Адам және жануарлар ауыратын жқпайтын аурулар кезінде жануарларды, өнімдері мен шикізаттарын ветеринариялық - санитариялық бағалауға машықтану

Презентация қосу

Дәріс тақырыбы: Жұқпалы емес аурулармен ауырған, санитариялық маңызы бар нормадан
ауытқыған жануар етiнің және одан алынатын өнiмдердiң ветеринариялық-санитариялық
сараптамасы
Дәріс мақсаты: Адам және жануарлар ауыратын жқпайтын аурулар кезінде жануарларды, өнімдері
мен шикізаттарын ветеринариялық - санитариялық бағалауға машықтану
Ситуациялық сұрақтар: Жұқпалы емес ауруларда жануарлар мен өнімдерін, олардың
шикізаттарын түрлі аурулар барысында ветеринариялық санитариялық бағалау және жүргізілетін
шаралар
Қарастырылатын сұрақтар:
1 Тыныс мүшелерiнiң аурулары (бронхит, бронхопневмония, пневмония, плевропневмония)
2 Қан айналым мүшелерiнiң аурулары (созылмалы перикардит травматикалық перикардит,
миокардит)
3 Бауыр аурулары (цирроз, капиллярды экстазия, майлы дистрофия, iрiңдер)
4 Бүйрек аурулары (нефрит, нефроз, киста, бүйрекке тас тұру, iсiк, бұзаулардың "ақ бүйрек" ауруы)
5 Ас қорыту мүшелерінің аурулары.
6 Зат алмасу аурулары
Әдебиеттер:
1 Жумагелдиев А.А., Ромашев К.М., С.Қырықбайұлы «Ветеринариялық санитариялық сараптау» оқулық, Алматы 2018ж.
2 С.Қырықбайұлы, Т.Телеуғали «Ветеринариялық санитариялық сараптау» практикум, Алматы 2017ж.
3 «Ветеринариялық (ветеринариялық-санитариялық) қағидалар». Астана 2015ж.
«Ветеринариялық санитариялық сараптау
және гигиена» кафедрасының профессоры
в.ғ.к., А.А.Жумагелдиев
Жоғарғы тыныс жолдарының қабынуы, сондай-ақ бронхит, плеврит,
бронхопневмония және плевропневмония сияқты жұқпайтын аурулар
төлдерде, ересек жануарларға қарағанда жиi кездеседi. Аурудың негiзгi себебi -
малды ылғалды, суық, өтпе жел, цемент едендi қорада ұстау, сондай-ақ зеңденген
азықтармен азықтандыру және малды тасу ережесiн бұзу т.б. болып табылады.
Сойғаннан кейiнгi диагностика. Жоғарғы тыныс жолдарының қабынуын
шырышты қабықтардағы өзгерiстерге қарап анықтайды. Бронхитте бронхтар мен
кеңiрдектiң iшiнде сұйық немесе көпiрген экссудат болуы ықтимал, бронхтың
шырышты қабығы қызғылт-қызыл түстi, қатаралдық және қатаралдық
геморрагиялық қабыну құбылысы байқалады.
Таза бронхит сирек, ал бронхопневмония жиi кездеседi. Бұл кезде бронхтағы
патологиялық өзгерiстерге қоса өкпенiң жеке бөлiгi немесе көпшiлiк жерiнен
қатайған ошақтарды кездестiруге болады. Бұндай ошақтарды, пышақпен тiлгенде
қызыл сұр түстi (гепатизацияның түрлiше сатысы). Бронх және көкiрек қуысы
лимфа түйiндерi шырыштанып ұлғаюы ықтимал, тiлiп қарағанда кей жерiнде қан
құйылғаны байқалады. Плевритте қабырға және өкпе плеврасының түстерi
өзгередi, плевраның үстiнде фибринозды экссудат пайда болады, ал қабырға мен
өкпе плевралары бiр-бiрiмен жабысып қалады. Бұндай жағдайда сойыс өнiмiне
санитарлық баға беру үшiн өкпесiн зақымдайтын жұқпалы ауру (туберкулез,
пастереллез, уытты iсiк, аусылдың асқынған түрi т.б) еместiгiн анықтау керек.
• Санитариялық бағалау. Тыныс мүшелерiнiң аурулары
(бронхит, бронхопневмония, пневмония, плевропневмония)
кезінде инфекциялық аурулардың бар-жоғын анықтау керек.
Зақымданған мүшелер кәдеге жаратылады. Пневмония,
плеврит болған жағдайда және үдеріске лимфа түйiндерi
тартылған жағдайда, еттi және басқа сойылған өнiмдерді
санитариялық бағалау туралы шешiм бактериологиялық
зерттеу нәтижесiне қарай шешiледi. Өкпенiң аспирациясы
кезінде, оны кәдеге жаратады.
Қан айналым мүшелерiнiң аурулары (созылмалы перикардит травматикалық
перикардит, миокардит)
Перикардит - (Pericarditis) - салқын тигеннен немесе бөгде затпен жарақаттанған
жүрек қабының (үлпершек) фибринозды немесе iрiңдеп-шiрiп қабынады. Салқын
тиюден болған перикардит көбiнесе торай және марқа торай, сондай-ақ бұзауда
кездеседi. Жарақаттан болған перикардит iрi қара мен қойдан да табылады.
Сойғаннан кейiнгi диагностика. Үлпершектiң сiрi қабығы көмескi, бұдырмақты
оның бетiнде фибрин қабыршықтары болады. Жүрек қабының қабырғасы
қалыңдаған, оның қуысына көптеген сұйықтық немесе iрiң, жағымсыз иiстi
экссудаттың жиналуы ықтимал. Созылмалы үдерісте үлпершек қуысына фибрин
жиналады, сондай-ақ үлпершек жартылай немесе тұтас эпикардпен, сондай-ақ
қабырғалық және өкпе плевраларымен де жабысады. Үдерістің осылай жан жағына
таралуына байланысты кеуде қуысында үлкендi-кiшiлi iрiңдi жаралар пайда болады,
әукесi iседi, плевропневмония дамиды, өкпесiнiң лимфа түйiндерi ұлғаяды, ұшаның
етi сарғаяды.
Санитариялық бағалау. Қан айналым мүшелерiнiң аурулары (созылмалы
перикардит травматикалық перикардит, миокардит) кезінде іріңді перикард, тінде
және төс қабырғасында іріңді ісік, іскендік, гидремия, сарғаю анықталған кезде,
сондай-ақ көтерем ұшаны және ішкі мүшелерді кәдеге жаратады. Перикардта,
эпикардта, өкпеде, төс қабырғасында патологиялық өзгерiстер байқалған жағдайда,
жарақатталған мүшелердi кәдеге жаратады, ал ет пен союдан алынған басқа
өнiмдерді пайдалану мәселесi бактериологиялық зерттеуден кейiн шешiледi.
Бауыр аурулары (цирроз, капиллярлы эктазия, майлы дистрофия, iрiңдер)
ауырдың капиллярлық эктазиясы. Бауыр ұлпасындағы атрофиялық және склероз
дерістеріне байланысты оның капилляры диффузиялық кеңеюге ұшырайды. Бұл ауруды
алдың жасымен байланыстырады, негiзiнен 4-6 жасар iрi қара мал жиi ауырады.
Сойғаннан кейiнгi диагностика. Бауыр паренхимасының бет жағында алғашқыда қызарған,
онан соң көкшiл-қызыл немесе күлгiн-қара түстi, үлкендiгi түйреуiштiң iлгiшiнен бiр тиынның
өлемiне жететiн ошақтар пайда болады. Бауыр капсуласы астында эктазиялы жерiнде, малды
ауыздағаннан кейiн анық байқалатын ойық көрiнедi.
ауырдың майлы азғындауы және майлы инфильтрациясы - интоксикация мен
нфильтрацияның әсерiнен бауыр майы азғындап, оның түсi өзгередi. Бауырдың түсi сары
алшық сияқты, кейде сiрілi қабықтың астынан қан құйылғанын көруге болады. Ұлпаны кесiп
арағанда бұлдыр, болбыр, шеттерi қалыңдаған, кейде кiшiрейген. Бауырдың майлы
нфильтрациясы шошқада, сондай-ақ кәрi малдарды аса семiрткенде жиi кездесетiн
изиологиялық құбылыс. Бұндай жағдайда бауырдың түсi сары, сiрi қабығында өзгерiстер
олмайды, мүше ұлпасы созылғыш, тiлгенде жылтырайды.
ауыр циррозы. Жеке дамитын үдеріс немесе басқа бiр аурудың белгiсi. Атрофиялық циррозда
ауыр кiшiрейедi, нығыздалады, түсi қызыл-сұрдан, күңгiрт сарыға дейiн, дәнекер ұлпаның
олуына байланысты қатаяды. Гипертрофиялық циррозда бауыр 2-3 есе ұлғаяды.
Санитариялық бағалау. Бауыр аурулары (цирроз, капиллярды эктазия, майлы дистрофия,
рiңдер) кезінде іріңді қабыну, айқын білінетін цирроз, өзгеру, сарғаю, ісіктер және басқа да
ауыр паренхимасының патологиялық өзгерiстерiнде бауырды кәдеге жаратады. Бауырдың
iрлi-жарлы зақымданған жерлерін алып тастайды. Бауырдың зақымданбаған бөлшектерiн,
ондай-ақ капиллярлық эктазиясы анық бiлiнбейтiн болса, бауырды кедергiсiз жiбередi.
Сары ауру - қанда iшiнде билорубинннiң шамадан тыс көп
жиналуынан ұлпалардың сары түске боялуы (патологиялық үдеріс).
Бұның себептерi әрқалай: өт жолдарының бiтелiп қалуы,
гемоглобинемия, пироплазмидиоз, лептоспироз, сальмонеллез және
басқа аурулар, сондай-ақ кейбiр азықтарды жегенде т.б. Нағыз сары
ауруда реңi әрқалай (бозғыл-сарыдан, жасыл-сары түске дейiн), тұрақты
сары түс барлық ұлпаларда, атап айтқанда май, сiңiр, шемiршек т.б.
болады. Лимфа түйiндерi сары түстi, қысқан кезде жасыл-сары немесе
қызғылт-сары түстi лимфа шығады. Кейде ұшаның сарғыштығы жеген
азығына байланысты болуы ықтимал. Мал азығында каротин көп болса
iрi қара малдың ұлпалары сарғаяды, ал шошқаның ұшасы зығыр немесе
рапс күнжарсымен бордақыланғанда сарғаяды, бiрақ тек майы ғана
сарғаяды, басқа ұлпаларының түсi өзгермейдi. Кәрi малдың майы
липохромның жиналуына байланысты сары болады.
Санитариялық бағалау. Сары ауру кезінде сары түс екі тәулік ішінде
кетпейтiн болса ұша мен iшкi мүшелердi кәдеге жаратады. Сары түс
кеткен жағдайда, етті санитариялық бағалау бактериологиялық зерттеу
нәтижесiне қарай жүргізіледі. Азықтық және жасына қарай болған сары
ауру кезінде еттi шектеусіз жiбередi.
• Бүйрек аурулары (нефрит, нефроз, киста, бүйрекке тас тұру, iсiк,
бұзаудың «ақ бүйрек» ауруы)
• Уремия - (Uremia) - бүйрек жұмысының нашарлауына байланысты
малдың өз несебiмен улануы.
Сойғаннан кейiнгi диагностика. Малды бауыздап жатқан кезде,
қанынан несеп иiсi шығады. Терi асты және ет аралық дәнекер ұлпасы
аса дымқыл, несеп иiсi шығады, ал кейде қан құйылған, қуығы жарылса,
несеп құрсақ қуысына жиналады, құрсақ көк етiнiң кейбiр жерлерi
қызарады. Ұшадан несеп немесе аммиак иiсi шығады, кейде суыған
ұшада бұндай иiс кеткенмен қайнатқаннан кейiн ол қайта шығады.
Санитариялық бағалау. Уремия кезінде ұша мен сойылғаннан алынған
басқа өнiмдерi кәдеге жаратылады.
Бүйрек аурулары (нефрит, нефроз, киста, бүйрекке тас тұру, iсiк,
бұзаудың «ақ бүйрек» ауруы) кезінде нефриттiң, нефроздың, көптеген
кисталардың, iсiктердiң, бүйрек тастарының барлық түрлерiнде
бүйректi кәдеге жаратады.
«Ақ бүйрек» ауруында, iрiңді нефритте, басқа мүшелерде патологиялық
өзгерiстер анықталған жағдайда, еттi қолдану мәселесi
бактериологиялық зерттеуден кейiн шешiледi.
Уремия
Ас қорыту мүшелерiнiң аурулары
Iш кебу - (Timpania) - ұлтабардың (қарын) және iшектiң шырышты қабығының
геморрагиялық қабынуы, жарақатты ретикулит. Бұл ауруларда мүшелерде көзге
көрiнетiн патологиялық-анатомиялық өзгерiстермен қатар ұшада да өзгерiстердiң
болуы ықтимал. Көпшiлiк жағдайда ұшаның жеткiлiксiз немесе
қанағаттанарлықсыз қансызданғаны байқалады, құрсақ көк етiнiң не плевраның
кей жерлерi қызарады және қан құйылады, ұшаның лимфа түйiндерi үлкейген
және олар қанталаған, сондай-ақ еттерiнiң кей жерiнде қызыл-сары түстi
инфильтрат жиналған.
Санитариялық бағалау. Патологиялық-анатомиялық өзгерiстерi бар мүшелер
мен ұша бөлiктерiн техникалық қайта өңдеуге жiбередi. Басқа өнiмдердi
бактериологиялық тексеру қорытындысына байланысты шығарады.
Перитонит - (Peritonitis) - құрсақ көк етiнiң қабынуы, ол сойыс
жануарларында түрлi себептерден (жарақат, соққы тиген, салқын тиген,
кiндiк қабынуы, жатыр қабынуы, iшек-қарын аурулары және т.б.) болады.
Ауру жiтi болғанда құрсақ қуысына сiрi-фибринозды немесе
геморрагиялық экссудат жиналады. Құрсақтың көк етi iшектiң сiрi
қабығының бiр-бiрiмен жабысып қалғанына байланысты фибрин ұюы
пайда болады. Ал аурудың созылмалы түрiнде бұған қосымша жабысқан
жерлерi қанталайды және құрсақтың көк етiнде iрiңдi абцесс пайда болады.
Санитариялық бағалау- Патологиялық-анатомиялық өзгерiстерi
бар iшкi мүшелер мен ұлпаларды техникалық қайта өңдеуге
жiбередi. Басқа қалған сойыс өнiмдерiн бактериологиялық тексеру
қорытындысына қарай пiсiрiп зарарсыздандырады, консервi немесе
ет нанын дайындауға жiбередi. Даланың ақселеусiнен (ковыль)
болған перитонитте қойдың ұшасы мен мүшелерін ақселеуден
тазартқаннан кейiн шығарады. Ақселеуден болған iрiңдi-абцестi
перитонитте немесе қабынудың басқа тұрiнде ұшаны техникалық
қайта өңдеуге жiбередi.
Ас қорыту мүшелерiнiң аурулары кезінде патологиялық
өзгерiстерi бар ұша мен мүшелер кәдеге жаратылады. Патологиялық
өзгерiстерi жоқ ет пен сойылғаннан кейін алынған басқа өнiмдерді
санитариялық бағалау бактериологиялық зерттеудiң нәтижесiне
қарап жүргiзiледi.
Перитонит кезінде патологиялық өзгерiстерi бар iшкi мүшелер
мен тіндердi кәдеге жаратады. Басқа сойыс өнiмдерiн қайнатады.
Зат алмасу аурулары
Кетоз - (ацетонемия) - көмірсу, липоид, нәруыз және басқа зат
алмасуларының бұзылуынан болатын сауын сиырдың ауруы, демек
оның ағзасында кетоздық зат (бета май тотығы, ацетон, сiрке
қышқылдары) жиналады және көпшiлiк ағзаларында дистрофиялық
үдерістер байқалады.
Сойғаннан кейiнгi диагностика. Ұшаның етi қатқыл тартқан, ет
аралық дәнекер ұлпаларда май мол жиналған, құрсақ көк етi, шарбы
мен бүйректiң жанына сiлiкпе тәрiздес май жиналған, бауыры 1,5-2
есе ұлғайған, болбыр қызыл-сары түстi, бүйректерi өскен, iсiңкi,
сондай-ақ лимфа түйiндерi үлкейген, қанталап қызарған.
Санитариялық бағалау. Кетоз ауруының белгiсi бар, сондай-ақ
остеодистрофиямен асқынған сиырды ауру жануар ретiнде сояды.
Осыған байланысты сойыс өнiмдерiн бактериологиялық тексеруден
өткiзедi. Сальмонелла немесе патогендi стафилакоктар табылса,
сойыс өнiмдерiн пiсiрiп зарарсыздандырады, ал табылмаған
жағдайда патологиялық өзгерiстерi бар ет пен мүшелерді
техникалық қайта өңдеуге жiбередi де, өзгерiстерi жоқ ұша мен
мүшелерді өндiрiстiк өңдеуге жiбередi.
Кетоз
• Арықтау - жүдеу. Ауру немесе ұзақ уақыт ашыққан жануар
ағзасында зат алмасу үдерісі бұзылғандықтан жануар арықтайды.
Еттi ветеринариялық санитариялық сараптағанда жүдеу
жануардың етiн көтерем малдың етiнен ажырату керек. Жүдеген
жануардың ұшасында аз да болса майы мен етi бар. Бұл жануарды
нашар азықтандырудан болады, сондықтан да жүдеген жанардың
ұшасы мен мүшелерінде патологиялық өзгерiстер болмайды.
• Көтерем - патологиялық үдеріс, бұнда зат алмасуы қатты
бұзылады. Демек май жиналатын орындарда сiлiкпе тәрiздес
инфильтратты көруге болады, лимфа түйiндерi айналасына
қоймалжың инфильтрат жиналады. Бұндай малдың бауыры
азғындаған, жiлiк майы қызыл түстi, сiлiкпе тәрiздес.
• Санитариялық бағалау. Арық болғанымен, денi сау жануардың
етiн өндiрiстiк өңдеуге пайдаланады. Етi тым арық, май орнына
сiлiкпе инфильтрат жиналған және басқа патологиялық
көтеремдiктiң белгiсi бар ұшаны, iшкi мүшелерімен бiрге
техникалық қайта өңдеуге жiбередi.
• Стресс - сыртқы ортаның жағымсыз әсерiне ағзаның
жауабы ретiнде пайда болатын құбылыс. Стреске
ұшыраған малдың етi бозғылт түстi (РSE деп аталатын ет)
немесе керiсiнше қара (ДFД ет). Бозғылт (мәрмәр
тәрiздес), жұмсақ, ылғалды, жалқаяқ. Бұндай өзгерiстер
еттiң нағыз бағалы кесектерiнде (сан етi, белдеме) болады.
Ет қышқылданады (рН 5,2-5,5), ылғал байланыстырғышы
және дәмдiк қасиетi (ащы дәмдi) төмендеген, жабысқақ, ақ
ДFД - ет шошқа мен iрi қарада байқалады. Оның рН (6,2-
7,0) жоғары болады, ылғал байланыстырғышы жоғары,
ондай ет пiсiргенде сөлiн аз жоғалтады, гликогенi мен сүт
қышқылы аз, жалқыаяқ ет сияқты бұның да дәмдiк сапасы
өте төмен.
• Тiтiркенуде еттегi өзгерiстер және оның
сапасының төмендеуi әлi толық зерттелген жоқ.
Бұны зат алмасуының және гликолиз үдерісінің
бұзылуы, сондай-ақ адреналинмен байланысты
өзгерiстер, АТФ ыдырауы т.б. жағдайлармен
байланыстыруға болады. Еттегi өзгерiстер малды
сойғаннан кейiнгi тексеруде көп байқалмай, еттi
өңдеген кезде айқындалады.
• Санитариялық бағалау. Сезiмдiк өзгерiстер бар
еттi биохимиялық және бактериологиялық
тексерулерден өткiзген абзал.
•
Стресс
Желiнсаумен ауырған жануарлар сойыс өнiмдерiн санитариялық
бағалау. Желiнсаудың қандай түрi болмасын желiнiн техникалық қайта
өңдеуге жiбередi, желiннiң бiр бөлiгi зақымдалса, бiрақ лимфа түйiнi
өзгерiссiз болса, ұша және басқа сойыс өнiмдерiн шектеусiз шығарады.
Патологиялық-анатомиялық өзгерiстерi айқын бiлiнiп, желiн үстi
лимфа түйiнiнде өзгерiс болып жiтi қабынуда бактерологиялық тексеру
жүргізедi, соның қортындысына байланысты етті санитарлық
бағалайды.
Пигменттi (меланоз, қоңыр атрофия, гемахроматоз) сойыс өнiмдерiн
санитариялық бағалау. Пигмент өкпе, бауыр, бүйректерi мен
сүйектерiнде болса ұшаны мүшелерімен бiрге техникалық қайта
өңдеуге жiбередi. Ал, жеке мүшелері пигменттелсе соларды ғана қайта
өңдеуге жiбередi, ұшасын тежеусiз шығарады. Ал, бауырдағы пигмент
жануардың азықтануымен байланысты болса (ауруларға қатыссыз)
оның дәмi әдеттегiдей болып, басқа мүшелерінде және ұшасында
өзгерiстер болмаса, ондай бауырды тағамға пайдаланады.
Жұқпалы емес ауруларда сойыс өнiмдерiн санитариялық бағалау,
патологиялық үдерістің жалпы ағзаға таралу мүмкiндiгiне,
аутофлораның етке өту мүмкiндiгiн ажырата бiлуге тiкелей
байланысты. Сондықтан, патология көзi айналасындағы лимфа
түйiндерiнiң зақымдануына мұқият тексеру жүргiзу қажет.
сiк - (неоплазма) - сойыс жануарларында зиянсыз iсiктер оның iшiнде нейрофиброма және
липома жиi кездеседi.
Жүйкенің фибриозды жуандауы - (нейрофиброматоз, неврома немесе Реклингаузен ауруы
көбiне сиырда, ал аталық жануарларда және төлде сирек кездеседi, ұшаның алдыңғы
жартысы зақымданады. Iсiктi алдыңғы аяқтары және жауырын астынан табады. Кейде олар
қабырға арасы мен қабырға аралық жүйкелерді қуалай өседi. Мойын жүйкелерінің iсiг
ұршық тәрiзденiп үлкендiгi түйреуiш iлгiшiнен қаздың жұмыртқасына дейiн жетедi. Кейбiр
жағдайда оның салмағы 2 кг тартады. Оның үстiне ақ сұр түсті, консистенциясы нығыз
пышақпен тiлгенде көптеген жiңiшке жiп тәрiздес зат көрiнедi. Нейрофиброманың эпикард
астында кездесуi де мүмкiн. Iсiк күретамыр венасына жақын орналасса көкбауырға қан мол
жиналып оның көлемiн үлкейтедi, осыдан барып топалаңға күмән туады.
Липома - (Lipoma) - май жиналатын жерден табылады, бiрақта майдан айырмашылығы
оның көлемi әрқалай және талшықты дәнекер ұлпадан тұратын қабаттар болады. Мал
арықтап, майын жойса да липомалар сақталады. Зиянды iсiктерден iрi қара мал және шошқа
саркома мен карцинома, ал жылқыда - мелансаркома кездеседi.
Саркома - (Sarcoma) және карцинома - (Carcinoma) – мүшелеріне қоса ет, сүйек, лимфа
түйiндерi және сiрi қабықтарда да пайда болады. Карциноманы тек iрi қарадан табады, ол
бұдырлы зақымданған ұлпаның бет жағынан көтерiңкi жатады, сондай-ақ ол альвеокок
көпiршiгiне ұқсас келедi. Саркома ақ-қызғылт түстi, консистенциясы жұмсақ.
Мелансаркома - (Melanocarcoma-ақ және сұр түстiлерi) - жылқыда кездеседi, қара-
қоңыр кейде толық қара түстiлерiне оңай диагноз қоюға болады. Терiсi, сүт бездерi,
бауыр, көкбауыр және лимфа түйiндерiнде кездеседi. Бұдан зиянды және зиянсыз
сiктердi ажырату қажет. Күмәндi жағдайда гистологиялық тексеру жүргiзедi
Санитариялық бағалау. Қатерлi iсiкпен, сондай-ақ көптеген
қатерсіз iсiкпен ұшаның зақымдалған бөлiктерiн техникалық қайта
өңдеуге жiбередi, ал зақымданбаған жерлерiн пiсiрiп-ысталған шұжық
дайындауға пайдаланады немесе пiсiргеннен кейiн шығарады. Тазалау
қиын болса ұшаны немесе мүшелерін тұтастай техникалық өңдеуге
жiбередi. Қатерсіз iсiкте зақымданған жерiн алып тастайды да ұша мен
мүшелерді шектеусiз шығарады.
Жаңадан шыққан iсiктердi зерттегенде оларды қатерсіз (фиброма, миксома,
миома, неврома және тағы да басқалары) және қатерлі (саркома, карцинома
және тағы да басқалар) деп бөледi. Қатерлі, сондай-ақ қатерсіз көптеген
жаңадан шыққан iсiктерi бар мүшелер мен ұшаның бөлшектерiн кәдеге
жаратады. Зақымданбаған ұша бөлшектерiн қайнатуға жiбередi, зақымдану
ауқымды болса және зақымданған жерлерін алып тастау мүмкiн болмаса,
ұша мен мүшелердi кәдеге жаратады.
Бiрлi-жарым қатерсіз iсiктер кездессе, зақымданған жерлерiн алып
тастайды, ал ұша мен мүшелердi кедергiсiз жiбередi.
Зат алмасуда пайда болатын ауруларда (гидремия) - бұлшықетте iсiк
болған жағдайда, ұша мен iшкi мүшелердi кәдеге жаратады.
Ауыл шаруашылығы жануарларының төлдерi мен құстардың ақ ет
ауруы.
• Жануарлардың жарақаттануы шаруашылық жағдайында, тасымалдау барысында
пайда болуы мүмкiн. Ал, ағзада болатын өзгерiстер оның қай уақытта болғанына
байланысты. Әр түрлi жарақат, күйiктен кейiнгi уақытта етке түрлi микроорганизмдер
өтуi ықтимал, яғни тағамның адамға қауiптiлiгiн туғызады. Осыған байланысты
мұндай аурудан алынған жануар ұшасын сараптауды мұқият жүргiзген жөн.
• Сол сияқты зат алмасу патологиясы, жеке мүшелер аурулары, iсiк т.б. ауруларда
• Септикалық үрдістер - абцесс, дүңку (флегмона) және iрiңдi жара организмге
iрiңдеткiш микробтардың (әсiресе стрептококктар мен стафилакокктар) енген жерiнде
қабыну үрдісі дамуы нәтижесінде өрбиді.
Абцесс - (abscessus) - сойыс жануарларының етiнде, лимфа түйiндерiнде және
мүшелерінде кездеседi. Ветеринарлық санитарлық сараптаушы абцестi тапқанда оған
жақын орналасқан ұлпалар және зақымдалған жердi қамтитын лимфа түйiндерiн
тексередi. Ұлпа мен лимфа түйiндерiнде өзгерiстер болмай, жеке-жеке абцестер
табылса, ол еттiң шiрiткiш микрофлоралармен ластанбағандығының куәсi.
Ветеринарлық санитарлық сараптау тәжiрибесiнде бауырдың абцесiне ерекше мән
бередi. Бауырдағы iрiңдi ошақ, оған iрiңдеткiш микроорганизмдердiң қақпа венасы
арқылы iшектен енгенiнiң белгiсi, бұны жалпы септикалық үдеріс деп қарауға болады.
Флегмона - (Phlegmone) - борпылдақ дәнекер ұлпаның, диффузиялық таралуға
бейiмдi, iрiңдi жiтi қабынуы. Абцеске қарағанда, бұл аса қауiптi, демек зақымданған
жердегi iрiңдеткiш бактериялар түрлi мүшелер мен ұлпаларға енедi.
Жара - (Vulnus) - терi және оның астындағы ұлпалардың ашық зақымдануы. Жара
бетiнiң iрiңдеуi мен асқынуы ондағы iрiңдеткiш микрофлорамен байланысты.
Абцесс, флегмона, жара
• Санитариялық бағалау. Шамалы абцесте, жан-жағына тарамаған, айналасы iсiксiз
және аймақтық лимфа тұйiндерi зақымданбаған кезде, зақымданған орындары мен
мүшелерін жарамсыздыққа шығарады да ұшасын шектеусiз пайдаланады. Жеке
мүшелерінде көптеген немесе бiрен-саран абцесс табылып, бiрақ аймақтық лимфа
түйiндерiнде өзгерiс не кiшiгiрiм флегмона болса зақымдалған мүшелер немесе
ұлпаларды жарамсыздыққа шығарады, ал етiн бактериологиялық тексеру нәтижесiне
қарай пайдаланады. Бауырдың абцесiнде оны жарамсыз деп тауып, етiн
бактериологиялық тексеруден өткiзедi. Бұны айналасы iскен көлемдi iрiңдi жарасы
табылғанда жүргiзедi. Лимфа түйiндерi мен етiнде абцесс болса, сондай-ақ жан-
жағына жайылған флегмонада ұша мүшелерімен бiрге техникалық қайта өңдеуге
жiберiледi. Кең көлемдi жарақаты бар өзi арық малды союға жiбермейдi.
• Сепсис - (Sepsis) - әр түрлi iрiңдеткiш микробтар мен олардың уыттары туғызатын
ауру. Абцесс, флегмона және iрiңдi жара аурудың алғашқы ошақтары, олардан
шыққан микроорганизмдер (стафилакок және стрептокок) қанға енiп сепсис
туғызады. Оған пиемия, септицемия немесе септикопиемия қосылады. Пиемияда
лимфа түйiндерi мен мүшелері iрiңдейдi, әр жерден тесiледi. Септицемияда көптеген
қанталау, көк бауырдың ұлғаюы, қаны ұйымауы және бауыры мен бүйректерiнде
азғындау сияқты жалпы патологиялық өзгерiстер пайда болады. Бұндай өзгерiстер
топалаңға ұқсас. Септикопиемияда жергiлiктi және жалпы өзгерiстер байқалады.
• Санитариялық бағалау. Пиемияда ұша мен мүшелерді техникалық қайта өңдеуге
жiбередi, ал iрiңдi жарасыз септицемияда iшкi мүшелерін жарамсыздыққа шығарып,
ұшасын бактериологиялық тексеру қорытындысына қарап шығарады. Бұл
топалаңнан және басқа жұқпалы аурулардан ажырату үшiн де қажет.
Сепсис
Гангрена - (Gangraena) – ұлпаның шiруi, қан пигменттерiнiң ыдырауына байланысты
зақымданған жерiнiң түсi қара-қызыл немесе қара болады. Шiрiген ұлпада iрiңдеткiш
микробтар енiп үдерісті асқындырады. Сөйтiп ұлпалар лас-сұр немесе қара түстi жүйесiз
мылжаға айналады. Гангрена жануардың аяқтарында және сыртқы ортамен қатынасатын
iшкi мүшелерінде (өкпе, iшек, жатыр) болуы ықтимал.
Санитариялық бағалау. Шiрiген орын аз болса айналасындағы ұлпаларымен
жарамсыздыққа шығарып, ұшасын бактериологиялық тексеруден өткiзедi. Ал гангренамен
көп жерi немесе мүшелері зақымданып, шiрiген ұлпаның қанға енгендiгiн (путирид
интоксикациясы) анықтауға болмайтын жағдайда техникалық қайта өңдеуге жiбередi.
Бұлшықетте дегенеративті өзгерiстер (iсiк, түссiздену, босау) анықталған жағдайда, ұша
мен iшкi мүшелердi кәдеге жаратады. Бұлшық еттегі өзгерiстер нашар байқалатын болса
(түсі ақшыл-қызғылтым) немесе мүшелерде және бұлшықет бөлшектерiнде патологиялық
өзгерiстер байқалған жағдайда, етті бағалау сальмонеллалардың бар-жоғын
бактериологиялық зерттеуден кейiн iске асырылады. Сальмонеллалар болмаса ұша мен
зақымданбаған мүшелердi қайнатылған немесе қайнатылып-ысталған шұжықтарға
айналдырып қайнатады, ал зақымданған мүшелердi кәдеге жаратады.
Iрiңдi қабынулар кезінде жайылған флегмона, ауқымды некроздар байқалғанда,
мүшелерде, тіндерде, лимфа түйiндерде абсцесс болса, мүшелердi кәдеге жаратады.
Паринхематозды мүшелерде көптеген абсцесс байқалса, зақымданған мүшелердi кәдеге
жаратады, ал ұшаны бағалауды бактериологиялық зерттеудiң нәтижесiне қарай жүргiзедi.
Бiрлi-жарым абсцесс және біршама iрiңді жара болса және қоршаған тіндерде және лимфа
түйiндерінде патологиялық өзгерiстер болмаған жағдайда, зақымданған мүшелер
жарамсыз деп табылады, ал етi бактериологиялық зерттеуге жiберіледi.
Гангрена
• Жарақаты шамалы жансыз (гангреналық) бөлшектер және олардың маңындағы
тіндер кәдеге жаратылады, ал ұша бактериологиялық зерттеуге жiберіледi. Тіндер
немесе мүшелердің жарақаты ауқымды болса және ағзаға уыты жайылып кетсе, ұша
мен мүшелер кәдеге жаратылады.
• Механикалық және термиялық зақымдану. Ұлпалардың механикалық
зақымдануы ашық және жабық деп ажыратылады. Ашық зақымдануға -жарақат
(өткен беттерде қараңыз септикалық процестер), қан ұйыған iсiк (гематома)
лимфоэкстравазаттар, созылу, үзiлу және сыну сияқты қан құйылуы қатар жүретiн
зақымданулар жатады. Сойыс жануарының ұшасын тексергенде көбінесе
механикалық жабық зақымдануды кездестiредi, әсiресе соққы мен жарақаттың
салдарынан ет талшықтарының қанталағаны байқалады. Жаңадан құйылған қан
еттiң iшiне жиналады немесе ұйып қалады. Зақымданудың 3-5 тәулігінде немесе
одан да кеш қатты ұйыған қанды және оның айналасындағы ұлпалардың iсiңкi екенiн
көруге болады. Оның iшiнде айналасында дәнекер ұлпаның үлкейгенi байқалады.
Жақын жатқан лимфа түйiндерi геморрагиялық қабынады.
• Санитариялық бағалау. Жаңа болған жарақатта, сүйек сынғанда және терi астында
аздаған қанталағанда малдың сояр алдындағы дене температурасы әдеттегiдей
болып, айналасындағы ұлпалар және лимфа түйiндерi қабынбаса, қан сiңген, iсiнген,
өзгерген ұлпаларды алып тастайды да, ұшаны шектеусiз шығарады. Көлемдi
жарақат, ауқымды сынықтың орнын тазалауға мүмкiншiлiк болмаса ұшаны
мүшелерімен бiрге техникалық қайта өңдеуге жiбередi. Ұшаны терi асты майынан
немесе еттiң беткi қабатынан (сиыр ұшасынан 15% артық, ал қой және шошқа етiнен
- 10% артық) мұқият тазартқаннан кейiн өндiрiстiк өңдеуге пайдалануға болады.
Ұлпалардың термиялық зақымдануы. Бұның iшiнде ветеринариялық-санитариялық
сараптау тәжiрибесiнде жиi кездесетiнi күйiк. Ет пен мүшелердегі паталогиялық-
анатомиялық өзгерiстер зақымдану дәрежесi және күйгеннен кейiнгi өткен уақыттың
ұзақтығына байланысты. Жеңiл күйiкте (терi үстiнiң 5 зақымданған) жергiлiктi өзгерiстер
ғана болып, шел майы iсiңкi келедi немесе эксудат шығады. Терi үстiнiң күйген жерi 10
аспаса және күйген жануар алғашқы күнде сойылса, шелмайының iскенiн, зақымдалған
жерден лимфа жинайтын, лимфа түйiндерiнiң ұлғайғанын, жүрек етiнiң болбырлығын,
өкпесi мен бауырына қан жиналғанын, кейде бүйрек капсуласының астында қан
құйылғанын көруге болады. Егер де, күйген мал 6 тәулік немесе онан кейiн сойылса және
терi бетiнiң 10 астамы күйсе, зақымданған жердiң етi болбыр, қызғылт-сұр түстi,
аймақтық лимфа түйiндерi үлкейген, iсiңкi және адыр-бұдыр. Жүрегi ұлғайған, жүрек етi
болбыр, қан құйылған, өкпесi ұлғайған, сiрi қабығының астында қан құйылғаны байқалады.
Бауыр едәуiр ұлғайған, болбыр немесе консистенциясы болбыр немесе сирек, сары балшық
түстес. Көкбауыр болбыр, қара күрең түстi. Бүйректерiнiң капсуласының астына қан
құйылған және инфаркт телiмдерi кездеседi. Терiсi едәуiр күйген жануарды 10-15 тәуліктен
кейiн сойып ұшасы мен мүшелерін тексергенде плеврит, перитонит, пневмания және басқа
өзгерiстердi көруге болады. Қатты күйген жануар етi сақтауға шыдамсыз.
Санитариялық бағалау. Күйiп қалған малды ұлпа мен мүшелерінде терең морфологиялық
өзгерiстер мен қосымша инфекция басталғанша тезiрек сою керек. Аздап күйген малды
алғашқы 3 тәулігінде сойылса, зақымданған жерiн кесiп алып техникалық қайта өңдеуге
жiберiп, ұшасын тежеусiз шығарады. Көлемдi күйiкте, лимфа түйiндерi қабынса, мүшелері
мен ұшаның кейбiр жерiнде iсiк байқалса микробиологиялық, физико-химиялық тексеру
жүргiзедi, соның қортындысына қарап бағаланады. Iшкi мүшелерін және зақымданған
орынын техникалық қайта өңдеуге жiбередi.
• Жарақаттар (жаңадан пайда болған жарақаттар) кезінде, сүйек сынған, қан
ұйыған, қоршаған тіндерде және лимфа түйiндерiнде қабыну болмаған
жағдайда, қан сiңген тіндерді алып тастайды, ал ұша мен iшкi мүшелердi
кедергiсiз жiбередi.
• Күйiктер кезінде, кең жайылған күйiктерде ұшаның жарақатталған
бөлшектерiн алып тастайды және кәдеге жаратады. Ұшаның жарақатталмаған
бөлшектерiн санитариялық бағалауды бактериологиялық зерттеулердiң
нәтижесiне қарай өткiзедi. Iшкi мүшелердi кәдеге жаратады. Күйiк болмашы
болған жағдайда, бөліктерді бөліктерді алып тастайды, ал ұша мен iшкi
мүшелердi кедергiсiз жiбередi.
• Жануарлардың улануы кезінде ет пен жануарлардан алынатын өнiмдерде
мынадай қалдықтар болған кезде, олардың мөлшеріне қарамастан, тамаққа
пайдалануға рұқсат етiлмейдi: цианид, сары фосфор, пропазин, гептахлор,
дихлораль несепнәрі, полихлоркамфен, альдрин, тетраметилтиурамдисульфид,
дидихлорвинилфосфат, цинеба, дикрезил, байгон, метафос, хлорофос, тиофоса,
уарбофос, құрамында сынабы бар пестицидтер, құрамында мышьяк бар
препараттар және гербицидтер.
• Егер етте уытты заттардың қалдығы шекті рұқсат етiлген мөлшерден төрт
өлшемнен немесе химикаттардың қалдығын анықтаудың ресми тәсiлдерінiң
сезгіштігінің төрт шегінен аз болса болса, етті жануарға құрғақ азық етіп
өңдеуге жiберуге болады.
Бұлшықеті тінінде улы зат қалдықтары бекiтiлген нормадан аспаса, етi
қайнатады, iшкi мүшелердi, желiндi және миын кәдеге жаратады. Жануарлар фто
препараттарымен, мырыш пен мыс тұздарымен, хлорлы натриймен және калиймен
қышқылдармен және сiлтiмен, газ тәріздес заттармен (аммиак, ащы күкiр
ангидридi, тұншықтырғыш газ, хлор және тағы да басқалары), несепнәрмен
алкалоидтармен, улы және өңез саңырауқұлақтармен, құрамында сапонин ба
өсiмдiктермен, эфир майларымен, шайыр мен фотодинамикалы нәрселермен немес
iшек-қарын жолдарын жаралайтын заттармен (купол, молочай), сондай-ақ сарғалда
тұқымдастары, вехпен уланған ет пен сойылғаннан алынатын басқа өнiмде
бактериологиялық, қажет болса, физика-химиялық зерттеуден және басқа иiстерд
анықтау үшiн қажеттi сынауға алынғаннан кейiн бағаланады.
Нитраттармен және нитриттермен улану кезінде уланған жануарларды союға
клиникалық сауығудан 72 сағат өткеннен кейiн рұқсат етiледi. Амалсыз сойылған
жануарлардың етi нитраттар мен нитриттердің қалдық мөлшерiн анықтай отырып
бактериологиялық және биохимиялық зерттеуге жатады. Бактериологиялық зерттеу
теріс нәтиже берген және 100 милиграмм/килограмм нитраттың немесе 10
милиграмм/килограмм нитриттiң мөлшерi табылған жағдайда ұшаны қайнатады.
Нитрат пен нитриттiң мөлшерi одан көп болса, еттi 5 есе сау жануарлардың етiмен
араластыру шартымен қайнатылған шұжықтар дайындауға жiбередi, ал осы шартты
орындауға мүмкiндiк болмаса, еттi кәдеге жаратады.
Жануарлардың радиациямен зақымдануы кезінде орта және ауыр дәрежеде радиялық
зақымдануға ұшыраған, сәулелi аурулардың патологоанатомиялық өзгерiсi бар кезде сойылған
жануарлар етiн амалсыз сойылған жануар етiне ұқсас бағалайды, микрорентгендерде мiндеттi
түрде бактериологиялық және радиометриялық зерттеулер жүргiзедi. Iшкi және жеңiл
сәулеленуге ұшыраған жануарлардың ұшалары мен одан алынған өнiмдерге радиометрия
жүргiзедi. Егер де, оларда патологиялық өзгерiстер болмаса радиометрияның қорытындысы
бойынша, ұшаны және басқа союдан алынған өнімдерді екі топқа бөледi: 1) радиоактивтi
заттармен шектеулі мөлшерден аспайтын ластанған тамақ өнiмдерi (кедергiсiз жiберiледi);
2) шектеулі мөлшерден асып кетсе, дезактивация жүргізіліп (еттi сүйектен бөлiп алу, қайнату,
тұздау және ұзақ уақыт мұздату), кейіннен қайтадан радиометрия жүргiзіледi.
Нормадан ауытқушылықтары бар ет:
1) иісі мен дәмі өзіне тән емес ет (жемшөп иісі мен татымы жануарлар сойылғанға дейін аз
уақыт бұрын иісі қатты шығатын (қызылша, шалқан, тарна және басқалары) немесе ащы
татымды (жусан және басқалары) өсімдіктермен немесе балықпен және оның
қалдықтарымен, сондай-ақ бұзылған азықпен азықтандырылған жағдайда туындайды).
Қайнату кезінде иіс күшейеді. Жыныстық жағынан жетілген, піштірілмеген немесе сойғанға
дейін аз уақыт бұрын піштірілген аталық жануарлардың етінде жағымсыз иіс болады: текеде –
тердің иісі, аталық шошқада – тұрып қалған зәрдің иісі, бұқада – сарымсақтың иісі болады.
Түрлі патологиялық үдерістер (флегмон, күкірт қышқылды андигрид, тұншықтыратын газ,
хлор және басқалары) болған кезде, сондай-ақ иісі бар дәрілік заттарды пайдаланған кезде,
еттер иісі бар заттармен (мұнай өнімдері, химиялық заттар) бірге сақталған кезде де етте
жағымсыз иіс пен дәм пайда болуы ықтимал.
тте 48 сағат өткенше кетпейтiн балықтың, қайнатып көргенде кетпейтін зәрдiң, дәрi-дәрмектiң,
алық майының иісі немесе етке тән емес басқа да иістер болса, ұшаны және iшкi мүшелердi кәдеге
аратады. Қайнатып көргенде 48 сағат өткенше кетпейтін ащы татым немесе нәжіс иісі болса, ұшаны
әне iшкi мүшелердi кәдеге жаратады.
2) түсі етке тән емес ет:
липохроматоз (май қыртыстарының қалыптан тыс сарғыш түсі). Басқа патологиялық өзгерістер
олмаса, жасына немесе азықтандырылуына байланысты сарғыш түсі бар ұша мен союдан алынған
німдер шектеусіз шығарылады. Екі тәулік ішінде кетпейтін азықтандырылуына байланыссыз барлық
ндерінің сарғыш түске боялуы болса, ұшасы және iшкi мүшелерi кәдеге жаратылады.
илапоз (күрең түс) тіндерде меланин пигментiнiң қабаттануынан, көбінесе, iрi қара және ұсақ малда
айда болады. Меланин пигментi әдетте бауырда, өкпеде, лимфа түйiндерде және тер асты өзектерінде
абаттанады. Меланоз жұққан жекелеген мүшелердi кәдеге жаратады, ал ұшаны ешбiр шектеусіз
iбередi.
Құрамында бөгде заттар бар ет – қойдағы дерматоидты кисталар (селеу тұқымы, бұлшықeттepдeгі
к шөгіндісі).
Әк шөгіндісі бар немесе бөгде заттар бар мүшелер және бұлшықеттiң жекелеген бөлшектерi кәдеге
аратылады. Капсуламен қоршалған дерматоид кисталар алып тасталады, ұша мен мүшелерд
едергiсiз жiбередi. Селеу тiкенектерiмен қатты жарақатталған iшiнде абсцесс немесе басқа қабыну
згерiстері болса, қойлардың ұшасын кәдеге жаратады.
Арықтаған және көтерем жануарлар етi. Май жиналатын жерлерде немесе бұлшықеттерде
ркілдек ісік арыған болса арықтауға әкеп соқтырған себептерiне қарамастан не бұлшықеттер семген
емесе дегенеративті өзгерістерге ұшыраған және лимфа түйіндері iсiнген болса, ұша және iшк
үшелер кәдеге жаратылады.
• Көтерем болуға таяу еттерді бағалау бактериологиялық сараптамадан
кейiн жүзеге асырылады.
• Жетiлмеген бұзаудың, қозының, торайлардың етi (туғанына 14 күн
толмаған жас жануардан алынған ет). Сойылған жануарлардың жас төлден
алынған етi кәдеге жаратылады.
КӨҢІЛ БӨЛІП ТЫҢДАҒАНДАРЫҢЫЗҒА КӨП
РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Инфекциялық аурулар кезінде сойыс өнімдерін ветеринариялық- санитариялық сараптау және ветеринариялық-санитариялық бағасы

ІНДЕТКЕ ҚАРСЫ ШАРАЛАРДЫ ЖОСПАРЛАУ

Шартты патогенді микроорганизмдер тудыратын токсикоинфекциялар

ЖАНУАРЛАРДЫ ТАСЫМАЛДАУҒА ДАЙЫНДАУ БАРЫСЫ

Жұқпалы ауру кезіндегі ветеринариялық шараларды ұйымдастыру және олардың экономикалық тиімділігі

Жануарларды тасымалдауға дайындау және тасымалдау кезіндегі мемлекеттік бақылау жүргізу

Асыл тұқымды мал шаруашылығы саласындағы уәкілетті орган

Жылқының инфекциялық анемиясы, тұмауы, індетті лимфангоиты, обасы-презентация, вет. сан іс-шаралар жоспарын жасау

Жабайы кәсіби жануарлар және ауланатын құстарды аулау әдістері

Саз құндыз шаруашылығы

Пәндер