Эволюциялық ілімге кіріспе

Презентация қосу

Эволюциялық ілімге
кіріспе

Орындаған: Өмірқұлова.Н , Дүрман. А
Тобы: ЖБЛ-012
Қабылдаған: Әзімбай. А
ЖОСПАРЫ:

Эволюция ұғымы туралы жалпы түсінік
Органикалық эволюция
Эволюциялық ілім
Ж.Б.Ламарктің эволюциялық теориясы
К.Линней еңбегі
Ч. Дарвиннің эволюциялық теориясы
Эволюцияның жеке дамудан айырмашылығы, ол алдын ала жоспарланып қойылмаған.
Даму процесі дегеніміз – бір жағдайдан екінші жағдайға өту, тек қана жаңа
қасиеттеріне ғана байланысты емес, сонымен қатар ежелгі тірі ағзаларды
ерекшеліктерінің сақталуымен сипатталады. Тірі ағзалардың және түрлердің
эволюциялық қайта құрылымдары күрделенуге бағытталған, бұл әрекет ата - тектен
жаңа ағзаға тұқым қуалауға негізделе отырып жүреді.
Эволюцияны, материяның ерекше даму формасы деп қарастырғанда оның үш қасиетін
атауға болады:

1. Биологиялық 2. Эволюция дегеніміз – 3. Эволюция ұрпақтар
эволюция – биологиялық пайдалы жалғастығына
қайтымсыз әрекет; белгілердің пайда болуы; негізделген.
Органикалық эволюция

Үздіксіз және қайтымсыз ұзақ уақыт дамитын тарихи әрекет, яғни тірі ағзалардың
сыртқы орта жағдайларына бейімделу жолымен біртіндеп макромолекулалықтан
жоғарғы сатыға көтерілуі мен биосфераға дейінгі күрделенуі. Жер бетіндегі
тіршіліктің эволюциясы негізінен үш кезеңнен тұрады:

1. Тіршіліктің пайда болуы;

2. Тірі ағзалардың 3. Адамның ерекше
нақты топтарының биоәлеуметтік жүйе
және биосфераның ретінде пайда
бүтіндей дамуы; болуы.
Эволюциялық ілім
Тірі организмдердің эволюциялық дамуының себептері мен қозғаушы
күштері, олардың механизмдері және жалпы заңдылықтары туралы ілім.
Эволюциялық ілім биология ғылымының барлық салаларының жетістіктерін
қорытындылай отырып, оның теориясы негізі болып саналады. Эволюциялық
ілімнің дүниетанымдық көзқарастарды қалыптастырудағы маңызы зор.
Эволюциялық ілім – тірі материяның тарихи даму
теориясын оқытатын пән.

Эволюциялық ілім басқа биология пәндерімен тығыз
байланыста оқытылады. Жалпы эволюция ілімі курсын үш
модуль бойынша оқып білім аламыз:

1. Эволюциялық идеялардың даму тарихы
мен қалыптасуы

2. Микроэволюция әрекетінің жүру жағдайы

3. Макроэволюция
Эволюциялық ілімнің бастапқы
қалыптасу кезеңі ертедегі грек
философтары Аристотель, Гераклит,
Демокрит, Лукреций, Эмпедокл, т.б.
еңбектерімен тығыз байланысты. Олар
табиғаттың өзгеріп отыратындығын,
организмдердің тарихи дамуы туралы
жазды.

Эволюциялық ілімнің пайда болуына
үлкен әсер еткен К.Линнейдің тірі
организмдерді жеке жүйелік топтарға
жіктеуі болды (қ. Бинарлық Тірі табиғат жөніндегі
номенклатура). Ең алғашқы эволюция эволюциялық теорияны
ғылым көзқарастың қалыптасуына Ж.Б.Ламарк ұсынды.
елеулі еңбек сіңірген Жан Батист
Ламарк болды.
Жан Батист Ламарк - француз жаратылыс танушы зоолог, ботаник,
палеонтолог, эволюционист. Биология деген терминдi алгаш
ғылымға енгiзiп

Омыртқалылар Жануарларды Омыртқасыздар

Деп екіге бөлді

Эволюциялық iлiмдi кұруга ат салысты. Ағзаға пайдалы белгiлер тұқым
қуалайды деген сенiмдi ойда болды. Ж.Б.Ламарктің эволюциялык концепциясы
ХIХ ғасырдың (1809 ж.) басында жарық көрдi. «Зоология философиясы»
атты енбегiнде турлердiң тұрактылығы жайлы пiкiрге карсы болып
түрлердiн өзгеретiндiгiң, бiрақ бұл әрекет өте баяу жүретiндiктен оны байқау
қиын екендiгiн түсiндiрдi. Оның iлiмі тiрi табиғатта қарапайымнан күрделiге
қарай тарихи даму болып табылатын екенiн тұжырымдады. Ламарктың бұл
жүйесiнiң баспалдақ сипатында жануарлар құрлысының бiртiндеп күрделенуiн,
яғни жоғарлауын - градациясын көруге болады.
Органикалық дүниенің эволюциясы туралы алғашқы ілім ХІХ ғасырдың басында жарық
көрді.Оның негізін қалаушы Ж.Б.Ламарк.Оның айтуынша,тірі организмдердің қарапайым
құрылыстан күрделігіне қарай жоғарылауы тарихи дамудың нәтижесі болып табылады.
Ламарк;”Жоғары сатыдағы жануарлардың кейбір мүшелері жұмыс істеп,жаттыға келе
дамып жетіледі,ал басқалары жаттықпай,керсінше біртіндеп жойылады”,-деді.Бұған мына
мысалды келтіруге болады:”Шөбі жоқ,құрғақ далалы жерлерде мекендейтін керік үнемі
мойнын созып,ағаш жапырақтарын үзіп жеп қоректенеді.Осылай биіктегі жапырақтарға
ұмтылып дағдыланғандықтан,біртіндеп олардың алдыңғы аяқтары мен мойны ұзарған”,
деген.
Швед жаратылыс зерттеушісі Карл
Линнейді (1707-1778) эволюционистердің
маңызды әуелгері) деуге болады. Оның
«Табиғат жүйесі» еңбегі 1735 жылы жарыққа
шығьп,
К. Линнейді дүниежүзілік даңққа бөледі. Онда
өсімдіктер мен жануарлар ағзаларын жіктеудід
негізгі қағидалары сипатталды, сондай-ақ
оларды жарыса бағынған жүйелік санаттарға:
класс, отряд, туыс және түрлерге бөлді. Осы
проблемаға арналған тағы бір еңбегі:
«Ботаника философиясы» кейінірек жарық
көрді.
Келесі эволюциялық теория Ч.
Дарвиндікі.
Ол биологияда пайда болған кезден
эволюциялық көзкарас үстемдік етуде,
яғни келесі ашылған жаңалықтардың
барлығы эволюциялық тұрғыдан
анықтап тексеріледі. Дарвин уақыт
өте келе түрлер өзгеруі мүмкін, жаңа
түрлер бұрын пайда болған түрлерден
пайда болады және барлық түрлердің
ортақ ата-бабалары бар деген теория
ұсынды.
Чарльз Дарвин 1809 жылы ақпанның 12-сінде дәрігер отбасында Шрюсбериде туды.
Мектепте оқыған кезінде ол көрнекті қабілеттілігімен ерекшеленген жоқ, алайда
өсімдіктер мен жануардың, сондай-ақ әр алуан минералдардың жинақтамаларын жинауды
қатты ұнатты. Дарвин мектепті бітірген соң 1826 жылы Эдинбург университетінің
медицина факультетіне түсті. Екі жылдан соң әкесінің талап етуімен Кембридж
университетінің дін ілімі факультетіне ауыстырылды. Онда үш жылын өткізіп, 1831 жылы
бакалавр дәрежесін алды. Чарльз Дарвин барынша ынталанған католик болды жөне өмір
бойы ауыл дін қызметшісі дәрежесінде қалуды армандады.
Ч. Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімі

Дарвиннің экспедицияда жинаған мәліметтері және оның
замандастарының ғылыми ізденістері барысында жинақталған
материалдар тірі табиғаттың өзгеретіндігін көрсетті. Алайда бұл
өзгерістердің механизмдері белгісіз болып қала берді.

Англияға қайтып оралғаннан кейін Дарвин өзінің ғылыми зерттеулерін
жалғастырды. Ол екі қарама-қарсы құбылыс — тұқымқуалаушылық пен
өзгергіштікке назар аударды. Бұл кезде тірі организмдердің осы екі
қасиетінің табиғаты әлі белгісіз еді, біраң Дарвин эволюциялың
өзгерістердің негізінде тұқымқуалаушылық пен өзгергіштіктің жатқанын
дұрыс түсінді.
Өзгергіштік – организм мен сыртқы ортаның қарым-қатынасын көрсететін
күрделі процесс; тірі организмдердің өсіп-дамуы барысында өзін қоршаған орта
әсеріне байланысты жаңа белгі-қасиеттер түзуі немесе өзінде бұрыннан бар
белгі-қасиеттерін жоғалтуы.

Айқын (топтық) өзгергіштік күтімнің ауысуына байланысты
өзгереді. Мәдени өсімдіктерді құнарлы топырақта өсіріп, жиі
қоректендірсе өте қарқынды өседі. Егер ылғалы жеткіліксіз,
минералды тұздары аз, құнарсыз топырақта өсірсе өте баяу дамиды.

Ч. Дарвин анықтаған айқын өзгергіштік — орта жағдайының
өзгеруіне байланысты организмнің тұқым қуаламайтын фенотиптік
көрінісі.
Айқын емес (жеке) өзгергіштік. Ч. Дарвин
түрлердің ішіндегі даралар морфологиясы, мінез-
құлқы жағынан ерекшеленетін өзгергіштіктері
болатынын байқаған. Бір топтағы жануарлардың
немесе егістікте өскен өсімдіктердің ішінен көзге
айқын біліне қоймайтын жеке өзгергіштіктерді
айқын емес өзгергіштік деп атайды.

Мұндай өзгергіштікті тек тәжірибелі селекционерлер ғана байқай алған.
Айқын емес өзгергіштіктің негізгі ерекшелігі — тұқым қуалайтындығы.
Ч. Дарвин организмдердің тек тұқым қуалайтын өзгергіштігі ғана эволюция процесінде
пайдалы, шешуші рөл атқарады деген қорытынды жасады.
Қолдан сұрыптау –
Санасыз өсімдіктер мен
Әдістемелік(м
(мақсатсыз) жануарлардың
ақсатты)
жаңа сорттары мен
сұрыптау сұрыптау
тұқымдарын
шығару.
Әдістемелік сұрыптау – әрқашан жаңа қолтұқымдар мен іріктемелер
жасайтын шығармашылық процесс. Осы әдісті қолдана отырып, селекционер
мүсінші сияқты, алдын ала ойлаған жоспары бойынша жаңа формалар жасап
шығарады. Қолдан сұрыптаудың нәтижелі болуына алғашқы алынатын
организмнің өзгергіштігі, көптеген септігін тигізеді. Әдістемелік сұрыптауда
аз ғана даралармен тәжірибе жүргізуге болмайды. Өсімдіктер мен
жануарлардың іріктемелері және қолтұқымдары әдістемелік сұрыптаудың
нәтижесі болып саналады.

Санасыз (мақсатсыз) сұрыптау - Чарлз Дарвин жіктеуі бойынша қолдан
сұрыптаудың бір түрі. Мақсатсыз сұрыптауды адамзат мал
шаруашылығымен айналасуының бастапқы кезеңіңде қолданған, малдың
өзіне ұнағанын тандап, қажетті өнімділігін арттырғанмен келешекте ол
көрсеткіштерін жаңа тұқымда тұрақтаңдырам деп алдын ала
жоспарламаған. Осыған орай Чарлз Дарвин «мақсатсыз» деп шартты түрде
атаған.
Ч. Дарвиннің табиғи сұрыпталу туралы ілімі.
Жасанды жағдайда қандай да бір организмді сұрыптап
алатын фактор адам болып табылады. Дарвин табиғатта
осыған ұқсас фактор табылса, түрлердің шығу тегі
туралы мәселе шешілер еді деп ойлайды.

Табиғи сұрыпталу (ағылш. Natural
selection) - тіршілік үшін күресте
күштілердің жеңуін қамтитын
эволюцияның жүзеге асырылуы үрдісі.
Дарвиннің тіршілік үшін күрестің үш
негізгі түрін анықтады:
Түрішілік күрес
Қоршаған ортаның қолайсыз
жағдайларымен күрес

Түраралық күрес
Түраралық күрес — бұл
әралуан түрлерге жататын
даралардың қарым-қатынасы.
Бұл қатынастар өте шиеленіскен
болуы (жыртқыштар
шөпқоректілерді жейді,
шөпқоректілер өсімдіктерді
таптайды, паразиттер ие
организмді заңымдайды) немесе
екі түрге де пайда өкеліп, тірі
қалу мүмкіндігін жоғарлатуы
мүмкін (құстар тұқыммен
қоректеніп, оларды жер-жерге
таратады).
Түрішілік күрес бір түр дараларының
арасында жүреді. Бұл күрес аса
шиеленіскен болады, өйткені бір түрге
жататын организмдердің қажеттіліктері
де ұқсас. Жануарлар арасында күрес
қорек пен мекен ететін аймақ үшін
бәсеке түрінде, ал көптеген
өсімдіктерде тез өсу арқылы басқа
дараларды көлеңкелеу жолымен жүріп
жатады.

Көбею кезеңінде көп түрлердің аталықтары жанұя құру
құқығын иелену үшін бәсекеге түседі. Аталықтардың
арасындағы сайыстар жыныстың сұрыпталуға әкеледі.
Нәтижесінде мықтылау келген аталық ұрпақ қалдырады, ал
әлсіз немесе аурулары көбею процесінен ығыстырылады да,
олардың гендері келесі ұрпаққа берілмейді.
Тіршілік үшін күресте біреулері жеңіп шығады, ал басқалары ұрпақ
қалдыра алмайды немесе өледі. Әдетте, ұрпақты сол жер жағдайларында
пайдалы белгілері бар организмдер қалдырады. Тіршілік үшін күрестің
нәтижесі табиғи сұрыпталу болып табылады.

Ең жақсы бейімделген даралардың тірі қалуы мен көбею процесін
Дарвин табиғи сұрыпталу, эволюциялық процесті бағыттайтын негізгі
қозғаушы күш деп атады. Тұқым қуалайтын өзгергіштік бұл
сұрыпталудың негізгі материалы болып табылады. Табиғи сұрыпталу
барысында біртіндеп организмдер тобына пайдалы өзгерістер жиналады,
бұл жаңа түрдің қалыптасуына алып келеді.
Қорытынды

Қорытындылай келсек , жалпы эволюция ұғымы
мен ілімінің дамуында үлес қосып,зерттеп,
дамытып, өз теорияларын жасап кеткен көптеген
ғалымдарды айта өттік . Жалпы айтқанда уақыт өте
келе эволюция ілімі үлкен жетістікке жетіп, толық
зерттеу барысында мәні жағынан да, мағынасы
жағынан да ашылды деп айта аламыз. Біз осы
эволюциялық ілімді, ұғымды оқу арқылы көптеген
әлемдегі заттар және онда болып жатқан әр түрлі
құбылыстардың ерекшеліктерімен әлі де танысамыз.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

Тағайбекова Д.С., Исаев Е.Б. Эволюциялық ілім, лекциялар
жинағы.,ЮКГУ,Шымкент,2008ж.

Оспанова Г.С.Бозшатаева Г.Т. Экология, А.2001ж.

Варонцов Н.Н. Сухорукова Л.Н. Эволюция органического
мира М.,1991г.

Ковшарь А.Ф. под ред. Эволюционная биология М.,
«Высшая школа»,2003г.
Назарларыңызға
рақмет

Ұқсас жұмыстар

Қазіргі жаратылыстану концепциялары пәні және оның әлеуметтік маңызы

Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштікті селекцияда пайдалану

Гистология туралы

Нейролингвистикалық бағдарлау туралы ақпарат

Шәкәрім Құдайбердіұлы философиясы

Биологиялық эволюция түсінігі

Жалпы ұлпа туралы түсінік

Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы теориялар

Мұсылман елдеріндегі мәдениет пен дін

ДНҚ құрылысы және қызметі

Пәндер