Ресейге бағынышты халықтарды бір басқару жүйесінің құрамына біріктіру

ХІХ-ХХ ғасырдың басындағы Қазақстанның әлеуметтік- экономикалық және саяси дамуы. Қазақстан мәдениеті.

Орындаған : Педиатрия-22-009

Бабакул Арайлым

Реформарың мақсаты

Реформаның ең басты және негізгі міндеті - «қазақ даласын Ресейдің басқа бөліктерімен бірте - бірте қосып жіберу» үшін Ресейге бағынышты халықтарды бір басқару жүйесінің құрамына біріктіру.

Патша үкіметі 1867-1868 жылдары Қазақстан аумағында әкімшілік реформа жүргізді. Реформа жүргізудің негізгі мақсаты:

Сұлтандар тобын өкімет билігінен біржола ығыстырып, жалпы империялық басқару тәртібін енгізу еді. ХІХ ғасырдың 60-жылдарында қазақтардың басқару жүйесін өзгерту үшін статс-хатшы И. И. Бутков басқарған комиссия құрылды.

Бутков бүкіл қазақ даласын екі облысқа бөлуді ұсынды:

Батыс Орталығы-Торғай

Шығыс Орталығы- Сергиополь немесе Қарқаралы

Комиссия ұсынысы Орынбор генерал-губернаторы А. П. Безакқа тапсырылды. 1864ж. 29 қыркүйегінде Безак Орынбор қазақтарының облыстық басқармасына қажетті мәліметтерді жинастыруды тапсырды.

1865 жылы Безактың отставкаға шығуына байланысты оның орнына жаңа губернатор Н. А. Крыжановский тағайындалып, Бутков комиссиясының бұл ұсыныстары қабылданбады. Қазақ өлкесін басқару ісін өзгертуді дайындау үшін « Дала комиссиясы » құрылды.

1865 жылы 5 маусымда II Александр бұйрығымен қазақ жерін зерттеу сұрақтары дайындалды: жерді иелену түрлері, сот ісі, ағарту ісі, салық, діни мәселесі т. б. Алайда реформаны әзірлеуде бұқараның талап-тілегі ескерілмеді.

Батыс Сібір генерал губернаторлығында комиссия ірі бай Мұса Шорманұлынан, билеуші сұлтан Шыңғыс Уәлиханұлынан, Орынбор өлкесінде билеуші аға сұлтан Сейдәліұлынан т. б. ауқатты ақсүйектерден жиналған мәліметтерге сенім артты.

Ф. К. Гирстың басшылығымен, құрамында Л. Баллюзек, Л. Майер, А. П. Проценко болған комиссия

Торғай, Орал, Ақмола және Семей облыстарын

Жетісу мен Сырдария облыстарын

В. Д. Дандевиль, Ф. К. Гейнс және басқалар енген комиссия

басқару жөнінде реформа жобасын дайындады

ІІ Александр патша: 1867 жылы 11 шілдеде- “Сырдария мен Жетісу облыстарын басқару туралы”, 1868 жылы 21 қазанда- “Орынбор мен Батыс Сібір генерал-губернаторлығындағы Дала облыстарын басқару туралы уақытша Ережені” бекітті.

1. Әкімшілік басқару құрылымы

Орталығы- Орынбор

Орынбор

Орталығы-Омбы

Батыс Сібір

Орталығы-Ташкент

Түркістан

Басқару жүйесі:

1867-1868 жылғы реформа бойынша 5-сатылы: 1. Генерал-губернаторлық 2. Облыс 3. Уезд 4. Болыс 5. Ауыл (100-200 шаңырақ) 1. Генерал-губернаторлықты- генерал-губернатор; 2. Облысты- әскери-губернатор; 3. Уезді- уезд басшылары; 4. Болысты- болыстар; 5. Ауылды- ауылнайлар басқарды.

Әскери губернатор жанында іс жүргізумен айналысатын облыстық басқармалар ұйымдастырылды. Ол 3 бөлімнен тұрды:

Облыстық басқармалар

Шаруашылық

Жарлықты жүзеге асыру

Сот істері

Генерал- губернаторлар тағайындап отырған уезд бастықтарына көмекші екі кісінің біреуі жергілікті халық өкілдерінен алынды.

Сырдарияның отырықшы елді мекендерінің басқару билігі ақсақалдар қолына берілді. Облыстық әскери губернаторлар бекіткен ақсақалдар арнайы өкілдер жиынында 3 жылға сайланатын. Қазақтарға болыс және ауыл старшыны деген ең төменгі дәрежедегі қызметтер ғана тиді.

1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс

1916 жылы Казакстандаы улт- азаттык кетерілістін пайда болуы

1916 жылты Казакстандаы улт-азаттык кетеріліс - 1916 ж. шілде айынын бас кезінде пайда болды. Кетерілістін шыгу себебі алеуметтік-экономикалык Жане саяси сипаттаты факторлар еді. Якни отарлык езгінін совыс кезінде барынша кушеюї, жерді тартып алу, орыстандыру саясаты жане т. б. Кетерілістін басталуына патшанын 1916 ж. 25 маусымда армиянын кара жумысына Туркістан елкесінін Жане ішінара Сібірдін 19-дан 43-жаска дейінгі ер-азаматтарын шакыру Женіндегі жарлыты турткі болды.

• Шілденін басында казак даласында кеп кешікпей карулы кетеріліске айналтан стихиялык бас кетерулер басталды. Ол біртіндеп уйымдаскан сипат алды: Торгай мен Жетісуда онын танылан жетекшілері А. Иманов, э. Жанкелдин, Т. Бокин, Б. Эшекеев, 0.

Саурыков басшылык еткен ірі ошактары пайда болды.