ТҰМАУ ВИРУСЫ

Презентация қосу

Биология-география факультеті
Ботаника кафедрасы

Пән: Биотехнология нысандары
Тақырыбы: Вирустар
Дәріс жоспары:
1. Вирустар туралы түсінік
2. Вирустың құрылымы
3. Вирустың ерекшеліктері
4. Бактериофаг туралы түсінік
5. Вирустардың классификациясы
Әдебиеттер тізімі

• Хожамуратова С., Әлимарданова М., Әбдікалиева Б.
Ет микробиологиясы./Оқу құралы.- Астана:
Фолиант, 2012.-204
• В.В.Лысяк Микробиология: учебное пособие //-
Минск: БГУ,2007.- 429 с
• Жвирблянская А.Ю., Бакушинская О.А.
Микробиология в пищевой промышленности -
М.,1975.- 494 с.
• Нецепляев С.В. Лабораторный практикум по
микробиологии пищевых продуктов животного
происхождения. – М.,1990. – 190с.
Дмитрий Иосифович Ивановский
1864 - 1920 гг.
Вирустарды 1892 жылы темекі
ауруы - темекі мозаикасын
зерттеу барысында орыс
ботанигі Д.И. Ивановский ашқан
болатын. Ол зақымдалған
темекінің жапырақтарын әбден
езіп, әдеттегі бактериялар
өтпейтін сүзгіден өткізгенде оның
сүзіндімен бірге кететінін
байқады. Осы сүзіндіні сау
темекіге жүқтырса, қайтадан
ауруға шалдығатыны анықталды.
Бүл организмдерді Д. И.
Ивановский латынша вирустар,
яғни «у» деп атады.
Вирус
• Бұлар бактерияларға қарағанда анағұрлым
ұсақ, құрылысы қарапайым организмдер.
Оларда жасушалық құрылымы болмайды
(ядро, цитоплазма, қабықша жоқ), үлкендігі
миллимикрондармен өлшенеді. Қазір бірнеше
мың есе үлғайтып көрсететін микроскоптардың
құрастырылуы вирустарды жете зерттеуге
мүмкіндік туғызды. Олардың 200-ден астам
түрлері анықталды. Сондықтан вирустар
микробиологияда жеке класс ретінде
қарастырылып, оларды вирусология ғылымы
зерттейді.
Вирустың құрылымы және ерекшеліктері
1. Жасушалық құрылымы болмайды. Бұлар бактерияларға
қарағанда анағұрлым ұсақ үлкендігі миллимикрондармен
өлшенеді.
2. Вирустарда ядро, цитоплазма, жасуша қабығы өзара жекеленбеген,
дербес метаболиттік жүйелері жоқ
3. Тек бір ғана нуклеин қышқылынан тұрады: РНҚ немесе ДНҚ,
олар вирустын ішінде - өзек-сердцевина деп аталады
4. Вирустын сыртқы бөлігі жекелеген ақуызды қосалқы бірліктерден
тұратын ақуызды қабықшамен қапталған, капсид деп аталады.
5. Кей бір үлкен вирустарда қосымша липопротеидтан құралған
қабықшасы бар (тұмау, герпес).
6. Зертханада қолдан жасалған қоректік орталарда өсіп-
дамымайтындығы, тек тірі жасушада ғана тіршілік ететіндігі белгілі

• Полностью сформированный вирус называется вирионом.
Вирустың түрлері:
• Вирус тірі жасушаның ішінде
нуклеин қышқылы түрінде
тіршілік етеді
• Тірі жасушадан тыс жерде
вирустар жансыз табиғат бөлшегі
тәрізді әрекет етеді, вирион деп
аталады.
Вирустың құрылу схемасы:

1 – өзек ; 2 – белок қабықшасы (капсид); 3 – қосымша
липопротеидтан құралған қабықша; 4 – капсомерлар
(капсидтың құрылымдық бөлімі)
Вирион құрылымы:

Вирион бөлімі:
1. Өзек– генетикалық
материалы (спиральді
түріндегі нуклеин қышқылы -
ДНҚ, немесе РНҚ-дан тұрады)
2. Капсид –сыртқы ақуызды
қабықша өзекті қаптауға
арналған
Капсид жекелеген қосалқы
бірліктер – бір-біріне ұқсас
болып келетін капсомерлерден
тұрады.
• Түрлі вирустар сыртқы әсерлерге бірдей
тұрақты болмайды. Көбісі 30 минут ішінде
600С жағдайында инактивтеледі, тағы
біреулері 10 минутқа дейін 600С
температурасына шыдай алады, ал көпшілігі
+90 градуста қырылып бітеді. Вирустар
құрғату мен төмен температураны жақсы
көтереді, этил, метил спирттері, эфир және
хлороформ, ультракүлгін сәулелері,
радиоаткивті сәулелерден жойылады.
Вирустардың формалары:
• Вирустарды электронды микроскоппен зерттеу
барысында вирустардың төмендегі пішіндері
анықталған:
• таяқша тәрізді (тура цилиндр түрі). Темекі мозаикасы
вирусына осындай пішін тән;
• жіп тәрізді (майысқақ икемді жіптер). Кейбір
өсімдіктердің вирустары осындай пішінге ие;
• сфералық (көпқырлылық пішіні). Тұмау, ұшық вирусы
осындай пішінге ие.
• түйреуіш тәрізді (дөңгелек тәріздес). Бактерия
вирустары – бактериофагтар осындай пішінге ие.
Бактериофаг
• Бактериофагтар (гр. phagos — жегілер),
бактерия жалмаушылары — бактерияларды,
микроорганизмдерді ыдырататын вирустар
және бактериялар жасушасын зақымдайтын
және олардың еруін тудыратын вирустар.
• Бактериофагтар тек тірі жасушада ғана
тіршілік ете алады. Ол ұзындығы 60- 100 нм
болатын бас бөлігінен және 100-200 нм таяқша
тәрізді құйрықшадан тұрады.
Бактериофаг тұралы түсінік
Бактериофагтардың жеке түрлері белгілі бір
бактерияны зақымдай алады. Ол тек ауру қоздырғыш
бактерияларды ғана жойып жібермей, пайдалы
түрлерін де жоя алады. Бактериофагтар басқа денеге
беки алады. Бактериофагтар көптеген бактериялардан,
соның ішінде патоген (ауру қоздырғыш), сапрофит
(өлекселермен қоректенетіндер) топтарынан, сәулелі
саңырауқұлақтардан, көк-жасыл балдырлардан
табылған. Ол адам мен жануарлардың ішек-
қарындарында, өсімдіктерде, топырақта, табиғи және
ақаба суларда, көңде, т.б. ортада кездеседі.
Бактериофаг тұралы түсінік:

• Бактериофагтар топырақтағы микроорганизмдерге
зиянды әсер етіп, ондағы пайдалы процестердің
(аммонилану, нитрлену,) қалыпты жүруіне кесірін
тигізеді. Бактериофагтар патоген бактериялардың
улылық және антигендік қасиеттерін өзгерте алады.
Бактериофагтар микробтарды жүйелеу саласында,
синтездеуде (антибиотиктерді, амин қышқылдарын, сүт
өнімдерін, бактериялық тыңайтқыштарды даярлауда,
т.б.), сонымен қатар адамдар мен жануарларда
кездесетін бірқатар жұқпалы (оба, іріңдеткіш
стафилакоктар, тырысқақ, іш сүзегі және қоздыратын
бактериялардан алдын-ала сақтандыру және емдеу
мақсатында қолданылады.
Бактериофагтың бактериялық жасушамен өзара
арақатынас процесі бірнеше кезеңнен тұрады:

Вирустың жасушамен кездесуі
I кезең - Адсорбция

Бұл кезеңде вирустың жасушаның үстіңгі бөлігіне жабысуы
жүреді. Әрбір вирус өз иесіне қарай әрқилы болып келеді.
Бір жасушада бірнеше жүздеген вирустар дами алады.
II-кезеңі: Инъекция (вирустың жасушаға өтуі).

• Жасушаның ішіне тек нуклеин қышқылы ғана енеді.
Ақуызды қабықша сыртында қалады. Фагпен жасуша
қабырғасы тесілгеннен кейін бактерияда нуклеин
қышқылының механикалық қосылуы жүреді.
III-кезеңі-Вирустың жасушаішілік дамуы.
Фагтың инъекцияланған нуклеин қышқылы ең алдымен
зақымдалған жасуша метаболизмінің толығымен қайта құрылуына
әкеледі.

• Бактериялық ДНҚ, РНҚ мен бактериялық ақуыздардың синтезі тоқтайды.
Фагтың нуклеин қышқылының синтезі, ал рибосомаларда – фагтардың
ақуызды қабықшаларының синтезі басталады.
IV -кезеңі- Вирустық бөлшектерді жинақтау.

Репродукция
V -кезеңі Фагтардың жасушалардан шығуы. Бұл ретте
жасушалық қабырға ашылады және одан жетілген және
вируленттік фагтар шығады.

Вириондардың жасалуы
Вирустардың классификациясы
ДНҚ – вирустар: РНҚ – вирустар:
Герпес Полиомиелит
Шешек Темекі теңбілі
Егеуқұйрық вирусы
вирусы Қызылша
Жаралы Құтыру, тұмау,
ісіктердің шошка тұмауы
вирустары Жұқтырылған
Өсімдік иммун тапшылығы
вирустары синдромы
Многообразие вирусов

Скручивание листьев Вирус табачной мозаики
Адамның вирусты аурулары

герпес тұмау ЖИТС

гепатит С полиомиелит
ТҰМАУ ВИРУСЫ
Впервые эпидемия болезни,
напоминавшей грипп, была описана в
412 году до н.э. Гиппократом. Когда
эпидемия гриппа переходит границы
Тұмау вирусының көптеген түрлерi бар. Вирустар бiрте-
бiрте өзгерiп жаңа қасиеттерге ие болады, сондықтан
ғалымдар вирустың жаңа түрлерiн анықтауда. Адам
организмiнде мұрны мен тамағының сiлекейлi
қабықшасын зақымдайтын суық тигiзетiн вирустар бар.
Ең қауiптi вирус, бұл қанның ақ түйiршiктерiн Т-
лимфоциттердi зақымдайтын ЖИТС вирусы.
Ғалымдар адамдарды аурудан сақтайтын
арнайы препараттарды шығаруда. Бұл
препараттар вакцина деп аталады.

Ұқсас жұмыстар

ТҰМАУ ЖӘНЕ ЖРВИ

Жануарлар мен адамның вирустық инфекциялары: СПИД, құтырық, тұмау, шешек, вирустық гепатит және Эбола қызбасы

ВИРУСҚА ҚАРСЫ ПРЕПАРАТТАР

Адам және жануарлардың вирустық инфекциялары

Вирустардың жіктелу принциптері. Олардың номенклатурасы. 2. Вирустардың көбеюінің биогенетикалық ерекшеліктері және көбею сатылары

Тешен ауруының қоздырушысы

Вирустар репродукциясы

Тұмаудың асқынуы

Жануарлар мен адамның вирустық инфекциялары

Қызылша вирусы

Пәндер