Микроэлементтердің адам организміндегі рөлі

Презентация қосу

«Астана медицина университеті» КеАҚ
«Жалпы және биолгиялық химия» кафедрасы

№1 Тақырып:Адам организміндегі макро және
микроэлементтер және витаминдердің метоболизм
процесіне әсері.

Орындаған:Анапия Д.Ғ, Алимбаева
Т.Қ, Абубакир Н.Ж
Тексерген:Мадиева Ш.А
Топ:243
Факультет:жалпы медицина

Нұр-сұлтан 2022ж
Жоспары
I.Кіріспе
II.Негізгі бөлім
2.1 Макроэлементтердің маңызы мен түрлері;
2.2 Микроэлементтердің адам организміндегі рөлі
2.3 Ультрамикроэлементтер
III.Қорытынды
IV.Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Адам ағзасындағы химиялық
элементтер — адам өміріне
қажетті үрдістерді жүзеге асырып, ағзаның
толыққанды дамуын қамтамасыз ететін
элементтер тобы.Тіршілік үшін
маңыздылығына байланысты тіршілікке
қажетті элементтер, қосымша элементтер
және өте аз элементтер деп өзара бөледі.
Сондықтан, химиялық элементтердің
біреуінің жоқ болуы немесе жетіспеуі
ағзадағы қалыпты жағдайды бұзады. Алайда,
ағзадағы қандай да бір элементтің шамадан
тыс болуы да ауыр салдарға әкеп соғады.
Адам ағзасы химиялық элементтерді әр түрлі
концентрлейді, яғни микро- және
макроэлементтер мүшелер мен ұлпаларда
әркелкі таралады.
Элементтерді тірі
ағзалардағы орташа
мөлшеріне қарай үш
топқа бөледі :
1.Макроэлементтер (оттек,
сутек, көміртек, азот,
фосфор, күкірт, кальциий,
магний, натрий және хлор);
ағзадағы мөлшері 10% — дан
жоғары болады.

3. Ультрамикроэлементтер
2. Микроэлементтердің (йод,
— сынап, алтын, уран,
мыс, мышьяк, фтор, бром,
торий, радий және т.б.
стронций, барий, кобальт)
Олардың ағзадағы мөлшері
ағзадағы мөлшері 10%-15%.
15% — дан төмен.
Макроэлементер

Макроэлементтер – көміртек, сутек, оттек, азот, фосфор – нә
руыздың, нуклеин қышқылдарының және ағзаның басқа да
биологиялық белсенді қосылыстарының құрамына кіреді.
Нәруыздардың құрамында көміртек 51 – 55%, оттек 22 –
24%, азот 15 – 20%, сутек 6,5 – 7%, күкірт 0,3 – 2,5%,
фосфор шамамен 0,5%.
Көміртек, сутек және
оттек көмірсулардың және липидтердің (майлар), ал фосфор,
фосфолипидтердің құрамында фосфатты топтар түрінде
болады. Көп мөлшерде липидтер бас
миында, бауырда, сүтте, және қан сұйықтығында
концентрленеді. Сутек және оттек – макроэлементтері су
молекуласын түзетіні белгілі, ал, ересек адам ағзасының
шамамен 65%-ы су болып келеді.
Су - маңызды еріткіш және ол адамның мүшелерінде,
ұлпаларында және биологиялық сұйықтықтарда әркелкі
таралған, асқазан сұйықтығының, сілекейдің, қан
плазмасының, лимфаның 99,5% – дан 90% – ға дейінгі
аралығын құрайды.
Кальций-негізінен сүйек және тіс ұлпаларында концентрленеді.
Ол жасуша құрамына еніп, сүйек
құрауға, жүрек және бұлшықеттерінің жұмысына қатысады, қанның
ұюын қамтамасыз етеді.
Ересек адамдарға тәулігіне 0,5 грамм кальций жеткілікті. Ол сүйекті
қатайтуға аса қажет.
Кальций – сиыр мен қой сүті, сүтпен жасалатын түрлі тағам – ірімшік,
сүзбе, сүтсірнеде (сыр) мол. Қара бидай наны мен жұмыртқаның сары
уызыда кальцийге бай. Ағзаға бір тәулікке қажет кальций алу үшін жүз
грамм сүтсірне немесе жарты литр сүт жетеді. Ағзада кальций
тұздарының жетіспеушілігі сүйек ұлпасының дұрыс емес дамуына,
тістер (кариес) ауруына, кейбір ферменттердің белсенділігі
төмендеуіне, орталық жүйке жүйесінің қызметінің бұзылуына әкеп
соқтырады.

Магний - макроэлементтердің құрамына жатады. Адам
ағзасының құрамында магний 25г-дай. Магнийдің адам ағзасында
көп кездесетін орны сүйек жасушаларында.
Егер адам ағзасында магний жетіспесе белгілі аурулар пайда
болуы мүмкін:
1. Депрессия, апатия
2. Бұлшық ет аурулары
3. Сіңірлердің тартылуы
4. Жүрек айну, құсу, іштің өтуі, диарея,иммунитеттің төмендеуі.
5. Қан айналым жүйесінің бұзылуы және т.б
Фосфор тұздарының ағза үшін маңызы сүйекті
қалыптастыруға қатысумен шектелмейді. Фосфордың
органикалық қосылысы – аденозинүшфосфат қышқылы мен
креатин – биологиялық қышқылдану барысында босайтын
қуаттың нағыз аккумуляторы болып табылады. Ағза бұлшық
еті жиырылғанда, сондай–ақ мида, бауырда, бүйректе және
басқа мүшелерде жүретін биохимиялық үрдістерде қуатты
нақ осы қосылыстар түрінде пайдаланады. Міне, сондықтан
бұлшық еттер көп жұмыс істеген кезде фосфатты қажетсіну
едәуір артады. Егер ол ересек адамға тәулігіне 1 – 2 грамм
мөлшерінде қажет болса, ауыр дене еңбегімен шұғылданатын
жұмысшыға немесе үлкен қашықтыққа жүгіретін спортшыға
бұл қажеттілік екі есе дерлік артуы мүмкін. Адам денесінде
фосфор қосылыстары көп.
Фосфор қышқылының қалдығы жасуша ядроларында
нәсілдік қасиеттер беретін аса маңызды заттарға – Сүйек ұлпасындағы фосфордың негізгі
нуклеопротеидтерге, май тектес заттарға – фосфатидтерге мөлшері – 600 г. Ол адам ағзасындағы
және көмірсулардан тарайтын әр түрлі заттарға міндетті барлық фосфордың 85% – ын құрайды.
құрамдас бөлік ретінде кіреді. Фосфор мал мен өсімдік Фосфор тістің қатты ұлпаларында
өнімдерінде мол. Өсімдік өнімдерінен бөлінген қосылыстар концентрленеді, ал табиғатта кальций,
ағзаға нашар сіңеді, өйткені нашар ериді. Фосфор ірімшікте, хлор, фтор элементтерімен қосылыстар
сүзбеде, етте өте көп.
түрінде, фторапатиттер құрамында
кездесетіндігі белгілі.
Темір — гемоглобиннің, миоглобиннің, тотығу-
тотықсыздандыру ферменттері — пероксидаза, каталаза мен
биологиялық тотығу процесін жүргізетін цитохромдық
ферменттер құрамы на енеді. Денеде темір бауырда, көк
бауырда, ішектің кілегейлі қабығында ферритин түрінде
кездеседі. Организмде темір гемосидерин түрінде де кездеседі.
Темірдің бір бөлігі плазма белоктарымен сидерофилин атты
қосылыс түзеді. Осы қосылыс түрінде темір организмде
тасымалданады. Организмде темір жетіспесе эритроциттердің
түзілуі бұзылып, қан азаяды (анемия).Егер темір жетіспесе,
баршамызға белгілі анемия немесе қаназдық ауруы пайда
болады. Бұл элементтің ағзадағы тәуліктік мөлшері — 11-30 мг.
Темір жетіспеген кезде тері бозарады, тырнақ жұмсарады, әрі
тез сынады, ауыз қуысы және ас-қазанның сілекейлі қабаты
бүлінеді.

Темір жұмыртқаның сарысында, қарақұмықта, грек жаңғағында, күнжіт,
фасоль, өрікте, мейізде көп болады.
Микроэлементтер
Микроэлементтердің-көпшілігі бауырда, сүйек және бұлшық ет ұлпаларында жиналады.
Бұл ұлпалар көптеген микроэлементтердің негізгі қоры. Элементтер кейбір мүшелерге тән
болып табылады және онда концентрациясы жоғары болады. Мысалы, мырыш –
қарын асты безінде, йод – қалқанша безінде, фтор – тіс кіреукесінде, алюминий, мышьяк,
ванадий – шашта, кадмий, сынап, молибден – бүйректе , қалайы – ішек ұлпаларында,
стронций – қуық безінде, сүйек ұлпасында, барий – көздің пигментті қабатында, бром,
марганец, хром – гипофизде және тағы басқаларда жиналады. Натрий және хлор жасуша
аралық, ал калий және магний жасуша ішіндегі сұйықтықтарда кездеседі. Натрий және
калий фторид түрінде сүйек және тіс ұлпаларында болады. Магний фосфат түрінде тістің
қатты ұлпаларында болады. Сонымен қатар, микроэлементтердің ағза үшін физиологиялық
маңызы өте жоғары.
Мыс – денсаулыққа өте пайдалы микроэлементтердің бірі. Егер ағзада мыс
жетіспесе, бауырда қорланған темір гемоглобинмен байланысқа түсе
алмайды. Мыстың мөлшерінің аз немесе көптік шамасының көрсеткіші-
адамның шашы. Мыстың мөлшері төмендеген кезде немесе жетіспеген
жағдайда шаш тез ағарады. Мыс қанға оттектің өтуін қамтамасыз етеді.
Соның нәтижесінде жасуша, ұлпалар оттекпен жақсы қамтамасыз етіледі.
Мыс көптеген ферменттердің құрамына кіреді, ұлпалардағы тотығу
реакциясын жылдамдатады. Тағамның құрамында кездеседі: бауыр, теңіз
өнімдері, гречка, жаңғақ. Сүт өнімдерінде мыстың мөлшері өте төмен.

Йод - өмірлік маңызы бар элемент. Ол қалқанша безі үшін құрылыс
материалы (қалқанша без – йод жинақтаушы мүше). Өкінішке орай, бұл
микроэлемент ағзада жасалмайды, адам оны тек ас, тағам арқылы алады.
Сыртынан қарағанда йод жетіспеушілік білінбейді, ал тапшылық сезілсе
түрлі ауруларға шалдықтырады, яғни шаршау, түрлі жұқпалы ауруларды
тез қабылдағыштық, белсіздік және ақыл – ой кемістігі. Адам күнделікті
өсімдік және жануартекті өнімді қабылдағанмен, ағзаға қажет
мөлшердегі дәрумен мен микроэлементтердің орнын толтыра алмайды.
Ағза йодты синтездей алмағандықтан, тіршілік үшін күнделікті йоды
бар тағамдарды пайдалану есебінен қажет мөлшерін толтыру қажет.
Селен.Селеннің жетіспеушілігі бұлшықет жасушаларының өліміне әкеледі және бұлшықет пен
жүрек жеткіліксіздігіне әкеледі. Сынаппен уланудан қорғай алады. Жоғары диеталық селен мен
онкологиялық өлім-жітімнің төмендігі арасындағы корреляцияның бар екендігі әлдеқайда аз
белгілі. Селен адам рационына жылына 55 - 110 мг мөлшерінде кіреді, ал селеннің қандағы
концентрациясы 0,09 - 0,29 мкг/см 3. Ауызша қабылдағанда селен бауыр мен бүйректе
шоғырланады.

Цинк-Орташа денеде шамамен 3 г мырыш бар, ал оның тәуліктік
мөлшері 15 мг құрайды. Адамдарда мырыш тапшылығы тәбеттің
төмендеуімен, сүйек және шаштың бұзылуымен, терінің зақымдануымен
және жыныстық жетілудің кешігуімен көрінеді. Мырыш жараларды
емдеуде маңызды рөл атқарады. Мырыш жетіспеушілігімен бұл процесс
коллаген ақуызының синтезінің төмендеуіне байланысты баяу
жүреді.Қабыршақ(устрица) мырышқа өте бай

Фтор.Фтор қалыпты өсу үшін өте қажет, ал оның жетіспеушілігі анемияға әкеледі. Тіс кариес
проблемасына байланысты фторид алмасуына көп көңіл бөлінді, өйткені фторид тістерді
кариестен қорғайды. Фторидті шамадан тыс сіңіру флюорозға әкеледі. Флюороз қалқанша
безінің жұмысының бұзылуына, өсудің тежелуіне және бүйректің зақымдалуына әкеледі.
Денеге фторидтің ұзақ әсер етуі дененің минералдануына әкеледі. Нәтижесінде сүйектер
деформацияланады. Жасыл шай
Ультрамикроэлементтер – сынап, алтын, уран, торий, радий және т.б.
Олардың ағзадағы мөлшері 15% – дан төмен. Бұл элементтер адам
ағзасында қажетті мөлшерден көп болатын жағдайда көптеген аурулар
пайда болады. Себебі, олар – токсиндік металдар болып табылады.
Дегенмен, ағза үшін маңызы зор әрі біршама үрдістерге қатысады.

Алтын.Алтынның бактерицидтік әсері бар. Кейбір алтын қосылыстары улы, бүйректе,
бауырда, көкбауырда және гипоталамуста жиналып, органикалық ауруларға және дерматитке,
стоматитке, тромбоцитопенияға әкелуі мүмкін.

Күміс.Күміс – өсімдік және жануарлар ағзаларының қоспа микроэлементі. Адам ағзасында
күмістің жалпы мөлшері граммның оннан бірнеше бөлігін құрайды. Күмістің физиологиялық
рөлі анық емес. Күміс қосылыстары улы. Организмге ерігіш күміс тұздарының үлкен дозалары
түскенде, асқазан-ішек жолдарының шырышты қабатының некрозымен бірге жүретін жедел
улану пайда болады.

Сынап.Сынап ферменттеріне әсер ету арқылы бүйрек түтікшелеріндегі судың реабсорбциясын
тежейді. Меркурий және оның қосылыстары өте улы. Булар мен сынап қосылыстары адам
ағзасында жиналып, өкпеге сіңіп, қанға түсіп, зат алмасуды бұзып, жүйке жүйесіне әсер етеді.
Бірақ мына бір қызық факт: сынап ДНҚ молекулаларында кездеседі. Мүмкін ол тұқым
қуалайтын ақпаратты берумен айналысады.
Селен.Селен - организмнің реттеу процестеріне қатысады. денедегі
массалық үлесі 10–5–10–7% Селен адам ағзасына тамақпен (жылына 55–
110 мг) түседі. Бауыр мен бүйректе шоғырланған. Жоғары дозада ол ең
алдымен құрамында күкірті бар аминқышқылдарына негізделген тырнақтар
мен шашта жиналады.Селений ферменттердің белсенді орталықтарының
бөлігі болып табылады: форматдегидрогеназа, глутатионредуктаза және
глутатионпероксидаза, белсенді орталығында оның қалдығы бар. амин
қышқылы селеноцистеин: селен денені сынаппен уланудан және кадмийден
қорғай алады, өйткені ол оларды байланыстырады. Жоғары диеталық селен
мен онкологиялық өлімнің төмен деңгейі арасында байланыс бар.
Қорытынды

Адам организмі үшін макро және микроэлементтердің маңызы өте
зор.Олардың адам организмінде жетіспеуі әр түрлі ауруларға әкелуі
мүмкін.Макро және микроэлементтер адам ағзасына күнделікті
рационда белгілі мөлшерде түсуі қажет. Олардың жетіспеуінің алдын
алу мақсатында дұрыс тамақтану, рационның әр түрлілігі, элементтерге
бай тағамдарды пайдалану қажет. Адамның жалпы салмағының 6%-ын
ғана құрайтын бейорганикалық қосылыстар организмнің гомеостазын
қамтамасыз ететін таптырмас заттар болып табылады
Қолданылған әдебиет

Шарманов Т.Ш. Тағам гигиенасы. Оқу құралы. Алматы: Эверо, 2005, 2010. – 256 б.

С.П.Терехин., С.В.Ахметова, Г.Н.Талиева. Емдік тамақтану (оқу-әдістемелік құрал).
Қарағанды.-2006.-276 б.

Каримов Т.К. Бермагамбетова С.К. Балалар мен жасөспірімдердің тамақтану гигиенасы. Оқу
құралы. Ақтөбе, 2009. – 104 б.

Ахметов М. Тағам гигиенасы. Оқу құралы. – Астана, 2010. – 73 б.
Қорытынды тапсырмалар
Элементтерді тірі ағзалардағы орташа мөлшеріне қарай
нешеге бөлінеді?
a) 5
b) 4
c) 3
d) 6
e) 2
Ребус

,, ,,,,,,
Біздің организмімізде темірдің
маңызы қандай?
Адам ағзасында магний жетіспесе
қандай аурулар пайда болуы
мүмкін?

Ұқсас жұмыстар

Микроэлементтерге анықтама

Тағам өнімдеріндегі макро және микроэлементтер

Жасуша құрамы

Химиялық элементтердің тірі және өлі табиғатта таралуы. Адам организміндегі химиялық элементтердің биологиялық ролі

Макро- және микроэлементтер

ҚОРҒАСЫНМЕН УЛАНУ КЛИНИКАСЫ

Адам өмірінде кездесетін химиялық элементтер

Аралас бездер

Минералды тұздар

Темірдің маңызы

Пәндер