамды бір ауру көбірек мазасыздандырады, неге кейбір ауруды басқаларға қарағанда тез жұқтырады. Оның ойынша, әрбір
индивидиумның қандай да бір мүшесі, басқасына қарағанда, әлсіз болады. Сонымен қатар әрбір адамның туылғаннан жетілмей
қалған немесе дамымай қалған мүшесі ауруға шалдығады. А.Адлер бойынша, ағзасы әлсіз адамдар жиі жаттығу жасау арқылы
конпенсациялауға тырысады, компенсация процесі психологияда орын алады.
• Сонымен, А.Адлер “толымсыздық комплексі” терминін енгізіп, балалық шақтан өзінің бастауын алады. Оның ойынша, барлық
балалар толымсыздық сезімін бастан кешіреді, яғни ол - физикалық жетіспеушілік және мүмкіншіліктері мен күш-қуаттың аздығы.
Осы толымсыз сезімнің пайда болуы аса басымдыққа жетудегі ұзақ күрестің бастамасы болып табылады. А.Адлер
тұжырымдамасы бойынша, аса басымдыққа құштарлану адам өміріндегі негізгі мотивтік күш болып табылады.
• Адлер қайғы-қасіреттің үш түрін бөледі:
• мүшенің толымсыздығы;
• баланы асырау;
• ата-ана жағынан балаға теріс қарау.
• Гуманистік психология тұрғысында тұлғаны тану
• К.Роджерстің феноменологиялық теориясы
• Гуманистік психологияның негізін қалаушы, американдық гуманистік теориялардың бір өкілі, психолог –
К.Роджерс ұзақ мерзімді клиникалық зерттеу жұмыстары нәтижесінде өзінің феноменологиялық
теориясын және осы теорияға сүйенген “клиентке бағытталатын терапиясын” қалыптастырды.
• К.Роджерс бойынша, адам - табиғаты бойынша конструктивтік, реалистік және белгілі бір мақсаттар мен
өзіндік жетілдіруге ұмтылған белсенді тіршілік иесі. К.Роджерс, сондай-ақ, реструктивті-аномалды
импульсивті мінез-құлық реакцияларын мойындайды, бірақ мұндай реакциялар тұлғаның шын мәніндегі
ішкі табиғатына сәйкес болмаған жағдайларда көрінеді деп есептеген. Тұлғаның жүріс-тұрысы, оның
субúективті қабылдауы мен танымы терминологияларын да түсіне аламыз. Тұлғаның мұндай ішкі жүйесі
сыртқы жүріс-тұрысын анықтауда негізгі рөл атқарады. К.Роджерс бойынша, әр адам әр құбылысты
субúективті қабылдайды және әр құбылысқа субúективті реакция көрсетеді, яғни осы субúективті тәжірибе
Роджерстің феноменологиялық теориясының негізгі тезисі болып табылады.
• Феноменологиялық психологияның негізгі тұжырымы бойынша, феномендердің психологиялық шындығы
субúективті қабылдауға сүйенеді, шын мәніндегі шындық - бұл ағза қабылдауының және интерпретацияның
шындығы. Тұлға өміріндегі негізгі мотив - ол өзіндік жандандыру тенденциясы, ағзаның барлық қабілеттерін
дамытып қана қоймай, тұлға дамуы мен тұтастығын да қамтамасыз етіп отырады. Осы фундаменталды
тенденция К.Роджерс қалыптастырған бір ғана негізгі мотивациялық конструктор болып табылады.
• К.Роджерс тұлғаның өзіндік сана-сезімін, “мен” тұжырымдамасын қалыптастыруға негізгі мән берді, өзіндік
сана құрылымында идеалды және реалды “мен” бейнесін толық көрсеткен. “Мен” бейнесінің
дифференсациялануын, субúективті мәнділігінің артуын тұлға дамуының негізгі көрсеткіші ретінде
қарастырады. К.Роджерс бойынша, идеалды “мен” бейнесі тұлға дамуын, тұлға жетілуін әрдайым
итермелеп отырады. Идеалды “мен” мен реалды “мен-нің” арақатынасы өзіндік бағалау деңгейін көрсетеді.
Реалды “мен” мен идеалды “мен” бір-біріне жақын болса, өзін-өзі бағалау жоғары.
• Невроздың негізгі себебі - идеалды “мен” мен реалды “мен” арасында үлкен алшақтықтың болуы.
К.Роджерс бойынша, “мен” тұжырымдамасының дамуы үшін қажетті шарттар мыналар:
• 1. Позитивті қабылдау. К.Роджерс бойынша әмбебап және өзіндік “мен-нің” пайда болуы, “мен”
тұжырымдамасының дамуы осыған байланысты. Позитивті қабылдау қажеттігі туа берілген, оның негізгі 2
жағы бар: біріншіден, өзінің позитивті қабылдануы; екіншіден, өзінің басқаларды позитивті қабылдауы.
• 2. құндылық шарты. Позитивті қабылдау қажеттігі қанағаттанғаннан кейінгі негізгі шарт - тұлғаның
құндылық бағаларының қалыптасуы.
• 3. Шартсыз, бағалаусыз позитивті қабылдау.
• А.Маслоу бойынша тұлға теориясы
• Абрахам Маслоу 1908 жылы 1 сәуірде Нью-Йоркте дүниеге келген. Оның ата-анасы сауатсыз, анасы
діндар адам болған. А.Маслоуға ол: “әрбір істеген ісің үшін құдай алдында жауап бересің”, – деп ылғи
ұрсып отыратын. Осының нәтижесінде А.Маслоу дінді жек көріп, құдайға сенбей, оған күмән келтіретін
болған.
• Ол заңды оқығысы келіп, Нью-Йорктегі Сити колледжіне тапсырды. Екі аптадан кейін өзінің адвокат бола
алмайтынына көзі жетеді де, Корнелск университетінде эклектикалық курсқа қатыса бастайды. Ол жас
кезінде Висконсин университетінде психология бойынша академиялық курсты бітірген. 1930 жылы
бакалавр дәрежесін алып, 1934 жылы ғылым докторы атанады. Оқып жүрген кезінде ол Висконсинде
белгілі психолог Гарри Харлоумен бірге жұмыс істейді.
• А.Маслоу ғылымға критикалық көзқараста болады. Оның пікірінше, классикалық механикалық ғылым (оның
өкілдері бихевиоризм болып табылады) тұлғаны тұтастай оқып-білу мақсатына сәйкес келмейді.
Гуманистік ғылымды механикалық альтернатива емес, соған қосымша ретінде қарастырады. Осында
гуманистік ғылым жекелік, сана, этика, т.б. тұтастық сұрақтарымен жұмыс істейді.
• Гуманистік ғылымның негізгі ортақ түсінігі өзін-өзі таныту болып табылады. Ол Фрейд психикасының ауру
бөлімін сау бөліммен толықтыру керектігіне тоқталған. Сондықтан Маслоу өзінің зерттеу жұмысын әйгілі
ұлы адамдарды зерттеуден бастаған, жаны сау, шығармашылық қабілеттері өте жоғары дамыған. Бұл
тізімде Авраам Линкольн, Томас Джеферсон, Альберт Эйнштейн, Франклин Рузвельт, Альберт Швейцер
және т.б. болған.
• А.Маслоудың докторлық диссертациясы колоннадағы маймылдардың доминантын және сексуалды жүріс-
тұрысын зерттеуге арналған.
• А.Маслоу өзін-өзі таныту теориясында психоанализге және бихевиоризмге қарағанда тұлға табиғатының
мүлде қарама-қайшы анықтамасын ұсынады: адам табиғатынан жақсы және өзін жетілдіруге қабілетті,
адамдар – саналы әрі ойлы жаратылғандар, адамның мәнділігінің өзі оны тұлғалық өсуге, шығармашылық
пен өзіндік жеткіліктілік бағытында тұрақты қозғалысқа итермелейді.
• Бұл теориядағы адамның дамуы, бір жағынан, адамның әлеуметтік, интерактивтік тәуелділігі, екінші
жағынан, оның өзін-өзі танытуымен байланысты танымдық, когнитивтік табиғаты ңжарқырап көрінетінң
деңгейлерге ие қажеттіліктер баспалдағымен көтерілу ретінде көрінеді. Автор: ңАдамдар жеке
мақсаттарды іздеуге себептенеді және бұл олардың өмірін мәнді, әрі саналы етедің, - дейді. Себептену
мәселелері тұлғаның гуманистік теориясында орталық болып табылады және адамды қанағаттануға сирек
жететін ңүміткер жан иесің ретінде сипаттайды.
• А.Маслоу теориясының негізін мынадай түсініктермен айтуға болады:
• 1. °р адам - ерекше ұйымдасқан тұтастық ретінде қарастыратын тұжырым, яғни тұлғаның негізгі сипаты
тұтастық болып табылады.
• 2. Адам өзінің ішкі табиғаты бойынша гуманды, әр адамда өзін-өзі таныту, өсу потенциалы бар.
• 3. Шығармашылық потенциал әр адамға тән, әмбебап сипаттама болып табылады.
• 4. Психологиялық зерттеу. Денсаулыққа мән беру керектігі туралы тұжырымдама.
• Э.Эриксонның теориясы
• Атақты З.Фрейдтен кейін көптеген зерттеушілер эго-процестердің маңызы мен олардың дамуын
көрсету үшін психоанализді қайта қарастыруға тырысты. Солардың қатарында әйгілі эго-психолог Эрик
Эриксон да бар. Көптеген постфрейдистер сияқты, Э.Эриксон үшін эго және индивидтің дамуы
барысындағы оның адаптивті мүмкіндіктері маңызды болды. Дегенмен, бұдан ол өз теорияларында
биологиялық және әлеуметтік факторларды қарастырмады деп айтуға болмайды.
• Э.Эриксон теориясының негізгі бағдарлары келесі кезеңдерден тұрады:
• 1). Адамның бүкіл ғұмырлық даму процестерінде болып отыратын өзгеріс акценті;
• 2). Идентикалық сезімінің жетістіктеріне ерекше көңіл бөлінеді;
• 3). Жеке тұлғаның құрылымындағы тарихи және мәдени факторларды зерттеу барысындағы клиникалық
бақылауға назар аударылады.
• Э.Эриксон жасаған ңадам жасының сегіз кезеңің (ңвосемь возрастных периодов ÷еловекаң) өз кезегінде
жеке тұлға теориясына қосылған маңызды және түбегейлі еңбек болып табылады.
• Оның мәдениетті тұлғаның дамуына тигізетін әсерді көрсетуге жасалған қадамы көптеген
зерттеушілердің еңбегіне бастама болды. Осының нәтижесінде бүгінгі таңдағы адамзат кездесіп отырған
негізгі психологиялық мәселелерді зерттеуге құлшыныс байқалды.
• Эго-психологияның пайда болуындағы негізгі аспектілер әлеуметтік және мәдени ортадағы тұлғаның
дамуына әсер ететін туысқандық теорияның пайда болуына алып келді.
• А.Адлер мен Э.Эриксон көрсеткен бағыт бойынша, бұл теорияда ата-ана мен бала арасындағы
қарым-қатынастың талдау жолдары бүкіл жеке тұлға мен мотивациялық процестердің іске асырылуы үшін
жаңа жолдар іздестірілді. Бұл теорияның негізін қалаушылар З.Фрейдтің адам табиғатында кездесетін
инстинктивті сексуалдық мотивінен бас тартты.
• Сонымен, тікелей Эрик Эриксонға (Erіk Erіkson) келсек, ол 1902 жылы Германияның Франкфурт
қаласында дүниеге келген. Жоғарыда аталған оқымыстылардан айырмашылығы – Э.Эриксон арнайы
жоғары білім алмаған. Бірақ сонысына қарамай, оның тарихқа және өнерге деген ынтызарлығы мен
құштарлығы зор болған. °сіресе, 1927 жылғы оның Венада З.Фрейд әулетімен танысуы және осы тұстан
бастап оның психоанализ теорияларына назар аудара бастауы оның өмірінің басқа арнаға ауысуына әсер
етті. 1927-1933 жылдары Анна З.Фрейдтің басшылығымен психоанализді тереңдете зерттеуге көшті.
• Оның психоанализдік көзқарасының қалыптасуына АқШ-тың Гарвард университеті көп көмегін
тигізді. Баланың дамуына мәдениеттің әсерін зерттеу оның негізгі тақырыбына айналды. Бұған 1950 жылы
шыққан ''Балалық шақ және қоғам'' атты еңбегі дәлел бола алады. Бұдан өзге ''Лютердің жастық шағы:
психоаналитикалық және тарихи зерттеулер'' (1958), ''Идентификация: жастық шақтың кризисі'' (1968),
''Жастық шақ: өзгерістер мен шақырулар'' (1963) атты негізгі үш кітабы жарық көрді. ңБалалық шақ және
қоғам'' атты еңбегінен кейін ол әлемдік эго-психологияның жетекшісі ретінде танылды. Эрик Эриксонның
бүкіл шығармалары осы эго-психологияның дамуына үлкен әсерін тигізді. Оның ісін өзімен қатар көптеген
шәкірттері де жалғастырды.
• Эрих Фромның махаббат теориясы
• Эрих Фромм 1900 жылы Германияда, Франкфуртта дүниеге келді. Фромм жанұясының жағдайы керемет
емес еді, ол өзінің ата-анасын “өте тынымсыз”, ал өзін “сондай шыдамсыз бала” деп суреттейді. Еуропада
бірінші дүниежүзілік соғыс өрті тұтанғанда, Э.Фромм он төрт жаста болатын. Ол қару алып, соғысуға әлі
жас болса да, өзін қоршаған қатыгездік пен иррационалдық мінез-құлыққа таң қалды. Кейіннен ол: “Мен
осы соғыстың қалай басталғанын, адамдар тобырының иррационалдық мінез-құлқын және әлемнің астаң-
кестең күйін, ұлттар арасындағы түсіністікті білуге құмартқан жас адам едім”, деп жазды. Осы сұрақтардың
жауабына З.Фрейд пен К.Маркстың қосқан үлесі көп екені байқалады. З.Фрейдтің еңбектері оған
адамдардың өз мінез-құлқының себебін сезінбейтіндігін көрсетіп көмектесті. К.Марксты оқып, ол
әлеуметтік-саяси күштер адамдар өміріне қатты әсер ететіндігін түсінді. З.Фрейдтен, К.Юнгтен, А.Адлерден
айырмашылығы, Э.Фромның медициналық білімі болмаған. Ол психологияны, философияны,
әлеуметтануды зерттеді. Гейдельберг университетінде 1922 жылы философия докторы деген дәрежеге ие
болды. Ол өзінің психоаналитикалық білімін кейіннен Берлиндегі психоаналитикалық институтта
жалғастырды. 1934 жылы Э.Фромм ұлтшылдық қауіп-қатерден қашуға тырысып, Американың орталық
штатына көшеді. Ол жеке іс жүзіндегі жұмыстарын Нью-Йоркта жүргізе бастады. ´зінің ең алғашқы
“Бостандықтан қашу” деп аталатын еңбегін 1941 жарыққа шығарды. Ол осы еңбегінде қоғамдық күштер
мен идеология индивидиумның мінез-құлқы мен құрылымына қалай әсер етіп, қалай
қалыптастыратындығын көрсетті. Келесі еңбектерінің көптеп таралуына себеп болған осы бағыт
Э.Фромның дүниежүзілік психоаналитиктер ассоциациясына қосылуына мүмкіндік берді.
• ´зінің махаббат теориясын Э.Фромм санасыз түрдегі адамның потенциясы ретінде түсінетіндігінен
бастайды. Осы процесті ол содан кейін этика, дін, дзен-буддизмдегі өзінің жұмыстарында жалғастырып,
аяқтайды. Ол: “махаббат - әр адамның соңғы және шынайы қажеттілігі, адамзат құрылымындағы
мәселелердің жалғыз дұрыс және қанағаттанарлық жауабы”, - дейді. Махаббат адамға тән ішкі мән-мағына
болғандықтан, Э.Фромм жаңа тарихнамалық принципті алға тартады: махаббаттың дамуына кедергі
жасайтын кез келген қоғам адамзат тарихындағы негізгі қажеттіліктерге қарама-қайшы келгендіктен,
ақырында құруы керек дейді. Капитализм - тура осындай адамзат табиғатына қарама-қайшы келетін қоғам
және Фромның пайымдауынша, өзін-өзі құрту арқылы жоғалуы тиіс. Бүгінгі таңда махаббаттың жоқтығын
көру үшін махаббат табиғатын талдаудың өзі жеткілікті және бұған жауапты әлеуметтік жағдай да сынға
алынуы қажет. Осымен, ол өзінің махаббат теориясына әкелетін тиімді түйіндерін тұжырымдайды.
“Капитализм қоғамында жатқан принцип пен махаббат принципі бір-бірімен сәйкес келмейді. Капитализм
махаббат емес, эгоизмді туындатады, егер бүкіл қоғам толығымен, оның экономикалық ұйымдары да, әр
жеке адамы да өзі үшін ерекше дүниеге қол жеткізуге тырысуға негізделсе, егер ол эгоизм принциптерінің
басшылығына көнсе, онда адам сүйе тұра қазіргі қоғамның шегінде қалай өмір сүреді?” - деп сұрайды
Э.Фромм. Капитализм мен махаббат арасындағы қарама-қайшылық Фромды революциялық шешімге алып
келді: “Адамзаттың барлық мәселесінің бар дұрыс жауабы махаббат деп түсінетіндердің, махаббатқа
салмақты қарайтындардың барлығы біздің әлеуметтік құрылымға тиімді және маңызды өзгерістер қажет
екенін түсінуі керек”.

Ұқсас жұмыстар

ПСИХОАНАЛИТИК АЛЫҚ БАҒЫТ

Ерік туралы теориялаР

Жеке тұлғаның дамуы туралы теориялар

Эриксон бойынша тұлғаның даму сатылары

Саясат дегеніміз не

Психика және сана

Зигмунд Фрейд өмірбаяны

Тұлға теориялары

Семинар жоспары

Тұлғаның психологиялық қасиеттері

Пәндер