Саяси партиялардың түрлері

Саяси партиялар, партиялық жүйелер, қоғамдық саяси қозғалыстар

Орындағандар: Асубай Айгерім

Анарбай Нышанбек

Амандық Нұрдана

Жоспары:

Саяси партия түсінігі, тарихы.

Саяси партиялардың түрлері.

ҚР саяси партиялар.

Партия - мемлекеттік билікті қолға алуға немесе билік жүргізуге қатынасуға бағытталған, ортақ мүдде, бір идеология негізінде құралған адамдардың ерікті одағы.

Партиялар:

Сайлауға;

Мемлекеттік органдар құруға;

Мемлекеттік маңызды шешімдер қабылдауға және оларды іс жүзіне асыруға белсене қатысады.

Демократиялық қоғамдағы партияның маңызды міндеті- азаматтық қоғам мен мемлекеттің арасындағы байланысты қамтамасыз ету.

Қазіргі кездегі саяси партиялар мен партиялық жүйелердің қалыптасу кезеңі XVI-XVII ғ. Еуропада болған буржуазиялық революциялар дәуірімен тікелей байланысты.

«Партия» деген сөзді латын тілінен аударғанда «бөлу», «бөлшек» деген мағынаны білдіреді. Тұңғыш алғашқы партиялар Ежелгі Грецияда пайда болған.

Қазіргідей нағыз саяси партиялар Еуропада XIX ғ. екінші жартысында пайда бола бастаған.

Немістің көрнекті саясаттанушысы Макс Вебер саяси партиялардың дамуында мынадай кезеңдерге бөлді: (Бұл кезеңдерді тек Ұлыбританияың либералдық (виги) және консервативтік (тори) партиялары ғана басынан өткізген)

Саяси партиялардың белгілері:

Партия бағдарламасының болуы

Саяси билік үшін күрестің болуы

Партиялық тәртіптің болуы

Партияға мүшелік ету

Мүшелік жарна төлеу

Партияның жарғысының болуы

Баспа органдардың болуы

Партия басшылығының көптеген өкілеттігі

Кәсіптік негіздегі партия аппартының болуы

Саяси партиялардың негізгі қызметтері:

1) Саяси билік үшін күрес. Мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатын жасауға, қалыптастыруға, іске асыруға, тіклей қатынасу. Балама ұсыныстар асыру. Сайлау науқанына белсенді түрде ат салысып, оған байланысты бағдарламаны орындау. Саяси бағытты тұжырымдау.

2) Ұйымдастырушылық - бағдарламалық мақсаттар мен шешімдерді жүзеге асыру. Сайлау науқанын өткізу. Сайлап қойылатын қызметтерге кандидаттар іріктеу. Басқару элитасына кадрлар дайындап ұсыну. Үкімет құрамын сол сияқты басқа да билікті құрылымдарды құрастыруға қатысу.

3) Теориялық - қоғам дамуының негізгі салалары бойынша және оның дамуы жолдарын талдап, теориялық жағынан бағалау. Әртүрлі әлеуметтік топтардың мүдделерін анықтап үйлестіру. Қоғамды жаңартудың стратегиясы мен тәсілін тұжырымдап бұқараны қимыл бірлігіне теориялық жағынан әзірлеу.

Идеологиялық - еңбекші бұқара арасында өз көзқарасын, ізгі мұраттарды тарату, оны іскерлікпен ұштастыру. Өз бағдарламасы мен саясатын насихаттау. Азаматтардың түбегейлі мүдделерін ескере отырып өз бағытын қолдауға жұмылдыру және партия қатарына тарту, т. с. с.

Саяси жүйедегі рөлі мен іштей ұйымдастыруына байланысты 4 түрі:

Авангардтық партиялар (лениндік тұжырымдама) . Олардың ұйымы жоғары орталықтанумен сипатталады, өзінің барлық мүшелерінен партияның жұмысына белсенді қатысуын талап етеді. Мысалы, Индияның ұлттық конгресс партиясы, бұрынғы СОКП.

Сайлаушылар партиясы. Олардың негізгі мақсаты үміткерлердің сайлау алдындағы науқанын ұйымдастыру: қаржы жинау, үгіт жүргізу, т. б. Оларда тұрақты мүшелік, идеологиялық негіз, ұйымдық құрылым жоқ. Мысалы, АҚШ-тағы республикалық және демократиялық партиялар. Сондықтан американдық азамат"Мен демократиялық партияның мүшесімін" демейді, "Мен демократтар үшін дауыс беремін" дейді.

Парламенттік партия. Ол негізгі екі қызметті атқарады: сайлауға дайындалу және парламентке бақылау жасау. Мәселелерді алдын ала талқылап, қабылданатын шешімдерді сәйкестеу, келістіру үшін партиялар парламенттер мен муниципалиттерде (жергілікті өзін-өзі басқару органы) жіктер (фракциялар) жасайды. Премьер-министрдің кандидатурасы мен үкімет құрамы парламенттегі көпшілікке байланысты. Мысалы, Германияда, Италияда, Ұлыбританияда, Францияда солай.

Қауымдастық партиясы. Ол адамдарды белгілі бір саяси жолды ұстанғандығына қарай емес, ортақ көзқарас, ұқсас мүдделеріне орай өзара қатынасып, маңызды мәселелерді талқылау үшін біріктіріледі. Мысалы, оларға "Жасылдар" партиясы, балаларды, малдарды, хайуанаттарды қорғау партиялары, соғысқа, ядролық қаруға қарсы қозғалыстар жатады.

Саяси идеологиясына қарай партияларды 5 түрге бөлінеді:

1. Коммунистік партиялар мен солшыл радикалдық бағыттағы партиялар. Олар К. Маркстің ілімін басшылыққа алады. Жеке меншіксіз, тапсыз қоғам құруға тырысады. Басқа партиялар коммунистік партияның басқарушы рөлін мойындауы керек. Мысалы, Қытай, Солтүстік Корея, Куба, бұрынғы КСРО. Батыста мұндай партияның айтарлықтай салмағы жоқ.

2. Социал-демократиялық (немесе социалистік, лейбористік) партиялар. Олар қазіргі капиталистік қоғамды еңбекші халықтың мүддесіне сай ұдайы реформалап, өзгертіп отыруға тырысады. Олардың басты құндылықтары: бостандық, әділеттік, ынтымақтастық, теңдік. Оған жататындар Австрияның, Германияның, Швецияның социал-демократиялық партиялары, Ұлыбританияның Лейбористік партиясы және т. б.

3. Буржуазиялық-демократиялық партиялар. Олар ХIХ ғасырда Еуропа мен солтүстік Америкада бір кезде пайда болды. Мынандай принциптерді басшылыққа алады: қоғамда билік үшін әрқашан ашық күрес жүруі керек, өкіметке жалпыға бірдей сайлау арқылы жету, парламентте көпшілік дауыс алған партия немесе партиялық бірлестік өкіметі билейді, басқарушы партияға (партияларға) қарсы үздіксіз ашық оппозиция жұмыс істейді. Заң алдында бәрінің де тең болғанын, сөз, баспасөз, жиналыстар бостандығын қалайды. Мысалы, Германияның еркін демократиялық партиясы, Ұлыбританияның социал-либералық партиясы және т. б.