Транскрипция және трансляция кезеңдері

Презентация қосу

Транскрипция және
трансляция кезеңдері.

Page 1
Мақсаты:
•Биосинтезі процесінде транскрипция
мен трансляцияны сипаттау;
•Транскрипция мен трансляция
кезеңдерін ажырату;

Page 2
Кіріспе:

• Генетика ғылымы қарастыратын тұқым қуалаушылық пен
өзгергіштіктің барлық заңдылықтары адамға да тән болып
есептеледі. Себебі ол да тіршіліктің бір түріне (Homo
Sapіens) жатады. Тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігі
жағынан адамның басқа жануарлардан айтарлықтай
өзгешелігі жоқ. Бәрінде де тұқым қуалайтын қасиет
ұрпақтан-ұрпаққа хромосома құрамында болатын гендер
арқылы беріліп отырады. Адамның жануарлардан
айырмашылығы оның саналылығы мен екінші сигналдық
жүйесінің (системасының) болатындығында, соған
байланысты оның сыртқы ортаға бейімделу мүмкіндігі де
мол болып келеді.

Page 3
Транскрипция:
• Транскрипция (лат. transcrіptіo – қайта көшіріп
жазу) – тірі жасушалардағы рибонуклеин
қышқылының биосинтез процесі.
Ол дезоксирибонуклеин қышқылы (ДНҚ)
матрицасында жүреді.
Транскрипция аденин, гуанин, тимин және цито
зиннің қайталанбалы тізбегінен тұратын ДНҚ
молекуласындағы генетикалық ақпараттың іске
асуының бірінші кезеңі. Транскрипция
арнайы ДНҚ және РНҚ полимераза ферменті
арқылы жүреді. Транскрипция нәтижесінде РНҚ
молекуласының полимерлі тізбегі түзіледі. Бұл
тізбек ДНҚ молекуласының көшірілген бөлігіне
комплементарлы болады.

Page 4
Транскрипция үш кезеңнен тұрады:

Page 5
• ДНҚ молекуласында транскрипция басталатын жерге жақын
тұрған ДНҚ молекуласында нуклеотидтерімен, промотормен,
РНҚ-полимеразаның байланысуымен басталады. Бірінші
1. нуклеотидтің транскрипт синтезіне кіретін жері "бастау
нүктесі" деп аталады. Мутантты бактериялардың ген
Инициа транскрипциясын зерттегенде промотордың ұзындығы 30-60
ция жұп нуклеотидтерден тұратындығы анықталды. Сигналды
тану қызметін 10 ж.н. атқарады, оның орталығы бастау
нүктесінен 10 ж.н. шамасындай қашықтықта болады. Мысал
үшін глюкоза оперонының промотор нуклеотидтерінің
реттілігі жəне бастау нүктесі (А) келтірілген.

5 3
ДНК
3 5
промотор

РНК-полимераза
Page 6
• Элонгация (тізбектің ұзаруы). Сигма-
суббөлік ферменттен бөлініп шығысымен, минималдық
фермент транскрипция процесін жалғастыра береді. ДНҚ-
2. матрицада түзіліп жатқан РНҚ тізбегі ұзара береді. Фермент
Элонгац ДНҚ молекуласының бойымен жүреді, түзіліп жатқан РНҚ
ия тізбегінің нуклеотидтік реттілігі ДНҚ молекуласымен
анықталады. Элонгацияның ең үлкен жылдамдығы бір
секундта 50 нуклеотид шамасындай тізбекке кіреді. Бір геннен
көптеген РНҚ көшірмесін алады.

кодогенная цепь

матричная цепь

ц Ц

У Ц
А
У

Г Page 7
• Терминация (синтездің аяқталуы). РНҚ тізбегінің ұзаруы ДНҚ
3. молекуласындағы аяқтаушы нуклеотидтерге жеткенше жүре береді.
Одан кейін фермент нуклеотидтерді тізбекке кіргізбейді, РНҚ ДНҚ-
Термина матрицадан бөлініп шығады. Ал ДНҚ тізбектері бірігіп қалыпты қос
ция спираль түзіледі. Транскрипцияны тоқтататын ДНҚ молекуласындағы
нуклеотидтер терминатор деп аталады.

Сигнал терминации

РНК Самопроизвольное
сворачивание

«шпилька»

Page 8
Трансляция:
• Трансляция— полипептид тізбегінің
гендегі иРНҚ негі- зінде ақпаратқа сай
түзілуі. Трансляция болашақ белокқа тән
иРНҚ-на жазылған нуклеотидтер кезегін
түзілетін белоктардың амин
қьішқылдарының кезегіне айналдырады.
Бұл жұмысқа иРНҚ-нан
басқа рибосомалар, тРНҚ, аминоацил
синтетазалар, белоктан
тұратын инициация, элонгация және
терминация факторлары қосылған күрделі
құрамдар қатынасады.

Page 9
1. Инициация

Page 10
Первый этап инициации

иРНК
FI мет ГТФ

Трансляция инициалдаушы кешеннің түзілуінен басталады.
Инициалдаушы кешеннің құрамы: рибосоманың кіші бірлігі 40 S; мРНК;
аминоацил-тРНКмет; рибосоманың үлкен бірлігі.
Сонымен инициалдаушы кешеннің түзілу реттілігі:
1) мРНК рибосоманың кіші суббірлігімен комплементарлық принципке
сәйкес байланысады, ескеретіні рибосоманың Р –сайтында әр уақытта
мРНК –ның АУГ кодоны келеді,
2) мРНК –ның АУГ кодонына, метионин аминқышқылымен
байланысқан тРНК-ның антикодоны келіп жалғанады.Яғни синтез
метионин қышқылынан басталады деген сөз.
3) Рибосоманың үлкен суббірлігі келіп қосылады.
Осылайша жұмысқа дайын рибосома ұйымдасады.
Трансляцияның келесі сатысы: аминоқышқылдың белсендірілуі
(активация) тРНК-ға тіркелуі.
Page 11
Нәруыз синтезі үрдісінің негізгі агент ролін тРНК молекулалары атқарады.тРНҚ-ға
полипептидтерге бірікпей тұрып аминоқышқылдар жалғанады. Амин қышқылдары
өздерінің карбоксилдік ұшымен тРНК молекуласына қосыла отырып, белсенді
энергия бай түрге айналады. Яғни активацияланады ол деген амин қышқылдары өз
бетімен пептидтік байланыс түзе алады және полипептидтерді синтездеуге
мүмкіндік туады деген сөз.Бұл активация процесі-нәруыз синтезіне қажетті кезең,
себебі бос аминқышқылдары полипептидтік тізбекке тікелей жалғаса алмайды.
Өсіп келе жатқан полипептидтік тізбекке дәл сол амин қышқылы қосылуы керектігі
амин қышқылына байланысты емес, оны тіркеп алған тРНК молекуласына тәуелді

Р А
АУГ

Второй этап инициации

Page 12
2. Элонгация:

• Рибосомада полипептидтік
тізбектің өсуі –элонгация үш түрлі
жеке сатылардан тұратын цикл
ретінде қарауға болады.
• Аминқышқылымен байланысқан
тРНК комплементарлы принципке
АУГ ААА ГУЦ
сәйкес (антикодон-кодон) мРНК
мен байланысады да рибосомаға
МЕТ ЛИЗ кіреді. Аминқышқылмен
байланысқан бірінші тРНК, мРНК
бойымен жылжып рибосоманың
пептильды орталық Р –учаскесіне
орнығады, ал аминқышқылымен
ВАЛ байланысқан екінші тРНК
аминоцил немесе А орталығына
бекінеді.

Page 13
• Үшінші саты, соңғы,-терминация трасляцияның
аяқталуы.
• Рибосомадағы аминоацил орталығына (А учаскесі) стоп-
кадондардың бірі (УАА; УАГ; УГА) келгенде нәруыз
3. синтезі тоқтайды.Осы жағдайда тРНК орнын, соңғы
Терминация тРНК мен синтезделген нәруыз арасындағы байланысты
гидролиздейтін нәруыз-фермент алмастырады. Рибосома
мРНК дан ажырап, екі суббірлікке ыдырайды. Соңғы
тРНК да босап цитоплазмаға қайтып оралады.
Синтезделген нәруыз эндоплазмалық торға немесе
цитоплазмаға түсіп, қажетті құрылымға ие болады.

Page 14
Қорытынды:
ДНҚ-да “жазылған” (кодталған) тұқым қуалау туралы генетикалық ақпарат РНҚ
молекуласына беріледі де, ақуыз биосинтезі (трансляция) нәтижесінде ақуыз
молекулалары құрылымынан көрініс табады. Генетикалық ақпараттың ДНҚ-дан
РНҚ арқылы полипептидтер мен ақуыздарға тасымалдануы экспрессия немесе
Гендердің көрінуі деп аталады. ДНҚ-ның басқа Гендердің белсенділігін реттейтін
бөліктерін реттеуші Гендер деп атайды. Реттеуші Гендер басқа молекулалармен
әрекеттесе отырып, сол жасушадағы ақуыз синтезіне әсер етеді. Геннің маңызды
қасиеттерінің бірі — олардың жоғары тұрақтылығының (ұрпақтар бойында
өзгермеушілігі) тұқым қуалағыш өзгерістерге — мутацияға ұшырау
қабілеттілігімен үйлесімділігі. Бұл қасиет табиғи сұрыпталудың, оның
нәтижесінде организмдер өзгергіштігінің негізі болып табылады
• Адамның генетикалық объект ретіндегі ерекшелігі — оның генетикасын
зерттеуді қиындататын көптеген қайшылықтар бар. Олар: жыныстық жағынан
кеш-пісіп жетілетіндігі; әр отбасынан тарайтын ұрпақ санының аздығы;
барлық ұрпақтың тіршілік ортасын теңестірудің мүмкін еместігі, хромосома
санының көп болатындығы, адамға тәжірибе жасауға болмайтындығы және
басты бір қайшылық — адамның кейбір тұқым қуалайтын қасиеттерінің
мысалы, қабілеті мен мінез-құлқының дамып қалыптасуына кедергі
келтіретін ұлтшылдық, нәсілшілдік сияқты әлеуметтік теңсіздіктің
болатындығы. Page 15
Пайдаланылған әдебиеттер:

1.Сатбай Әбилаев «Молекулалық биология және генетика» ,
Шымкент 2008 ж., 108-116 бет.
2.Сатбай Әбилаев «Молекулалық биология және генетика» ,
Шымкент 2010 ж., 98-105 бет.
3. Б.Бегімқұл , С.Төлегенов «Медициналық генетика негіздері»
Астана 2008 ж., 176-177 бет, 185-193 бет .

Page 16
Назар қойып
тыңдағандарыңызға
рахмет!!!!!!!!

Page 17

Ұқсас жұмыстар

ТРАНСКРИПЦИЯ ФАКТОРЛАРЫ ЖӘНЕ ТРАНСКРИПЦИЯ КЕЗЕҢДЕРІ

ДНҚ бөлімі

Транскрипция процессі

транскрипцияның молекулалық негізі

Вирустар репродукциясы

Құрылысы және жіктелуі

Белок биосинтезі

Генетикалық код

Ақуыздың түзілуі

Тұқым қуалау ақпараты берілу тиіптері

Пәндер