Агрегатты индекстер

тақырып. Индекстер

Индекстер

Жоспар:

Индекстердің маңызы, мәні және жіктелуі

Жеке және жалпы индекстер

Агрегатты индекстер

Қолданылатын әдебиеттер:

ҚР статистика туралы заңы. Алматы, , 1997.

Шокаманов Ю. К., Бельгибаева К. К. Статистика: Жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқу құралы. - Алматы: ЖШС «Радгел», Экономика, 2012. - 522 бет*.

Статистика: Оқу құралы В. М. Семичев. - М. : Қаржы және статистика,

2005. - 368 бет.

Архангельская Н. К. «Статистика» пәні бойынша студенттердің өзіңдік жұмысын орындауға арналған әдістемелік нұсқау. - Алматы: 2007*.

Елемесова А. М., Бельгибаева К. К., Кииков Е. М., Молдагулова Г. М. Әлеуметтік - экономикалық статистика: Оқу құралы. - Алматы: Экономика, 2005*

Елемесова А. М. Ұлттық шоттар жүйесі. - Алматы: Экономика, 2005*

1. Индекстердің маңызы, мәні және жіктелуі

Индекс (index) сөзiнiң өзi көрсеткiш деген мағынаны бiлдiредi.

Индекс деп - тікелей қосуға болмайтын элементтерден тұратын қоғамдық құбылыстардың жоспармен немесе нормативпен салыстырылуын анықтайтын және уақытқа байланысты кеңістіктегі құбылыстардың өзгерісін орта есеппен сипаттайтын қатысты көрсеткішті айтады.

"Индекс" терминi, сирегiрек, жағдайдың қорытындылаушы индексi ретiнде де қолданылады, мысалы, IQ интеллектуалды даму индексi.

Индекстердің маңызы, мәні және жіктелуі

Индекстік әдісті қолданғанда мынадай ұғымдар мен белгілеулер қолданылады:

Индекстер жиынтығы - индекстерді есептеуге қажетті элементтер тізімі;

Индекстелетін шама - өзгерісі зерттелетін белгінің мәні.

Индекстерді құрған кезде индектелетін шама әрқашан өзгермелі болып табылады.

Индекстердің маңызы, мәні және жіктелуі

Әрбір индекстелетін шаманың өзіне тән белгілеуі болады:

p- өнім бірлігінің бағасы,

z- бір дана өнімнің өзіңдік құны,

q- өнімнің физикалық көлемі,

pq- тауар айналымы,

zq- өнім өндіруге жұмсалған шығын,

T- уақыт шығыны (жұмысшылардың саны),

W- еңбек өнімділігі,

t-өнімнің еңбек сыйымдылығы.

Базалық кезеңнің деңгейі «0» - деген таңбамен, есепті кезеңнің деңгейі «1» - деген таңбамен белгіленеді.

Индекстердің маңызы, мәні және жіктелуі

Индекстің салмақтауышы деп - индекстерді құрған кезде тұрақты шама болып табылатын көрсеткіштерді айтады.

Индекстердің маңызы, мәні және жіктелуі

Индекстік әдісті қолдану арқылы төмендегідей міндеттерді шешуге болады:

Құбылыстардың уақытқа байланысты өзгеруін, яғни динамикасын зерттеу (динамиканың индексі),

Күрделі экономикалық индекстердің динамикасына әсер ететін факторларды зерттеу (факторлық индекс)

Жоспарлық тапсырманың орындалуын сипаттау (жоспарлық индекс),

Әр түрлі аумақтар бойынша бір кезеңге тиісті құбылыстарды салыстыру (аумақтық индекс),

Құрылымдық өзгерістердің әсерін анықтау (құрылымның өзгеру индексі) және т. б.

Жеке және жалпы индекстер

Құбылыстардың жеке элементтерінің қатынасын анықтау үшін жеке индекстер, ал күрделі құбылыстар үшін жалпы индекстер есептеледі.

Жеке индекстер статистикалық жиынтықтың біртекті элементтерін салыстыру арқылы анықталады және есепті мерзімдегі көрсеткішті базалық мерзімдегі көрсеткішпен салыстырады.