Түркі дәуірі ойшылдарының нақыл сөздері

Презентация қосу

«Өмірдің м ә ні – қ а з а қ
ы ны ң н е гі з г і
философияс
т а қ ырыпт ар ы н ы ң б і р і»
Адам өмірінің мәні – бұл жердегі өмір
үшін. Бірақ оның бәрі шынымен оны
білмейтінін білмейді. Өмірдің
мағынасы қандай, күші адам дұрыс
пен бұрысты, өмір сүру үшін өмірдің
барлық сынақтар еңсеруге, мектепке
бару қалайды қандай мақсаттары,
арман, сондықтан жаңа және жасауға,
қателіктерінен сабақ: әр ойлау адам сәт
ол сұраққа тап болған кезде
туындайды. Әртүрлі данагөй, әртүрлі
уақыт пен жастағы ойшыл ойлар «адам
өмірінің мәні қандай?» Деген сұраққа
жауап табуға тырысты, бірақ бір
анықтамаға ешкім келмеді. Жауап жеке
адамға тән, яғни адам өзінің жеке
сезімін көретіндіктен, жеке-кейіпкерлік
ерекшеліктердің айырмашылығы
себебінен басқаға мүлдем
қызықтырмауы мүмкін.
Өмірдің мәнін негізгі тақырып етіп
ұстанған ойшылдар:
Түркі дүниетанымының ойшылдары (Анахарсис, әл
Фараби, Баласағұни, Иассауи)
• Қазақтың ақын-жыраулары

Қазақтың ағартушылары (Абай, Ыбырай, Шоқан,
Шәкәрім)
• Саяси мемлекет құрушылар(Ә.Бөкейханов, М.Дулатов,
М.Шоқай)
Қазақ халқының философиялық дүниетанымының басты категориясы
- өмір. Өмірдің құндылығын және оның мәнін анықтаушы – өмірмен
диалектикалық бірлікті құрайтын өлім.

намыс

қазақ халқының парыз
түсінігінде ең кісілік
.жоғарғы адами адамды өз болмысын
қасиеттердің бірі, адамгершіліктік адам болып өмір
тіпті ең бастысы құндылықтарға сай сүрудің жоғары
қалыптастыруға деңгейі. Қазақтың
мәжбүрлейтін “кісілік” ұғымы
этикалық категория. қазіргі “тұлға”
(личность) ұғымына
сәйкес деп ойлаймыз
Қазақ философиясы

Қазақ Философиясы – қоғамдық сананың ұлттық түрі; тұрмыс пен
танымның ортақ принциптері, адам мен дүние жүзінің қатынасы туралы
ілім, табиғаттың, қоғамның және дүниетанымның жалпы даму заңдары
жайындағы ғылым. Қазақ халқының даналық өрісінде дүние мен адам
туралы дүниетанымдық көзқарастардың тарихи қалыптасқан даму жүйесін
қамтиды. Қазақ тіліндегі даналық түсінігі мәні жағынан философияға
жақын. Қазақтың даналық ой-пікірлерінің тарихы екі кезеңнен тұрады.
Екінші кезеңде қазақ халқының төл
Бірінші кезеңде дүниетанымы мен философиясы қалыптасып,
Анахарсис, Қорқыт, дамыды. Қазақ философиясының төл тарихы
Асан Қайғы мен Мұхаммед Хайдар Дулаттан
Жүсіп Баласағұни, басталады. Асан Сәбитұлы – жырау, ойшыл,
Қожа Ахмет Йасауи, мемлекет қайраткері. Ол қазақ этносын әрі
Әбу Наср әл-Фараби, мемлекетін қалыптастырып, нығайтуда
«Жерұйық» ілімін дүниеге әкелді. Бұл –
Махмұт Қашқари, т.б. халықтың қауымдасып ұлттық мемлекет құру
данышпандар даналық идеясы болатын. Асан Қайғы өз жыр-
дәстүрлерін жасады, толғауларында, шешендік сөздерінде хандық
олар табиғи түрде қазақ мемлекетті нығайту, елдің қорғаныс қабілетін
арттыру қажеттілігін насихаттайды. Оның Асан
этносының Қайғы атануы – ғұламаның ойшылдығының,
дүниетанымдық ойлау парасаттылығының айғағы. Асанның қайғысы
мәдениетінің бастау тек өз заманына қатысты емес, оны қайғыға
салып отырған – болашақ туралы болжамдары,
арналарына айналған. халық қайда бара жатыр, ертеңі қандай болады
деген күрделі сұрақтар
Түркі дәуірі ойшылдарының
нақыл сөздері
• Адамды білім сақтайды.
• Көңіл - терең теңіз, білім -
тереңінде жатқан інжу-
маржан.

• Әділдік әкімдіктен күшті.

Жүсіп Баласағұн
Әбу наср әл-фарабидің өмірдің
мәні туралы нақыл сөздері
• Ар-ождан алдындағы адалдық өз қадір-қасиетіңе, ізгі іс-әрекетіңе байланысты. Шыншылдық
адалдықпен ағалас.

• Өрге жүзген өнегелі ісімен, таңда адал дос өз теңіңнің ішінен.

• Адам мақсатына өзін-өзі жетілдіру арқылы жетеді.

• Мінез-құлық міні – рухани кеселге жатады.

• Өзгенің пікірін иемденіп кету – надандық һәм ниеті қара адамға лайық іс.

• Бейқамдық сәтсіздікке бастайды.

• Жүргендер көп достық атын малданып, қалмағайсың сен де бірде алданып.

• Өз бойында жоқ қасиеттерге құмар кісі көлгір келеді.

• Білімді болу деген – жаңалық ашуға қабілетті болу.

• Білім қуған жанның ойы күнделікті күйбеңнен көп алыста жатады.

• Шын білім – ақиқат, анық білім.
• Хикмет сөз, яғни даналық айту дәстүрі абай
құнанбаев заманына дейін үзілмеген. Абай адам
болмысын тануда тың дүниетанымдық ойлар
айтты. Адамзатты алла махаббатпен жаратқан,
демек, махаббат адамға дейін болған, алланың тек
өзіне ғана тән құдіреті деп білген абай адам мен
алланың арасындағы қатынасты сүю деп атайды.
Өзін махаббатпен жаратқан алласын адамның сүюі
парыз. Абай сүюдің үш түрін айтады, олар: алланы
сүю, оның жаратқан кереметі – адамды сүю және
хақ жолы деп әділеттілікті сүю. Осы үш сүюді
абай имани гүл дейді. Хакім абай «толық адам»
немесе кәмелетті адам тұжырымдамасын жасады.
Олар: нұрлы ақыл, жылы жүрек, ыстық қайрат.
Адамды толық ететін – ақыл, жүрек, қайрат.
Абай сияқты Шәкерім Құдайбердіұлы да қазақ
елін қалай мәдениетті елдер қатарына қосамын
деп талпынады. Шәкерім Абайдың имани гүл
ілімін «Үш анық» кітабында ұят туралы ілімге
айналдырды. Осы еңбекте Шәкерім сол кездегі
еуропа ағымдардан деректер келтіре отырып,
этикалық максимализмге негізделген ар-ұятты
дәріптеу ілімін жасады. Ойшылдың тарихи-
философиялық еңбектерінің («Қазақ айнасы»,
«Мұсылмандық шарты», «Түрік, қырғыз, қазақ
hәм хандар шежіресі», «Үш анық»)
дүниетанымы мен негізгі әлеуметтік сарыны
ағартушылық, адамгершілік идеяларымен
сабақтасып жатыр. 19–20 ғасырларда Қазақ
философиясындағы ой-толғаныстар мен
көтерілген негізгі мәселелер дәстүрлі қазақ
ойшылдығына сүйенгенімен, олардың ойлау
кеңістігі кеңейіп, Қазақ философиясын еуропа
дәстүрмен ұштастырып отырды.
20 ғасырдың басында қазақ халқына
өмірдің мәні білімде, еңбекте екендігін
көрсеткен қайраткерлер
С.Сейфул Ж.Аймау
Ә.Бөкейханов
лин ытов

М.Жұмаб
М.Дулатов М.Әуезов
аев

А.Байтұрс Б.Майлин
С.Торайғыров
ынов т.б.
Пайдаланылған әдебиеттер:
• 1. БЕЙСЕНОВ Қ.Ж. ҚАЗАҚ ТОПЫРАҒЫНДА ҚАЛЫПТАСҚАН ҒАҚМИЯТТЫ ОЙ КЕШУ
ҮРДІСТЕРІ – А.: 1994
2. АЛТАЕВ Ж. ФИЛОСОФИЯ ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТТАНУ: ОҚУ ҚҰРАЛЫ – 2-ШІ
БАСЫЛЫМЫ – А.: 2001 – 272 Б.
3. НАЗАРБАЕВ Н.Ә. ТАРИХ ТОЛҚЫНЫНДА – АЛМАТЫ
4. НҰРПЕЙІС К. «ҰЛТТЫҚ РУХ» //АҚИҚАТ, 2000, № 10, 3-9 Б.
5. ҚЫСҚАША ФИЛОСОФИЯ ТАРИХЫ – А.: 1999 – 272 Б.
6. ХХІ Ғ. ҰЛТТЫҚ ФИЛОСОФИЯНЫҢ КӨКЖИЕГІ КӨРІНЕ МЕ? //АҚИҚАТ, 1998, №11,
12-20 Б.
7. ОРЫНБЕКОВ М. ЕЖЕЛГІ ҚАЗАҚТЫҢ ДҮНИЕТАНЫМЫ – А.: 1996, 168 Б.
8. ӨМІРӘЛИЕВ Қ. VІІІ – XII Ғ. КӨНЕ ТҮРІК ӘДЕБИ ЕСКЕРТКІШТЕРІ – А.: 1985
9. ТҰРҒЫНБАЕВ Ә.Х. ФИЛОСОФИЯ ТАРИХЫ – А.: 2001 – 378 Б.

Ұқсас жұмыстар

Өмірдің мәнін негізгі тақырып етіп ұстанған ойшылдар

Ахметтің туған жері Түркістанға қарасты Иугнәк деген қыстақ

Қазақ этнопедагогикасының қалыптасу кезеңдері және даму тарихы

Түркі тілдері

Этнопедагогиканың негізі ұлттық тәлім - тәрбие

Ауыз әдебиеті - халықтың ғасырлар бойы ауызша шығарып, сақтап келген рухани асыл қазынасы

АБАЙ

Қазақ және орыс тілдерінің бөлінуі

Қазақ ұлттық қыздар педогогоикалық университтт

Бала тәрбиесіндегі халықтық ұстанымдар,қанатты сөздер

Пәндер