Тағамдық сальмонеллез аурулары

Презентация қосу

Дәріс тақырыбы: ТАҒАМДЫҚ ТОКСИКОИНФЕКЦИЯ
ЖӘНЕ ТОКСИКОЗДАР
Мақсаты: ТАҒАМДЫҚ ТОКСИКОИНФЕКЦИЯ ЖӘНЕ ТОКСИКОЗДАРДА
СОЙЫС ӨНІМДЕРІН САНИТАРЛЫҚ БАҒАЛАУДЫ ҮЙРЕНУ
Қарастырылатын сұрақтар:
1 Тағамдық аурулар туралы жалпы түсiнiк және оларды жiктеу
2 Тағамдық токсикоинфекция
3 Тағамдық сальмонеллездер
4 Сойыс малдарының сальмонеллезi
5 Тағамдық токсикоздар
Әдебиеттер:
1 Жумагелдиев А.А., Ромашев К.М., С.Қырықбайұлы «Ветеринариялық санитариялық сараптау»
оқулық, Алматы 2018ж.
2 С.Қырықбайұлы, Т.Телеуғали «Ветеринариялық санитариялық сараптау» практикум, Алматы
2017ж.
3 «Ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) қағидалар». Астана 2015ж.
«Ветеринариялық санитариялық сараптау
және гигиена» кафедрасының профессоры
в.ғ.к., А.А.Жумагелдиев
Тағамдық аурулар туралы жалпы түсiнiк және оларды жiктеу.
Тағамнан улану жiтi (сирек жағдайда созылмалы) түрде өтетiн
жұқпайтын, кейбiр микробтармен залалданған немесе олардың
уыттары бар және микробсыз улағыш заттары бар тағамдарды
пайдаланғанда туатын ауру. Мал өнімдері арқылы адамның жұқпалы
және инвазиялық аурулармен залалдануымен қатар,
токсикоинфекция және токсикоздарға да шалдығады, бұлар да
тағамдық өнімдерден және басқа себептерден болады. Жалпы
алғанда «тағамдық аурулар», «тағамдық токсикоинфекция»,
«тағамдық токсикоз» деген атаулардың пайда болуына негiзгi себеп
тағам болатынын көрсетедi. Тағамнан болатын ауруларды төмендегi
топтарға бөледi:
1 Микроб немесе бактериялардың әсерiнен туындайтын тағамдық
аурулар. Бұған токсикоинфекциялар, токсикоздар және осы
себептерi аралас тағамдық уланулар жатады.
2 Микроорганизмдердiң қатысуынсыз туындайтын тағамдық
аурулар. Бұл топқа жануарлардың улы ұлпаларымен (улы балықтар,
балық ұрығы, бауыры ж.б.), улы өсiмдiктерден (саңырауқұлақ,
жидектер ж.б) немесе кей жағдайларда жануар және өсiмдiк тектес
тағамдардың уытты болуының әсерiнен және әр түрлi жолмен
тағамға енген химиялық улы заттардың әсерiнен туындайды.
3 Химиялық заттармен тағамдық улану.
Тағамдық токсикоинфекция - (грекше toxis - жебе ұшына жағатын у және
инфекция) - жiтi өтетiн, микроорганизмдер және олардың токсиндерi тағамды
пайдаланғанда дамитын iшек iндетi. Бұл ауру, аяқ астынан басталуымен, жедел
дамуымен, гастроэнетрит, интоксикация, су және тұз алмасуының бұзылуымен
сипатталады. Кейде жаппай сипат алуы мүмкiн. Тағамдық токсикоинфекция
нағыз токсикоинфекциядан және тағамдық интоксикациядан (токсикоз,
бактериотоксикоз) немесе ботулизм және стафилакокты интоксикациялардан
тұрады. Бактериялар ашылғанға дейiн, тағамнан болатын ауруларды, адам
организмiне тағамның шiру өнiмдерi, яғни птомаиндердiң түсуi әсерiнен деп
түсiндiрiлiп келдi. Мұндай аурулар көбiнесе бұзылған шұжық өнiмдерiн
пайдаланғаннан кейiн дамитын болғандықтан ботулизм (botulis - шұжық) атауы
қалыптасқан. Мұндай аурулардың көбiнесе септикопиемиямен ауырған мал етiн
пайдаланғаннан кейiн туындайды. Кейiннен тағамдық аурулардың дамуына
сальмонелла, шигелла, шартты патогендi микробтардың қатысы бар екені
анықталды. Стафилакоктардан болатын тағамдық ауруларды 20 ғасырдың
басында орыс ғалымдары Яковлев В.И. (1908 ж) сипаттап жазған. Тағамнан
болатын аурулар барлық елдерде де кездеседi. Тағамдық уланулардың басым
көпшiлiгi экономикасы дамыған елдерде жиi ұшырасады. Бұл бiр себептен тамақ
өнеркәсiбiнiң және қоғамдық тамақтану орындарының кең дамуына байланысты
және мұндай аурулардың толық тiркелуiнiң нәтижесi деп түсiндiрiледi. Iшек
бактерияларының патогендi топтары да (шигелла, сальмонелла, энтеропатогендi
иерсиния, iшек таяқшасының кейбiр штамдары) тағамдық өнiмдерде көптеп
жиналғанда да тағамдық токсикоинфекция ауруларын тудырады. Тағамдық
токсикоинфекциялардың дамуы үшiн, тағамдық өнiмдерде микробтардың
көптеп өсiп-өнуi және онда микробтардың экто-эндо токсиндерiнiң (бұл
факторлардың екеуiнiңде маңызы зор) жиналуы шарт.
Сонымен қатар, тағамда микроб ферменттерiнiң әсерiнен, адам организiмiне зиянды
улы аминдердiң (тирамин, гистамин, кадаверин, путресциннiң бұлар тиiсiнше
треонин, гистидин, лизин және орнитиннiң декарбоксилденуiнiң
нәтижесiннәтижесiнде пайда болады) жиналуының да әсерi мол екенiн естен
шығаруға болмайды.
Тағамдық токсикоинфекциялар алуан түрлi тағамдық өнiмдермен байланысты
туындауы мүмкiн. Мәселен Cl. perfringens туғызатын токсикоинфекция негiзiнен
сапасыз ет және ет өнiмдерiне, әсiресе лажсыздан сойылған мал етiне байланысты.
Ал Bas. cereus туғызатын токсикоинфекция негiзiнен өсiмдiк және өсiмдiк өнiмдерi
араласқан тағамдарға (салат, винегрет т.б.) тән. Әрине, бұл микроб ет, сүт, балық
өнiмдерiнде жиналған жағдайда, оданда ауру тууы мүмкiн. Сол сияқты, бұл өнiмдер
Pr.vulgaris, E.coli, Str. faecalis залалданған болса, ол да тағамдық
токсикоинфекцияның дамуына себепшi болады. Ал V.parahoemalitucus туғызатын
улану негiзiнен балық және балық өнiмдерiне тән, кейде тұздалған көкөністерде де
кездеседі. Микроб токсикоздары - жiтi немесе созылмалы түрде өтетiн және
қоздырушылардың бөлiп шығарған токсиндерiнiң тағамда көптеп жиналуынан
болатын аурулар. Бұл жағдайда тағамда тiрi микробтардың болуы шарт емес.
Тағамдық токсикоинфекциялар протей (Pr.vulgaris,P.mirabilis) энтерококктар,
споралы аэробтар (Вas. cereus), споралы анаэробтар (Cl.perfringens), гемофилдi
вибриондар, стрептококтар (Str.faekalis), Citrobacter, Campilobacter, Hafnia,
Klebsiella, Pseudomonas және де басқа микробтардың әсерiнен дамуы мүмкiн.
Микроб токсикоздары екi топқа бөлiнедi, олар бактериалды токсикоздар және
микотоксикоздар. Бактериалды токсикоздардың мысалы ретiнде қоздырушысы Cl.
вotilinum және Staph. aureus энтеропатогендi штамдары тудыратын ауруларды
атауға болады. Cl.botulinum туғызатын улану, көбiнесе тағамды дайындау
технологиясы бұзылған, әсiресе үй жағдайында дайындалған, (консервіленген)
көкөніс өнімдерінде жиі кездеседi. Мұндай улану саңырауқұлақ, өсiмдiк
консервiлерiнен және салқын ысталған балық өнiмдерiнен жиi ұшырасады.
Staph. aureus туғызатын тағамдық улану, осы микробтың жоғары температураға
төзiмдi эндотоксиндерiне байланысты. Токсин төменгі және жоғары
температураға төзiмдi. Тағамға микробтардың енуi баспа ауруы бар адам
жөтелгенде немесе бiр ыдыстан тамақтанғанда, iрiңдi жаралары бар адам тамақты
дайындағанда түсуi мүмкiн. Сүттiң бұл микробпен ластануы әсiресе желiнсаумен
ауырған малдан алынған өнiмде көп кездеседi.
Микотоксикоздарды қоздырушыларының түрлерiне қарай (Fusarium, Aspergillus,
Penisillum,Claviceps) саңырауқұлақтары токсиндерiнен пайда болған тағамдық
аурулар деп ажыратылады. Бұл токсиндер физикалық, химиялық және жоғары
температураның әсерлерiне өте төзiмдi. Микроорганизмдердiң қатысуынсыз
өтетiн тағамдық улануларды үш топқа бөледi. Олар улы өсiмдiктер және улы
жануар өнiмдерiмен улану, химиялық қоспалаармен улану. Бiрiншi топтағы
уланудың нақты мысалы ретiнде, улы саңырауқұлақтармен және шартты түрде
жеуге жарамды саңырауқұлақтармен улануды атауға болады. Бұл топқа сонымен
қатар, жылдың жылы мезгілінде кездесетiн улы өсiмдiктермен улануды жатқызуға
болады. Мұндай улану көбiнесе улы өсiмдiктердi ажырата алмау себебiнен
балалар, туристер тамаққа пайдаланғанда кездеседi. Улы өсiмдiктермен (егiстiк
ноқаты, лапыз, қасқыржидек, майкене, итжомырт, сүттiген т.б.) уланудың негiзгi
белгiлерiне жүйке жүйесiнiң зақымдануы жатады. Улы жануар өнiмдерiмен улану
сирек кездеседi. Оған кейбiр балықтармен - шармай, қаяз, севан хромуласы ж.б.
балық уылдырығымен улануларды жатқызуға болады. Жалпы алғанда, әлемде
улы балықтар түрi өте көп. Қазiргi кезде 500-ге жуық улы балықтар белгiлi. Жыл
сайын улы балықтарды пайдаланудан, 20000-дай адам уланып, оның 300 дейi
өледi. Адам үшiн аса қауiптiсi итбалық (собака рыба). Басқа теңiз жануарларынан
акула бауырының, әсiресе тропикалық акула бауырының, солтүстiк мұзды
мұхитта өмiр сүретiн ит балық бауырының да улылығын атап өтуге болады.
Микробтардың қатысуынсыз өтетiн тағамдық уланудың екiншi тобына тағамды
дайындау, өңдеу кезiнде технологияның бұзылуынан немесе кейбiр жағдайларда
тағамның улылық қасиетiне ие болуына байланысты туындайтын ауруларды
жатқызады. Бұған мысал ретiнде iшiнде дәнегi бар жемiстерден (шабдалы, өрiк,
шие, бадам т.б.) болатын улануларды атауға болады. Дәнектiң құрамында ыдырау
барысында көгерткiш қышқыл түзейтiн амигдалин деген зат бар. Улану, дәнегi
немесе осы жемiстерден дайындалған тұнбаны көптеп пайдаланғанда болады.
Дұрыс сақтамағандықтан өсіп кеткен, көгерген картопта алколоид жиналады. Сол
сияқты шикi бұршақта (фасоль) да улы зат фазин бар.
Жануар тектес өнiмдердiң iшiнде кейбiр балықтардың (налим, шортан т.б.)
бауыры және кейбiр ағзалары уақытша уытты болуы мүмкiн. Мұндай жағдай
уылдырық шашу кезеңiнде байқалады. Кейбiр скумбрия тектес балықтарды
(тунец, ставрида, макрель) дұрыс сақталмаған жағдайда, осы балық етiнде
болатын гистидиннiң декарбоксилденуi барысында гистамин тәрiздi улы зат
заурин жиналуы мүмкiн. Микробтың қатысуынсыз болатын уланулар, тағамдық
өнiмдерге химиялық заттардың (пестицидтер, ауыр металл тұздары) құрал-
жабдықтар, қораптар ж.б. арқылы енгені байқалады. Мұндай жағдайлар,
ортотрикрезилфосфат, қорғасын, мыс, мырыш, сынап сол сияқты көптеген
пестициттермен улану өмiрде көптеп кездеседi.
Этиологиясы анықталмаған улануға алиментарлық-пароксимольдық токсикалық
миоглобинурияны жатқызуға болады. Бұл ауру кейбiр кiшкене көл балықтарын
(алабұға, таутан, көкшұбар), сол сияқты, Балтық жағалауында, Батыс сiбiр
суларынан ауланған шортан, налим, көксерке балықтарынан да болады. Улану
кейбiр жылдары ғана байқалады екен.
Тағамдық сальмонеллездер
Тағамдық инфекцияның негiзгi қоздырушысы Salmonella туыстығының
микробтары болып табылады. Алғаш рет, сальмонеллездiң қоздырушысын 1888 ж.
Х.Т.Гертнер анықтаған. Ол, лажсыздан сойылған сиыр етiнен және осы еттi жеп
қайтыс болған адам көк бауырынан ұқсас микробты тапқан. Сальмонелла
тұқымдас микробтар табиғатта өте кең тараған. Олар ауру, тiптi сау адам мен мал
iшегiнде, суда, мал нәжiсiнде, көң қалдықтарында, жуындыда, әр түрлi қалдықтарда
кездеседi. Г.П.Калинина (1978) әдебиеттегi мәлiметтердi саралай отырып, әр түлiк
малдағы сальмонелла қоздырушысының қанша кездесетінін зерттеген. Сиырда
сальмонеллез -17-40 , шошқада –4,5-42 , қойда -1,8-30,0 кездеседi екен. Ал,
құста, әсiресе суда жүзетiн құстардан сальмонеллез қоздырушысының бөлiнуi
әлдеқайда жоғары екен.
Отандық және шетел ғалымдарының зерттеулерi бойынша тағамдық сальмонеллез
негiзiнен тағамға ет және ет өнiмдерiн пайдаланғанда пайда болады. Мәселен,
Европада тағамдық сальмонеллездiң 61-68 тағамға сальмонелламен залалданған
ет және ет өнiмдерiн пайдалануға байланысты туатын көрiнедi.
Тағамдық сальмонеллездiң ет және ет өнiмдерiне байланыстылығын И.В.Шур,
И.С.Загаевский, ж.б. мал бауыры мен iшекте сальмонелла қоздырушыларының
көптеп шоғырлануын ескере келіп, бұл ағзалардың сальмонеллаға жағдайлы екенін
айтты. Олар, сыртқы ортада төзiмдi болғандықтан, еттi және басқа тағамды
залалдау мүмкiншiлiгi мол. Еттiң сальмонелла бактерияларымен залалдануы,
малдың тiрi кезiнде және мал сойылғаннан кейiн де болады. Малдың тiрi кезiнде
сальмонелла бактериялары етке, iшектен мал ашыққанда,әр тұрлi аурумен
ауырғанда және де басқалай мал организiмiнiң ауруға қарсы тұру қабiлетi
төмендегенде енуі мүмкiн. Осыған байланысты тағамдық токсикоинфекциялардың
29,1-85 тағамға лажсыздан сойылған мал етiн пайдалануға байланысты болады
екен.
Ал, сойғаннан кейiн еттiң сальмонелламен залалдануы, ауру және сау малдың
ұшасын зарарсыздандырылмаған, бiр аспаппен өңдегенде, ұшаны өңдеу
барысында гигиеналық талаптарды сақтамағанда, өңеш және тiк iшек байланбаса,
ет iшек-қарын, жынымен немесе өтпен былғанған жағдайда болады. Еттiң
бактериялармен залалдануы ауру және сау мал еттерiн бiр көлiкпен
тасымалдағанда, бiрге сақтағанда, тiптi ауру адам және шыбын арқылы да жүруi
мүмкiн. Сальмонелла бактериялары Salmonella туыстығына, Enterobactericae
тұқымдастығына жатады. Олар мал төлiнiң қылауы ауруының және адам
токсикоинфекциясының қоздырушысы. Сальмонелла бактериялары грамм
әдiсiмен терiс боялатын, екi ұшы доғалданған таяқшалар. Ұзындығы 1-4 мкм, енi
0,5-0,6мкм болатын S.Pullorum, S. gallinarum-нан басқасы қозғалғыш спора және
капсула түземейдi. Салыстырмалы түрде алғанда жоғарғы және төменгi
температураға, физикалық және химиялық факторларға төзiмдi. Төңiректе, көңде,
суда, топырақта, мал азығында ұзақ уақыт сақталады және уыттылығын сақтайды.
Ол ас тұзына да төзiмдi. Еттi толық зарарсыздандыру үшiн еттiң iшкi
қабатындағы температурасын 80 С жеткiзiп,осы температурада кем дегенде 10
минут ұстау қажет.
Мұздатқышта сақталған етте микроб вируленттiгiн сақтап қана қоймай онда өсiп
өнедi. Мәселен -5 С төмен температурада сақтаған етте алғашқы 3 аптада өсу
байқалмаса, ал одан жоғарырақ температурада алғашқы екi күнде өсу баяу болса
3-4 күннен кейiн микрбтардың өсуi қарқынды түрде жүредi. Ал еттi сақтау
температурасы 8-13 С болса сальмонелланың өсуiн бiр түннен кейiн ақ байқауға
болады. Сол сияқты 20 С-та, 13 ай бойы сақталған жұмыртқа сары уызында
сальмонеллалардың өсу қабiлетi сақталған. Тағамдық өнiмдi ыстаудың және
тұздаудың да бұл бактеряларға әсерi аз екенi анықталған. Еттегi тұз мөлшерi 12-
19 болғанда, сальмонлла бактериялары 75 күн, ал тұздылығы 10-12 етте 80
күннен кейiн ғана тiршiлiк қабiлетiн жойған. (Еттi сақтау бөлме
температурасында жүргiзiлген).
Тұздылығы 29 болатын тұздықта сальмонелла 4 айдан 8 айға дейiн өмiр сүрген.
Сальмонеллаларды типтеу тәсiлдерi. Сальмонелла бактерияларын типтеудiң (түрiн
анықтау) серологиялық және биохимиялық негiзгi екi тәсiлдерi бар. Жалпы
сальмонелла туыстығына жататын бактерияларды былайша сипаттауға болады. Бұл
бактериялар сахарозаны ыдыратпайды, басым көпшiлiгi лактозаны да ыдыратпайды
индол ацетил, метилкарбинол түземейдi, мочевинаны ыдыратады, азғана түрiнен
басқасы манниттi, сорбиттi, мальтозаны ыдыратады. Глюкозаны ыдырату барысында
газ түзедi, басым көпшiлiгi күкiрттi сутек түзiп, нитратты қарапайымдандырады
(редуцирлейдi). Сонымен қатар, сальмонелла бактерияларының көптеген химиялық
реагенттер арабинозға, дульцитке, инозитке, рамнозаға, ксилозаға, глицеринге,
цитратқа әсерi әрқалай. Микробтардың бұл қасиетi сальмонеллаларды
биохимиялық түрлерге бөлуге мүмкiндiк бередi.
Сальмонеллаларды жүйелеу және серологиялық типтеу. Сальмонеллаларды
серологиялық типтеу үшiн арнайы сальмонеллез сарысуымен аглютинация
реакциясын жүргiзедi. Сальмонеллалардың, басқа да Грамм терiс микробтар тәрiздi,
екi түрлi антигенi бар: жоғары температураға төзiмдi (термостабильдi - 2 сағат
қайнатқан да бұзылмайды) 0-антиген (соматикалық) микроб денесiмен байланысқан
және термолабильдi микроб жiпшелерiмен байланысқан Н-антиген. Жекелеген
қозғалмайтын сальмонеллаларда (S.gallinarum) Н-антиген болмайды, оларда тек қана
денелiк О-антиген бар. Кейбiр сальмонеллалар тек қана 1 фазалы, оларда тек қана 1
фаза бар, (жiпше антигендерi өзiндiк 1 және өзiне тән емес екi фазаға бөлiнген), ал
екiншi фаза болмайды. Сальмонелла түрлерiнiң О және Н-антиген құрылысының
ерекшелiктерiне байланысты Кауфман және Уайт, бұл бактерия туыстығын бiрнеше
серологиялық топтарға бөледi А,В,С,Д,Е ж.б. Бұлай жүйелеу олардың соматикалық
антигенiнiң бiркелкiлiгiне негiзделген, яғни барлық серотиптердiң бактериялары
серологиялық тобының түрiне қарамай, кез-келген бактериямен иммунделген мал
қанының сарысуымен аглютинация реакциясына тұседi.
Мұндай сарысуды топтық, ал реакцияны да топтық деп атайды. Сонымен қатар,
биофабрикалар арнайы немесе монорецепторлы сарысулар дайындайды. Ол
үшiн, сальмонелла бактериясының бiр түрiмен иммунделген малдан алынған
сарысуды, бактерияның басқа түрiнiң агардағы өсiндiсiнiң жуындысымен
араластырады. Қоспаны 2 сағат термостатта, сонан соң 18-20 сағат мұзда ұстап,
центрифугадан өткiзедi. Мөлдiр сарысу сүзiледi. Осы жұмыстардың әсерiнен
қан сарысуында бiр немесе бiрнеше антигендiк факторлар қалады. Мысалы,
S.paratyhi B сарысуын S.typhimurium бактериясымен араластырғанда, мына
түрдегi рецепторлар мен антиденелердiң қосылысы жүредi.:
S.paratyphi B сарысуы I, IY, XII в 1,2
S.typhimurium , бактериясы I, IY, Y, XII -1,2
Монорецепторлы сарысу – в-
Малды иммундеу арқылы алынған монорецепторлы сарысу тек қана S.paratyphi
аглютинацияланады, өйткенi оның Н-антигенiнде B факторы бар. Топтық
сарысумен оң реакция беретiн болса, ол бактерияның сальмонелла туыстығына
жататынын көрсетедi, ал монорецепторлы сарысумен агглютиндеу
сальмонелланың жекелеген түрiн анықтауға мүмкiндiк бередi.
Сойыс малдарының сальмонеллезi.
Клиникасында, патогенезiне және эпизоотологиясына сәйкес сальмонеллез
(паратиф-қылау) ауруларын негiзгi (бiрiншi) және туынды (екiншi) деп бөледi.
Негiзгi ауруда осы iндетке тән клиникасы мен паталогиялық өзгерiстерi
байқалады. Ол әр жануар және оның ауруының қоздырушысы түрiне
байланысты. Бұған мысал ретiнде бұзау, торай, қой сальмонеллезі және т.б.
айтуға болады.
Бұзау сальмонеллезi - бұзаудың кең тараған ауруы. Аурудың негiзгi
қоздырушысы S.dublin, сирек жағдайда S.typhimurium. Негiзiнен 10-40 күндiк
жас төл ауырады. Кейде 2-3 күндiк немесе 2-3 айлық бұзауларда да кездеседi.
Малды сояр алдындағы тексеру кезiнде ауру малдан әлсiздiк, салғырттық,
тәбетiнiң төмендеуi, дене қызуының көтерiлуi (40-410С) байқалады. Малдың
iшi өтедi, нәжiсi сұйық, сарғыш немесе сұрғылт түстi, иiсi жағымсыз, кей
жағдайда қан араласқан, газ көпiршiктерi бар және шырыштанған, көбiне көзi
қатты жасаурап, коньюктивит байқалады, мұрнынан сарысулы сұйық ағады.
Құрғақ жөтеледi пневмония өршiп, тыныс алуының жиiлегенiн байқауға
болады.
Мал бүк түсiп, басын төмен салып жатады. Ауру бұзауларда, әсiресе ауру
созылмалы түрде өткенде тiзе және тiлерсек буындарының iсуi байқалады.
Ұлтабардың кiлегей қабығы, әсiресе ащ iшектiң артқы бөлiгiнде, крупозды
дифтериялық қабыну байқалады және өлiеттену (некроз) жүредi. Олар ақшыл-
сарғыш ошақтар түрiнде сiрi қабықтардан, лимфа түйiндерiнен және қуықтың
кiлегей қабығынан көрiнедi. Бұл жерлерде қанталаулар да кездеседi. Талақ
өте үлкейiп жиектерi доғалданады, капсуласы керiлiп, ұлпасы ашық қызғылт
түске енедi. Буынның iсiнгенi байқалса, буын сұйығында фибрин iрiмтiктерi
кездеседi.
Өкпенiң орталық және алдыңғы бөлiктерiнде қоңыр-қызыл түстi пневмония
ошақтары көрiнедi. Бұл жағдайда өкпе лимфа түйiндерi iсiнген. Бауыр
сарғыш-қоңыр түстi, ұлғайған. Сiрi қабығы астында және бүкiл паренхимасы
бойына көп жағдайда (негiзiнен созылмалы түрде өткенде) сұрғылт немесе
сары түстi милиарлы некроз ошақтары (паратиф түйiндерi) байқалады. Өт
қалтасының үлкейiп қабырғалары қалыңдағаны, кiлегей қабығының
қабынғанын байқауға болады. Некроз ошақтары бауырдан басқа бүйректе, көк
бауырда кездеседi. Ұлпалар сарғайған. Сальмонеллезге қорытынды балауды
бактериологиялық тексеру нәтижесi бойынша қояды.
Торай сальмонеллезiн негiзiнен S.choleraesuis және оның варианттары gleser,
voldagsen кейде S.dublin тудырады. Қозы сальмонеллезiнiң негiзгi
қоздырушысы S.abortus ovis сирек жағдайда S.typhimurium. Құлын
сальмонеллезiнiң қоздырушысы S.abortusegui. Туынды сальмонеллез
аурулары жануарларда, малдәрiгерлiк санитариялық сараптау кезiнде, жиi
байқалады. Ол тағамдық сальмонеллездiң негiзгi көзi болып табылады.
Туынды сальмонеллез организмдегi дамыған басқа патологиялық үрдістердің
әсерiнен дамиды. Организмнiң әлсiреуiне байланысты, сальмонелла
микробтары эндогендi (егер мал сальмонеллез тасығыш болса) немесе
экзогендi жолмен денеге енiп, негiзгi ауруға қосалқы түрде өтедi. Осыған
байланысты туынды сальмонеллезде, осы ауруға тән клиникалық көрiнiсi
және патологиялық өзгерiстер айқын байқалмайтындықтан сальмонеллезге
балау қиындық туғызады, яғни еттiң зарарсыздандырылмай шығарылуы
мұмкiн. Сондықтан, ол тағамдық сальмонеллез ауруын қоздыру кауiпi күштi.
Мұндай қауiптiң алдын-алу үшiн, малды сояр алдында мұқият қарап шығу, ал
патологиялық өзгерiстер байқалып сальмонеллез инфекциясына күдiк
тудырса, ұша мен ағзалар мiндеттi түрде мұқият түрде тексеруден өткiзiледi,
микробиологиялық тексеру жүргiзiледi.
Тағамдық сальмонеллез аурулары. Адамның сальмонеллез ауруларын
төмендегiдей клиникалық топтарға бөледi: Гастроэнтериттiк түрi, гастриттi түрi,
гастроэнтероколиттi түрi және жайылмалы (генерализованный) - ол сүзек тәрiздi
және септикопиемиялық түрде асқынуы мүмкiн; бактерия тасушы - ол созылмалы,
өтпелi (транзиторное) түрде өршуi мүмкiн.
Аурудың инкубациялық кезеңi бiрнеше сағаттан 2-3 тәулiкке дейiн созылады,
негiзiнен 24 сағат шамасында. Гастроэнтериттiк түрiнiң жалпы клиникалық көрiнiсi
де диспепсиялық ерекшелiктерi де басым болады. Ол интоксикация және жоғары
температурамен сипатталады. Ауру негiзiнен жiтi басталады. Ауру адам қысқы
мерзiмде өзiн жайсыз сезiнедi /30-60 мин/. Асқазанның үстiңгi жағы ауырлайды,
ауырсынады, жүрегi айниды, құсады. Жалпы организмнiң әлсiзденуi байқалып,
құрсақ аумағында қайталанбалы түйнеп ауырсыну көрiнiс бередi. Iшi өтедi, дене
қызуы көтерiледi.
Гастриттi түрiнде-гастрит симптомдарымен қоса iш жүруi мүмкiн, ол тәулiгiне 10-
15 ретке дейiн жетедi. Нәжiсi сұйық қоңырлау немесе жасылдау, дене қызуы 38-
390С шамасында, iшi ауырады. Аурудың гастроэнтероколиттi түрiнде жоғарыдағы
айтылғандарға қосымша асқазанның төменгi жағынан ауырсыну байқалады.
Аурудың деңдеген кезеңiнде, нәжiсi мардымсыз, оған бұлыңғыр жасыл шырыш,
кейде қан араласқан.
Аурудың жайылған түрi салыстырмалы түрде безгек сатысының ұзақтығымен
сипатталады және уланудың клиникалық көрiнiсi басым болады. Адамның өлiмге
ұшырауы 1-2 . Жалпы сальмонеллез ауруы тiрi микробсыз болмайтындығы
себептi, көптеген ғалымдар бұл ауруды токсикоинфекция емес, тағамдық
сальмонеллез ауруы деп атауды дұрыс деп санайды.
Аурудың алдын-алу. Сальмонеллезбен күрестi кешендi түрде малдәрiгерлiк-
санитариялық, медикосанитариялық және эпидемияға қарсы шараларды
ұйымдастыру арқылы жүргiзедi. Сальмонеллездiң кең тарауы және сальмонелла
тасушылық, сонымен қатар малдың тiрi кезiнде етiнiң сальмонеллезбен залалдану
мүмкiншiлiгi ескерiлiп малдәрiгерлiк-санитариялық шараларды екi бағытта жүргiзу
қажет болады. Бiрiншiден мал басын сауықтыруды жүйелi түрде жүргiзу және малдан
алынатын өнiмдерде сальмонелла бактерияларының өсiп-өнуiне жол бермеу.
Екiншiден, ет комбинатына түскен мал сою үрдісі кезiнде және ұшаны сақтаған кезде,
бөлшектегенде және оны одан әрi тасымалдаған кезде еттi және ет өнiмдерiн
инфекциямен заладанбау үшiн санитариялық талаптарды қатаң қадағалау қажет.
Сальмонеллалармен залалданған етте органолептикалық өзгерiстер болмайтынын
ескерту қажет, себебi бактериялар протеолитикалық емес, керiсiнше сахаролитикалық
қасиеттi. Сыртқы көрiнiсiне қарағанда бұзылмаған жас еттi жеп адам улануы мүмкiн.
Базардағы малдәрiгерлiк-санитариялық сараптау зертханаларында ұшаны және
ағзаларды мұқият сараптау қажет. Барлық жануар және өсiмдiк тектес өнiмдердiң
саудасын бақылау және базарда өнiмдердi сақтайтын тоңазытқыш болуы керек т.б.
Үйрек пен қаздың жұмыртқасын сатуға тиым салынады. Медициналық-санитариялық
шараларға тамақ өнiмдерi өнеркәсiбiндегi санитариялық режим мен өңдеу
технологиясын және тағам өнiмдерi тасымалын бақылау жатады.
Сальмонелдер табылған өнiмдердiң санитариялық бағасы. Қаңқа етiнен немесе
ағзасынан сальмонелла бактериялары табылған жағдайда ол малдың ағзларын
техникалық өңдеуге жiбередi, ал ұшасын залалсыздандырады немесе ет консервiсiн
дайындауға жiбередi. Бұндай санитариялық баға сальмонелланың барлық түрлерiне
бiрдей. Дайын тамақ өнiмдерiнен сальмонеллалар табылса тағам жойылады.
Дегенерациялық немесе дистрофиялық патологиялық өзгерiстер және басқа да
патологиялық өзгерiстер (абцесс) ұша бұлшық етiнен табылса ет техникалық өңдеуге
жiберiледi.
Шартты зардапты микрофлора тудыратын тағамдық токсикоинфекция.
Тағамдық токсикоинфекция қоздырушысы сальмонелладан басқа Е.coli, Proteus тобы
Энтерококктар және басқалары болып табылады. Жалпы, токсикоинфекцияның 10%
жуығы шартты зардапты микрофлора туғызатыны жөнiнде мәлiметтер бар.
Iшек таяқшасы тобының энтеропатогендi бактериялары туғызатын тағамдық
токсикоинфекцияларды көптеген зерттеушiлер байқаған (Загаевский И.С., Kenderski
және Сиротина,1958). Мәселен, Сиротина Е.coli микробымен залалданған пiсiрiлген
тiлдi тамаққа пайдаланғанда болған улануды зерттеу барысында одан iшек таяқшасы
бөлiп алған. Алынған өсiндi аурудың нәжiсiнен бөлiнген микробқа ұқсас болып
шыққан. Iшек таяқшасының патогендi серотиптерi әр түрлi патологиялық
үрдістерімен әлсiреген жануарлардан жиiрек бөлiнедi де, ал денi сау малдардан аз
бөлiнедi. И.Н. Гринько (1972) мәлiметтерi бойынша денi сау малдың бауырынан
7,0 -ден 44,8 дейiн табылған. Iшек таяқшаларының патогендi штаммалары
термолабильдi және термостабильдi энтеротоксиндер түзедi. Ауру туғызудан басқа
iшек таяқшаларының кейбiр түрлерi сүт өнiмдерiн бүлдiредi. Тағамдық
токсикоинфекциялар сонымен қатар Proteus тобының бактерияларынан туындауы
мүмкiн. Proteus тобы бактериялары табиғатта кең тараған олар тағамдық өнiмдерде
кездеседi. Денi сау адамның нәжiсiнен бұл топтың микробтары 6-8 шамасында
бөлiнсе, уланғандарында 60-100 жетедi. Шартты зардапты микробтар себепкер
болған токсикоинфекциялардың жартысына жуыған Proteus микробтары тудырады
деп есептейдi.
Колибактериялар себепкер болатын токсикоинфекциялардың инкубациялық кезеңi
адамдарда қысқа болады (4-8 сағат). Ауырған адамда асқазан аумағында ұстамалы
ауырсыну болады, лоқсиды, iшi өтуi жиiлеп, нәжiсi сұйылады. Дене қызуы 38-390С
жоғарылайды. Ауру адам 2-3 күннен кейiн ғана сауыға бастайды. Proteus туғызатын
тағамдық токсикоинфекциялардың инкубациялық кезеңi салыстырмалы түрде ұзақ
болады, кейде 20 сағатқа дейiн созылады және ауру ауыр түрде өтедi.
Аурудың негiзгi белгiлерiне жиi құсу мен iш өту жатады. Оған қоса iшектiң түйiлiп
ауырғаны байқалады. Кейбiр жағдайларда тағамдық токсикоинфекцияға адам мен
мал iшегiнде тұрақты өмiр сүретiн энтерококтарда себепкер болады. Энтерококтар
төзiмдiлiгi жоғарлығымен ерекшеленедi және сыртқы ортада тiршiлiгiн ұзақ
сақтайды. Бiрқатар зерттеушiлер энтерококтарды шұжық өнiмдерiнен, дайын
аспаздық өнiмдер мен жартылай фабрикаттардан дүкеннен алынғаннан кейiн 31
жағдайда тапқан. Энтерококтар сiлiкпеде, винегретте, салатта жиi кездеседi.
Iшек таяқшасының тамақ өнiмдерiнде ет және ет өнiмдерiнде өсiп өнуi олардың
органолептикалық қасиетiн өзгертпейдi. Proteus протеолитикалық қасиетке ие,
олардың таза культурасы етте өскенде органолептикалық өзгерiстер 2-3 тәулiктен
соң байқалады, өзiне тән иiс пайда болады. Proteus vulgaris өскенде зең иiс шығады,
ал Proteus mirabilis бұзылған жұмыртқа иiсiн бередi.
Шартты зардапты микрофлорамен залалданған ет және ет өнiмдерiнiң
малдәрiгерлiк-санитариялық сараптауы сальмонеллездегi тәрiздi жүргiзiледi.
Тағамдық уланулар Cl.perfringens микробының әсерiнен де болуы мүмкiн. Бұл
микробтың алты типi бар. Олардың кейбiр өкiлдерi патогендi болуы мүмкiн.
В,С,Д,Е типтерi малдың энтеротоксемиясының қоздырушысы болып табылады, ал
С типi сонымен қатар адамда некрозды энтерит ауруын туғызады. Hobbs және
Jillert (1970) А-типiнiң штамдарын екi топқа бөледi. Бiр тобына «А» типiнiң
классикалық штамдарын жатқызады, олар газды гангренаның қоздырушысы болып
табылады. Бұлардан тағамдық аурулар сирек туындайды. Ал «А» типiнiң екiншi
тобы тағамдық уланулардың негiзгi қоздырушылары деп есептелiнедi. Cl.
Perfringens А және С типтерiнiң адамда энтерит ауруын қоздыру мүмкiншiлiгi,
ондағы микроб денесiмен байланысқан термолабильдi галопротеин
энтеротоксинiмен байланысты. Бұл у трипсин, химотрипсин, папаинның әсерiне
төзiмдi. Энтеротоксин iшектiң оттегiн пайдалану қасиетiн төмендетедi және iшек
қуысында натрий иондарын ұстап, судың керi сiңiрiлуiне кедергi жасайды.
Еттiң Сl.Perfringens пен залалдануы, малды сояр алдындағы жағдайына көп
байланысты. Лажсыздан сойылған мал етiнен 12,7 Сl.рerfringens бөлiнедi. Бұл
микробпен уланған адамның iшi өтедi, ауырады, кейде жұрегi айнып құсады.
Аурудың инкубациялық кезеңi 5-6 сағаттан 1 тәулiкке дейiн созылуы мүмкiн. Ауру
тағамдық өнiмдерде тiрi микробтардың көптеп жиналғанда ғана байқалады.
Перфрингенс микробтарымен зақымданған тағамдық өнiмдердi санитариялық бағалау
критерилерi әлi күнге жетiлдiрiлмеген. Пастерленген консервi өнiмдерiнде
Сl.рerfringens болмауға тиiс. Тағамдық өнiмдегi микробтың вегетативтi түрi 10000-
нан, ал споралы түрi 1000 аспаса, мұндай өнiмдердi тағамға пайдалануға болады деп
саналады. Жалпы алғанда перфрингенс микробтары табылған ет және ет өнiмдерiн
жоғары температурада өңдеу ұсынылады. Егер бұл микробпен сүт зақымданған болса,
ол кейiн дайындалған сырды (iрiмшiктi) бүлдiруi мүмкiн. Денi сау адамның нәжiсiнен
бұл топтың микробтары 6-8 жағдайда бөлiнедi, ал уланған адамның нәжiсiнен
микробтың бөлiну деңгейi 60-100 жетедi.
Вас.сereus микробы туғызатын токсикоинфекция. Көп уақытқа дейiн бұл микроб
таза сапрофит деп есептелiнiп келдi. Алғашқы рет Вас.сereus микробы тудыратын
токсико-инфекцияны 1960 жылы Hayege жазды. Вас. сereus спора түзейтiн аэроб,
негiзiнен топырақта мекендейдi. Сондықтан сыртқы ортаның әсерiне төзiмдi және кең
тараған. Вас. сereus микробы дүкендегi сүттен, шұжықтан және аспаздық өнiмдерден
бөлiнгенi туралы деректер бар. Вас. сereus микробы жоғары және төменгi
температуралардың әсерiне, жоғары концентрациялы қант және ас тұзының әсерiне де
төзiмдi. Бiрақ Вас.сereus сүт қышқылды микробтармен бәсекелесе алмайды, яғни сүт
қышқылды микробтар енген өнiмде сереус микробтары өнуiн тоқтатады. Вас. Cereus
микробтары өсiмдiк және жануар тектес өнiмдердiң бәрiнде де жақсы өсе алады және
сезiмдiк көрсеткiштерiн өзгертпейдi.
Вас.Cereus туғызған токсикоинфекцияларға жүректiң айнуы, лоқсу, iштiң ауруы, және
iштiң жиi өтуi (күнiне 10-20 рет) тән. Негiзiнен ауру 1-2 күнге созылады (сирек
жағдайда 3-6 тәулiк).
Соңғы кезде әдебиеттерде Versina, Campylobacter, Psoudomonas, Citrobacter ж.б.
микробтар туғызатын токсикоинфекциялар туралы жазылып жүр. Бұл микробтар
аэробтар, Грамм әдiсiмен оң боялады, қозғалғыш, адам және жануарлар iшегiнде
өмiр сүредi. Бұл микроорганизмдердiң уларынан пайда болатын
токсикоинфекциялар ет, сүт тағамдарын, балық ж.б. өнiмдердi пайдаланғанда қозуы
мүмкiн. Ауру дене қызуының көтерiлуiмен, бас ауруымен, лоқсу, құсу, iш өтуiмен
және жалпы жағдайының әлсiреуiмен сипатталады.
Санитариялық баға. Бұл микроорганизмдермен зақымданған тағамдық өнiмдердi
санитариялық бағалаудың толық критерилерi ғылыми жолмен толық анықталмаған.
Вас.сereus және басқа да толық зерттелмеген микроорганизмдермен зақымданған ет
және ет өнiмдерiн санитариялық бағалауды, шартты патогендi
микроорганизмдермен зақымданған өнiмдердi бағалауға сәйкес жүргiзу ұсынылады.
Тағамдық токсикоздар Тағамдық бактериалды токсикоздарға стафило-стрептокок
токсикоздарын және ботулизмдi жатқызады. Токсикоздардың дамуы негiзiнен,
тағаммен бiрге адам организмiне, қарын сөлдерiнiң әсерiне төзiмдi токсиндердiң
түсуiне байланысты.
Тағамнан уланудың iшiнде стафилококк токсикоздары бiрiншi орын алады.
Статистикалық мәлiметтерге қарағанда стафилакокты токсикоздар жалпы тағамдық
уланулардың 20-30 құрайды. Тағамға микробтар негiзiнен этиологиясы
стафилококк болып табылатын iрiңдi жарасы бар (сыздауық, панариция, баспа т.б)
тамақ өнеркәсiбiнде жұмыс iстейтiн адамдар арқылы түседi. Сонымен қатар, әр
түрлi ауруы бар мал, әсiресе желiнсаумен ауырған сиырлардың да ролi зор.
Инфекцияның негiзгi көзiне сүт өнiмдерi (балмұздақ, торт ж.б) және сүт жатады.
Сирек жағдайларда инфеекция көзi шұжық, ветчина, балық консервiлерi, май,
iрiмшiк болып табылады. Адамның улануы тағамды, стафилокок микробтары
токсин түзуге қолайлы жағдайда, яғни тағамды 36-37 С температурада сақтағанда
байқалады.
Тағамдық өнiмдердi бұл температурада ұстағанда токсиннiң түзiлуi үшiн 4-5 сағат
жеткiлiктi. Тамақта токсиннiң жиналуы үй температурасы жағдайында да қарқынды
жүредi. Стафилококты тағамдық уланулардың патогенезiнде стафилакокк
энтеротоксинi маңызды қызмет атқарады. Қазiргi кезде стафилокок токсинiнiң 5
серологиялық тобы бөлiнiп зерттелген (А,В, (С2) Д,Е). Олар температураға төзiмдi
қарапайым ақзаттар болып табылады. Онда көмiрсутегi, липид, нуклейн қоспалары
болмайды, энтеротоксиндер трипсин тәрiздi ферменттердiң әсерiне төзiмдi.
Энтеротоксиндерiнiң бәрi де iшек қуысына сұйықтың жиналуына жағдай туғызып,
холера диарреясына ұқсас өзгерiстерге ұшыратады. Ауру қысқа инкубациялық
кезеңнен соң басталады. Уланған адамның жүрегi айнып лоқсиды, құсады, iшi
ауырады, бiрақ iштiң өтуi болмауы да мүмкiн. Ауру адам әлсiзденiп, тамыр соғуы
жиiлейдi дене қызуы төмен немесе қалыпты, кейде жоғарылайды (39-39,5 С)
Аурудың iшi өтуi және құсуы организмдi сусыздандырады және организмдегi тұз
айналасын бұзады. Қатты уланғанда адам денесi тырысып ол талықсуға ұласады.
Адамның сауығуы негiзiне 1-3 күннен кейiн болады. Санитариялық бағалау.
Еттен немесе ағза лимфа түйiндерiнен токсигендi кокк микробтары бөлiнсе, iшкi
ағзалар пайдалануға жарамайды, ал еттi жоғарғы температурамен
залалсыздандыруға жiбередi. Дайын тағамдық өнiмдерден токсигендi коктар
бөлiнген жағдайда өнiм техникалық қайта өңдеуге жiберiледi.
Алдын-алу шаралары. Фермалар мен табындарда желiнсаумен ауырған малды
және септикопиемиялық аурулары бар малды дер кезiнде оқшаулау емдеу
токсикоздардың алдын алудың негiзгi шараларының бiрi болып табылады. Мұндай
малды лажсыздан сойғанда, оның етiн және субпродуктыларын микробиологиялық
тексерусiз шығаруға болмайды. Сол сияқты желiнсаумен ауырған мал сүтiн де
тағамға пайдалануға болмайды. Тағамдық өнiмдердi алғашқы өңдеу және оларды
орау, бөлшектеу дайындау барысында жеке гигиенаны, өндiрiстегi гигиенаны қатаң
сақтаудың маңызы зор.
Терiсiнде, тыныс жолдарында қабыну үрдістер бар адамдарды тағамдық
өнiмдердi өңдеу жұмыстарына пайдаланбаған жөн. Аса маңызды шарттың бiрi,
өнiмдi өңдеу, сақтау және сату кезiнде температуралық режимдi қатаң сақтау,
яғни тағамда микробтың өсiп-өнуiне және қосымша залалдануына жол бермеу
болып табылады.
Ботулизм (botulus) - аса қатерлi интоксикация, Cl.botulinum токсинiмен
залалданған тағамды пайдаланғанда өршидi. Негiзiнен орталық және
вегетативтi жүйке жүйесiнiң зақымдануымен сипатталады.
Ботулизм қоздырушысы 1896 жылы Ван Эрменген ашқан. Cl.botulinum
қозғалысы аз, Грам әдiсiмен оң боялатын таяқша, ұзындығы 4-8 мкм, енi 0,8
мкм. Әдетте спорасы таяқшаның бiр шетiнде болғандықтан, теннис
қалақшасына немесе жанып тұрған шыраққа ұқсайды. Микробтың вегетативтi
түрлерi 80 С ыстықта 30 мин iшiнде өледi, ал споралы түрлерi тiптi 4-5 сағат
қайнатқанда да шыдайды. Ботулизм қоздырушыларының А,В,С,Д,Е,Ғ деп
белгiленетiн алты типi белгiлi. Типтерге бөлу микроб клеткасы бөлетiн
экзотоксиндердiң антигендiк ерекшелiктерiне байланысты. Әр типтiң токсинi,
сәйкес сарысуымен толық бетарапталынады. Ботулизм қоздырушысы табиғатта
кең тараған. Бұл бактериялардың тұрақты мекенi топырақ, осыдан ол суға,
жемiс-жидекке, тағамдық өнiмдерге, шөпке түсiп, олар арқылы адам және
жануарлар iшегiне өтедi.
Ботулизм токсинi 70-90 С та жартылай, ал қайнатқанда 5-15 мин iшiнде толық
бұзылады. Ботулизм қоздырушысы нағыз анэроб болғандықтан, әдетте үлкен
балық кесiндiлерiнде, шұжықта, ветчинада, герметикалық жабылған
консервiлерде токсин түзейдi. Ботулизм токсинi бактериялар түзейтiн
токсиндердiң ең күштiсi болып есептелiнедi. Мәселен 1 г кристальды
токсинмен 100 млн тышқанды өлтiруге болады екен.
Кейбiр ғалымдардың айтуы бойынша (Мартынов 1969ж.) 10 мг ботулизм токсинi
жер шары халқын түгел улауға жеткiлiктi. Токсин түзу үрдісі негiзiнен 20 С
температурада жүредi. Бiрақ токсин түзiлу 10 С температурада да, ал микробтың
Е серотипi 3 С да токсин түзейдi. Тағамдық өнiмдерде тұз 6 артық болса токсин
түзiлу тежеледi, ал 10 артық жағдайда токсин түзiлмейдi. Токсин түзуге
қолайлы орта, бейтарап орта рН 6,9-7,0 болып табылады. Қышқылды ортада
қоздырушысының дамуы тежеледi, сондықтан сүт қышқылды ашу үрдісі жүретiн
өнiмдерде (қышқыл, капуста, тұздалған қияр, помидор т.б.) токсин өте баяу
жиналады. Алайда қышқылды ортада токсин бұзылмайды, ал сiлтi ортада токсин
ыдырайды. Ботулизм токсинi түзiлу үшiн 5-7 тәулiк уақыт қажет, сондықтан жас
өнiмдерден улану байқалмайды. Мал ботулизмi. Ботулизм токсинiне жылқы аса
сезiмтал. Жылқының улануын негiзiнен В типi, сирек жағдайда А және С типтерi
қоздырады. Сиырға және қой мен ешкiге С және Д типтерi қауiптi. Шошқа табиғи
жағдайда ботулизмге төзiмдi. Уланған малда әлсiздiк байқалып, сiлекейi ағады,
жиi есiнейдi, күйiс қайыратын малда күйiс қайыру бұзылады, жем-шөптi шайнау
актiсi бұзылады. Малдың ботулизммен улануына тән синдром шайнау және жұту
аппаратының бульбарлы салдануы. Тiлдiң және төменгi жақтың да жартылай
салдануы жиi байқалады. Малдың дауысы жоғалады, кейде көз қарашығының
ұлғайғаны байқалады, қабағы салбырайды. Iшек перистальтикасы тоқталуының
нәтижесiнде iш қату (запор) байқалады. Бұлшық еттердiң қатты босаңсуына
байланысты, мал көбiнесе жатып алады, өздiгiнен тұра алмайды, кейде аяқтары
нашар қимылдайды. Малды сойғаннан кейiн ботулизмге диагноз қою бiршама
қиындық туғызады, себебi аурудың өзiне тән патологиялық-анатомиялық
өзгерiстер жоқ деуге болады, сондықтан диагноз бактериологиялық тексеру
арқылы қойылады.
Адам ботулизмi. Аурудың инкубациялық кезеңi 12-14 сағат кейде 10 күнге дейiн
созылуы мүмкiн. Уланудың өзiне тән клиникалық көрiнiсiне, сопақша мидың
зақымдануының әсерiнен болатын бульбарлы жүйке салдануының құбылыстары
жатады. Уланудың алғашқы белгiсi көз еттерiнiң салдануы, соңынан көз
қарашығы ұлғаяды, жарыққа реакциясы жойылады т.б. кейiннен жұмсақ таңдай
мен тiлдiң, жұтқыншақ, көмей бұлшық еттерi салданып сөйлеу, жұтыну, шайнау
әрекетi бұзылады. Аурудың ұзақтығы 4-8 күн. Адамның өлiмi негiзiнен тыныс
алу орталығының немесе жүректiң салдануынан болады. Уланған адамның 50-
70 өлiмге ұшырайды. Адамның ботулизм токсинiмен улануы көбiнесе топырақ
немесе iшек жынымен былғанған ет және ет-өсiмдiк консервiлерiнен
пайдаланғанда өршидi. Сондай-ақ дайындау технологиясының дұрыс
жүргiзiлмеуде тағамда удың жиналуына да әсерiн тигiзедi. Әсiресе герметикалық
жабылған ыдыстағы саңырауқұлақ консервiлерi аса қауiптi. Сонымен қатар,
сапасыз балық өнiмдерi, әсiресе бекiре және албырт тұқымды балықтан,
ветчинадан, ет өнiмдерiнен (тұздалған шошқаның сан етi, қабырғасы, ж.б.) де
улануда кездеседi.
Алдын-алу шаралары. Аурудың алдын алуға төмендегi шаралардың маңызы
зор. Балық өндiрiсiнде санитариялық жағдайын жақсарту, онда тоңазытқыш
қондырғыларын кеңiнен пайдалану. Балықты аулау тәсiлiн жетiлдiру балықты
жарақаттауға жол бермеу, iшкi ағзаларын тез арада алу және өңдеу, дайындау
технологиясының бұзылуына жол бермеу.
Консервi өндiрiсiнде стерилизация режимiн қатаң сақтау, iсiнген қалбырларды
бөлiп алу, үй жағдайында саңырауқұлақтарды герметикалық (саңылаусыз)
ыдыстарда консервiлеуге жол бермеу, қышқылдылығы төмен консервiлердiң
қышқылдылығын, сiрке қышқылын қосу арқылы жоғарылату қажет. Үй
жағдайында балық және еттi саңылаусыз жабылатын ыдыстарда консервiлемеу.
Ал шұжық және қақталған өнiмдердi дайындау барысында санитариялық
және технологиялық талаптарды қатаң сақтау.
Ботулизммен ауырған малды союға рұқсат етiлмейдi. Дайын өнiмдерден
ботулизм микробы немесе токсинi табылса, ондай өнiм жойылуға тиiс.
Тағамдық токсикоинфекция және токсикоздар дүние жүзiнiң барлық
елдерiнде кездеседi. Аурудың алдын-алуда ветеринария қызметiнiң
маңызы зор. Ауру малдан алынған өнiмдердi толық зарарсыздандыру,
өнiмдi сақтау, тасымалдау, сату барысында микроорганизмдермен
қосымша залалдануына жол бермеу үшiн ветеринариялық санитариялық
шаралар толық және жүйелi түрде жүргiзiлуге тиiс. Қауiптi
қоздырушылармен зақымданған тағамға пайдалануға дайын өнiмдер
жойылуға тиiс.
Салмонеллез
Ботулизм
Токсикоинфекция
Назарларыңызға
рахмет!!!

Ұқсас жұмыстар

ВЕТЕРИНАРИЯЛЫҚ САНИТАРИЯЛЫҚ САРАПТАУ пәні

Стафилококктардың патогенді ферменттері

Эксикоз дәрежесін анықтау

Бал микрофлорасы

Созылмалы энтерит пен колит кезіндегі мейіргерлік күтімді ұйымдастыру

Ішек инфекция аурулары

Тағам қоспаларын пайдалану

Өсімдіктердің токсикологиялық классификациясы. Өсімдік уларының ерекше әсері. Тағамдық токсикоз

Қазақстан Республикасында кездесетін жұқпалы аурулар

Ішек аурулары

Пәндер