СЕРПЕН СЕРІКБОЛСЫН СӨЙЛЕСІМ ӘРЕКЕТІ

Презентация қосу

М.Х.ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ

СӨЙЛЕСІМ ӘРЕКЕТІ ЖӘНЕ
ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ

ОРЫНДАҒАН: СЕРПЕН СЕРІКБОЛСЫН
СӨЙЛЕСІМ ӘРЕКЕТІ

• СӨЙЛЕСІМ ӘРЕКЕТІ-ӘРТҮРЛІ ҒЫЛЫМ ӨКІЛДЕРІН ҚЫЗЫҚТЫРҒАН КҮРДЕЛІ
МӘСЕЛЕ. КӨПТЕГЕН ҒАЛЫМДАР ЗЕРТТЕУ ОБЪЕКТІСІНЕ ҚАРАЙ СӨЙЛЕСІМ
ӘРЕКЕТІН ӘР ҚЫРЫНАН ҚАРАСТЫРҒАН. МӘСЕЛЕН, ЛИНГВИСТ
ҒАЛЫМДАР СӨЙЛЕСІМ ӘРЕКЕТІ МЕН ТІЛДІҢ АРА ҚАТЫСЫН, ОРТАҚ
ЗАҢДЫЛЫҚТАРЫН, ТІЛДІК ҚАТЫНАСТЫҢ ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІН
ҚАРАСТЫРАДЫ. ПСИХОЛОГ ҒАЛЫМДАР СӨЙЛЕСІМ ӘРЕКЕТІН САНАМЕН
БАЙЛАНЫСТЫРЫП,ОЙЛАУ,ПАЙЫМДАУ,ТҮЙСІНУ СЕКІЛДІ ПРОЦЕСТЕРДІҢ
САНАДАН ӨТУІН ЗЕРТТЕЙДІ. ПСИХОЛИНГВИСТЕР СӨЙЛЕСІМ ӘРЕКЕТІНДЕ
ЖҰМСАЛАТЫН ТІЛДІК ҚАТЫСЫМДЫҚ ТҰЛҒАЛАРДЫҢ САНАМЕН
ӘРЕКЕТТЕСУІН ҚАРАСТЫРАДЫ.
Сөйлесім әрекетін көптеген ғалымдар адамдар белгілі бір ойды,пікірді, ақпаратты
баяндау,яғни екінші біреуге жеткізу деп атайды. Тілдік қатынасты адамдардың тіл
арқылы бір бірімен пікір алмасуы деп түсіндіреді. Сөйлеу кезінде адам тіліне
келген сөзді қалай болса солай айта салмайды,ол ең алдымен ойланады,сырттағы
объективті шындық санаға әсер етіп, не айту керектігін,қалай айту керектігіне
пайымдау туғызып,нақтылы сөз жасалады.
СӨЙЛЕСІМ ӘРЕКЕТІНІҢ ТҮРЛЕРІ
• ТІЛДІК ҚАТЫНАСҚА БАЙЛАНЫСТЫ СӨЙЛЕСІМ ӘРЕКЕТІ БЕС ТҮРГЕ БӨЛІНЕДІ. ОЛАР:
ОҚЫЛЫМ,ЖАЗЫЛЫМ,ТЫҢДАЛЫМ,АЙТЫЛЫМ. СӨЙЛЕСІМ ӘРЕКЕТІНІҢ ҚАЙ ТҮРІ БОЛМАСЫН
МАҢЫЗДЫ. ОНЫҢ ӘРҚАЙСЫСЫ СӨЙЛЕУДІ ЖАН-ЖАҚТЫ ДАМЫТАДЫ.
• ОҚЫЛЫМ-ГРАФИКАЛЫҚ ТАҢБАЛАР АРҚЫЛЫ ҚАҒАЗҒА ТҮСКЕН СӨЗДЕР МЕН ТІРКЕСТЕРДІҢ МӘН-
МӘҒЫНАСЫН,АЙТАР ОЙЫН ОЙ МЕН САНА АРҚЫЛЫ САУАТТЫ ҚАБЫЛДАЙ ОТЫРЫП ОҚУ. ОҚЫЛЫМ
БІРІНШІДЕОЙ МЕН МИДЫҢ БІРЛЕСКЕН ЖҰМЫСЫНА БАЙЛАНЫСТЫ,ЕКІНШІДЕН,ЖАЗЫЛҒАН
ТАҢБАЛАР ТІЗБЕГІН САУАТТЫ ТАНЫП,БІЛУГЕ,ҮШІНШІДЕН,ТАҢБАЛАР МЕН СӨЗДЕРДІҢ ІШКІ
МАҒЫНЯП ТАНЫП БІЛУДЕ МАҢЫЗДЫ РӨЛ АТҚАРАДЫ.
• АНАЛИТИКАЛЫҚ ОҚЫЛЫМ - ШЫҒАРМАНЫҢ МАЗМҰНЫМЕН ҚОСА ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ
ЕРЕКШЕЛІГІНЕ ТАЛДАУ ЖАСАП ОҚУ; ТІЛДІК ЕДИНИЦАЛАР МЕН ФОРМАЛАРДЫ ОҚЫТУ,
САЛЫСТЫРУ, ТАЛДАУ. БҰЛ ОҚЫЛЫМ СӨЙЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДЕН ГӨРІ ТІЛДІН ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ
БАЗАСЫН ЖАСАУҒА, ОҚУШЫНЫҢ ФИЛОЛОГИЯЛЫҚ БІЛІМІН ТЕРЕҢДЕТУГЕ КӨП СЕПТІГІН ТИГІЗЕДІ.
ЖАЗЫЛЫМ

• ЖАЗЫЛЫМ - ТІЛ ҮЙРЕНУГЕ ҚАТЫСТЫ ҚИЫН ДА КҮРДЕЛІ ЖҰМЫС.
• ЖАЗЫЛЫМ - ТІЛДІК ТҰЛҒАЛАРДЫҢ ГРАФИКАЛЫҚ, ФОНЕМАЛЫҚ
ЖҮЙЕСІНЕ НЕГІЗДЕЛГЕН; ЛИНГВИСТИКАЛЫҚ, ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ,
ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ, ӘДІСТЕМЕЛІК ЕРЕКШЕЛІКТЕРГЕ ҚАТЫСТЫ ТІЛДІК
МАТЕРИАЛДЫҢ МАЗМҮНЫ МЕН ФОРМАСЫН БІРДЕЙ
•
• ҚАМТИТЫН, АДАМДАРДЫҢ ҮЗАҚ МЕРЗІМДЕГІ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫНА
МҮМКІНДІК ЖАСАЙТЫН КҮРДЕЛІ ТАРИХИ ӘРЕКЕТ.
Жазылым біріншіден, әріптің, сөздің графикалық таңбасы арқылы іске асады; екіншіден, бұл
графикалық таңбалар белгілі бір фонемалық, мағыналық касиетке ие болады; үшіншіден,
жазылым қүбылысында сөйлесім әрекетінің барлық түрі қатысады; төртіншіден, жазу үстінде
тіл үйренуші адам сөйлемнің мазмүн-мағынасына ғана емес, формасына да көңіл аударуға
мәжбүр болады, бесіншіден, жазылым қағаз бетіне түскен материалдың түсінікті, жүйелі
болуына тікелей байланысты жүзеге асады.
ТЫҢДАЛЫМ

• ТЫҢДАЛЫМ - СОҢҒЫ ЖЫЛДАРЫ КӨП СӨЗ БОЛЫП ЖҮРГЕН ЖӘНЕ ОҚУ ПРОЦЕСІНДЕ КЕҢІНЕН ОРЫН
АЛҒАН МАҢЫЗДЫ СӨЙЛЕСІМ ӘРЕКЕТІНІҢ БІРІ.
• ТЫНДАЛЫМ - ДЕГЕН ТЕРМИННІҢ БІЛДІРЕТІН МАҒЫНАСЫ - «ЕСТУ АРҚЫЛЫ ТҮСІНУ». БҰЛ ТЕРМИН
АЙТЫЛҒАН НЕ ТЕХНИКАЛЫҚ АППАРАТТАРҒА ЖАЗЫЛҒАН АУДИОМӘТІНДЕГІ СӨЗДЕРДІ, СӨЙЛЕМДЕРДІ
ТЫНДАЙ БІЛУДІҢ НӘТИЖЕСІҢДЕ ҚАБЫЛДАУ ЖӘНЕ ТҮСІНУ ДЕГЕН ҰҒЫМДЫ БІЛДІРЕДІ.
• БҰЛ АТАУДЫҢ ЕҢ БАСТЫ МӘНІ - АДАМДАР АРАСЫНДАҒЫ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫ ЖҮЗЕГЕ АСЫРАТЫН
ТІЛДІК ТҰЛҒАЛАРДЫ ТЫҢДАУ, ЕСТУ АРҚЫЛЫ ҚАБЫЛДАУ ЖӘНЕ ҮҒУ.
• ТЫНДАЛЫМ ПРОЦЕСІН ТІЛДІК ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТАҒЫ СӨЗДІ ҚАРАПАЙЫМ ЕСТУ ҚҮБЫЛЫСЫМЕН
АЛМАСТЫРМАУ КЕРЕК. ЕСТУ -ДЫБЫСТЫ АКУСТИКАЛЫҚ ЖАҒЫНАН ҚАБЫЛДАУ, АЛ ТЫНДАЛЫМ ТЕК
ЕСТУ ҒАНА ЕМЕС, СОНЫМЕН БІРГЕ МАҒЫНАЛЫ, МАҢЫЗДЫ ХАБАРДЫ ҰҒЫП АЛЫП, ҚАЖЕТКЕ
ЖАРАТУ.
ТЫҢДАЛЫМДЫ МЕҢГЕРУ

• ТЫҢДАЛЫМДЫ ЖЕТЕ МЕҢГЕРУ ОҒАН ҚАТЫСТЫ МЫНАДАЙ БЕЛГІЛЕРДІ
ҮЙРЕТУМЕН БАЙЛАНЫСТЫ:
• БАСҚА ДЫБЫСТАРДАН ТІЛДІК ДЫБЫС ТОЛҚЫНЫН, ОЛАРДЫҢ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН АЖЫРАТА БІЛУ;
• АУДИОЛЫҚ ТІЛДІК ТҰЛҒАЛАРДЫҢ МАҒЫНАСЫ МЕН МӘНІН ДҰРЫС
ҚАБЫЛДАУ БІЛУ;
• МӘТІННЕН ҚАЖЕТТІ ДЕРЕКТІ ТАУЫП, ПАЙДАЛАНА БІЛУ;
• ТЫҢДАЛЫМҒА ҚАТЫСТЫ НЕГІЗГІ КӨРСЕТКІШТЕРДІ ЖАН-ЖАҚТЫ
МЕҢГЕРУ.
АЙТЫЛЫМ
• ТІЛДІ ОҚЫТУДАҒЫ ЕҢ БАСТЫ МАҚСАТ - ОҚУШЫНЫ СӨЙЛЕУГЕ, ЯҒНИ
АЙТАР ОЙЫН ЖЕТКІЗЕ БІЛУГЕ ҮЙРЕТУ.
• АЙТЫЛЫМ - АДАМДАР АРАСЫНДАҒЫ ТІЛДІК ҚАТЫНАСТЫ ЖҮЗЕГЕ
АСЫРАТЫН СӨЙЛЕСІМ ӘРЕКЕТІНІҢ БІР ТҮРІ. ОЛ - ТІЛДІК ҚАРЫМ-ҚАТЫИАС
БАРЫСЫНДА АДАМНЫҢ ОЗ ОЙЫН ЖАРЫҚҚА ШЫҒАРУ ПРОЦЕСІ, ӨЗ СОЗІН
ЕКІНШІ БІРЕУГЕ ҰҒЫНЫҚТЫ ЕТІП ЖЕТКІЗУІ.
• АЙТЫЛЫМ, НЕГІЗІНЕН, БІР АДАМҒА ТӘН ӘРЕКЕТ БОЛҒАНЫМЕН, ТІЛДІК
ҚАТЫНАСТА ЕКІ ЖАҚТЫ БАЙЛАНЫСТЫҢ БОЛУЫН ҚАЖЕТ ЕТЕДІ. АДАМ ӨЗ
ОЙЫН ЕКІНШІ БІРЕУГЕ ЖЕТКІЗУ ҮШІН АЙТАДЫ, СОЛ ҮШІН СЫРТҚА
ШЫҒАРАДЫ.
Айтылым әрекетіне қатысты ең маңызды мәселе - сөзді дұрыс айта
білудің заңдылықтарын және қалыптасқан нормаларын меңгеру. Бұл туралы
тілші-ғалым Р.Сыздықованың түйген ойларының қай-қайсысы болсын тіл
үйренушіге де, оқытушыға да пайдалы: «Тілдік нормалар оның барлық
қаттауында: сөздік саласында /лексикасында/, грамматикасында, дыбыстар
жүйесінде, стильдік-көркемдік тәсілдерінде болуы шарт. Норма сондай-ақ тілдің
қолданылу түрлерінде де, яғни жазба жзне ауызша түрде қызмет ету барысында
да орын алуы қажет. Сондықтан ана тіліміздің жазба түрімен қатар, ауызша
түріне қойылатын талаптардың да күшейе түсуі занды» /101,5/.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Арнайы педагогика мен психологияның лингвистикалық мәселелері

Тіл мен ойлау

Тіл және сөйлеу

Менің сүйікті жыл мезгілім

ПРЕЗИДЕНТ САЙЛАУЫ

Қазақ тілінің синтаксистік жүйесін оқыту

Бәйдібек аудандық ветеринария бөлімі мемлекеттік мекемесі

Компьютерлік оқыту технологиясы

Психолингвистика ғылымының қалыптасу тарихы мен даму кезеңдері

НҰР ОТАН ХАЛЫҚТЫҚ - ДЕМОКРАТИЯЛЫҚ ПАРТИЯСЫ

Пәндер