САЯСИ МӘДЕНИЕТ ПЕН САЯСИ САНА

Презентация қосу

САЯСИ МӘДЕНИЕТ ПЕН САЯСИ САНА
және САЯСИ ИДЕОЛОГИЯ

ЖОСПАРЫ:
1. Саяси мәдениет пен мінез-құлық:
мазмұны мен мәндік сипаттамалары.
2. Саяси мәдениеттің негізгі түрлері.
3. Саяси сана және идеология: мәні,
құрылымы, қызметтері.
4. Саяси идеология түрлері.
• Саяси мәдениет ұғымы алғаш рет Платон, Аристотель еңбектерінде
кездеседі. Аристотель «Политика» еңбегінде қоғамның тұрақтылығы,
немесе, өзгерісіне әсер ететін «ой жағдайы» туралы айтты.
• Т.Гоббс «Левиафан, немесе, материя, форма және шіркеулік,
азаматтық, мемлекеттік билік» (1651ж.) еңбегінде адамдардың
қалыпты жағдайы – бұл бәрінің бір-біріне қарсылығы, және
«кедейлердің байлармен келісімге консенсусқа келуі – мәдениеттің
көрінісі» дейді.

• Адамдар қандай да бір әлеуметтік организм шеңберінде бірігіп өмір
сүре алады. Ендеше оларды не біріктіреді, әлеуметтік байланыс пен
қоғамдық тұрақтылық механизмі не деген сұрақтар туады. О. Конт
бұл механизмді жалпыға ортақ келісім принциптерінен – қоғамның
барлық бөліктерінің қызмет етуінің заңдарын түсіндіруге мүмкіндік
берген әлеуметтік консенсустан көрді.
• Француз ойшылы А. де Токвиль қоғамның тұрақтылығын қамтамасыз
ету, немесе, өзгеруіндегі саяси құндылықтар мен мінез-құлықтар
мәнін ерекше көрсетті («Америкадағы демократия туралы», 1835ж.).
• Неміс социологы М.Вебер саяси құрылымдардың құрылуы мен
қызмет етуінде дінге маңызды мән берді, («Протестанттық этика және
капитализм рухы», 1904ж.).
• Француз әлеуметтанушысы Э.Дюркгейм «ұжымдық сана»
концепциясын берілген қоғам мүшелерінің бөлісетін ойлары мен
сенімдері жиынтығы ретінде жасады («Қоғамдық еңбектің бөлінуі
туралы. Социология әдісі», 1891ж.).
• Саяси мәдениеттің теоретикалық мәні қазіргі заманғы философия,
әлеуметтану, психологияда көрініс тапты. Әлемге танымал ойшылдар
Дж.С.Милль, М.Вебер, Т.Веблен, У.Томас, Ф.Знанецкий және
басқалардың еңбектерінде саяси мәдениет концепциясының негізі
қаланды.
1. Саяси мәдениет: мазмұны мен мәндік
сипаттамалары:

Иоганн Готфрид Гердер
неміс ойшылы XVIII ғ. екінші
жартысында «саяси
мәдениет» ұғымын ғылымда
алғаш қолданып, әдебиетке
енгізген. Ол «саяси мәдениет»
ешқандай жағдайда саяси шындықты
(1744-1803)
бейнелей алмайтын «екі жүзділіктің
көрінісі» деп бағалайды.
Саяси мәдениет: мазмұны мен мәндік
сипаттамалары.

• Саяси мәдениет - белгілі бір қоғамға
немесе әлеуметтік қауымдастыққа тән
саяси сана мен іс-әрекеттердің ұқсастық
жиынтығы.
• Яғни, өкімет пен азаматтардың өзара
қатынастарына байланысты тарихи
қалыптасқан саяси нұсқаулар, қазыналар,
адамның өзін-өзі ұстауы жөніндегі
жарлық, қаулылар жүйесі.
Саяси мәдениет: мазмұны мен мәндік
сипаттамалары.
• «Cаяси мәдениет нақтылы саяси жүйенің
сипатын, қазіргі саяси тәртіптің мәнін, қоғамдық
топтар ерекшеліктерін, саяси процестердің даму
жолын және бағытын түсінуге мүмкіндік береді.

• Саяси мәдениет адамдардың жүріс-тұрысы мен
әртүрлі ұйымдардың қызметіне, олардың ішкі
және сыртқы саясат құбылыстарын ұғынуға,
саяси болжам жасауына тікелей әсер етеді».
САЯСИ МӘДЕНИЕТ ҚҰРЫЛЫМЫ

Саяси көзқарастар мен нанымдар

Саяси сана Саяси құндылықтар, дәстүрлер, және нормалар
мәдениеті
Саяси қондырғылар

Саяси қатысу мәдениеті
Саяси жүріс тұрыс
мәдениеті Саяси іс-әрекет мәдениеті

Электоральдық үдеріс мәдениеті
Мемлекеттік
және саяси Саяси шешімдерді қабылдау және жүзеге асыру
институттардың мәдениеті
қызмет етуінің
мәдениеті
Әлеуметтік-саяси шиеленістерді қабылдау және
шешу мәдениеті

• Саяси сана - өмірдегі саяси
қатынастарды бейнелейтін, оларды
түсініп-сезінетін, адамдардың бұл
саладағы іс-әрекеттеріне бағыт-
бағдар беретін әлеуметтік сезімдер,
түсініктер, көзқарастар жиынтығы.
• Саяси әрекет – жеке тұлғаның немесе
топтың саяси жүйеде көрсеткен мінез-
құлқы.
1. ТАНЫМДЫҚ. Қоғамдық ғылымдарды меңгеру арқылы субъектілер
саяси біліммен қаруланады. Сөйтіп адамдар қоғамдық дамуды және сасаттың
өзін айқындайтын заңдар мен негіздерді танып біледі;

2. РЕТТЕУШІЛІК - саяси жүйенің дұрыс жұмыс істеп, ойдағыдай дамуын,
қоғамдық тәртіптің саналы түрде нығаюын, саяси тұрақтылықты, ұлттық
және әлеуметтік-таптық қатынастарды реттеуді қамтамасыз етеді;

3. САБАҚТАСТЫҚ - аға ұрпақтың саяси тәжірибесін кейінгі ұрпақтың
қабылдап алып, оны одан әрі жалғастыру міндеттері. Олар тарихи
сабақтастықты, саяси процестің тоқтаусыз ұласып дамуын қамтамасыз етеді;

4. БАЙЛАНЫС - Саяси мәдениетті игеру арқылы тілек, мақсаттары бірдей
адамдар топтасады, сөйтіп олар саяси қатынастардың ережелерімен
қаруланады, одақтастар және қарсыластармен саяси әңгімеге келіп, тіл
табыса алатындай шеберлікке дағдыланады.
Саяси мәдениеттің қызметтері:

• Біріктірушілік: қазіргі өмір сүріп отырған саяси
жүйені қолдау арқылы әлеуметтік топтар,
таптарды біріктіру , бұқараны мемлекет пен қоғам
жұмыстарын басқаруга жұмылдыру.
• Қорғау: Қоғамның қарыштап алға дамуына сәйкес
келетін саяси құндылықтарды, қазыналарды
сақтау.
• Сабақтастық: саяси тәжірибені бір ұрпақтан екінші
ұрпаққа жалғастырып, саяси процестің тоқтаусыз
ұласып дамуын қамтамасыз ететін тарихи
сабақтастық.
• Идентификация, адамның ұдайы белгілі бір топқа кіру қажеттілігін
ұғынуды, осы қауымдастықтың мүдделерін білдіруді және қорғауды
көрсетеді;
• Бағыттылық, адамның саяси құбылыстарды мағыналық бейнелеу, нақты
саяси жүйеде өзінің бостандықтары мен құқықтарын іске асыру барысында
жеке мүмкіншіліктерін түсіну ұмтылысын сипаттайды;
• Танылу (бағдарламалау), адамның мінез-құлқына белгілі бір бағдар
беретін, нақты нормалар мен көзқарастардың, бағыттардың басымдылығын
білдіреді;
• Бейімделу, адамның өзгеріп жатқан саяси ортаға икемделу қажеттілігін
көрсетеді;
• Әлеуметтену, тұлғаның өзінің құқықтарын, саяси қызметтері мен
мүдделерін іске асыруға мүмкіндік беретін белгілі бір дағдылар мен
қасиеттерге ие болуды сипаттайды;
• Интеграция, нақты саяси жүйе шеңберінде әр түрлі топтардың қатар өмір
сүруін, мемлекет тұтастығын қамтамасыз ету;
• Коммуникациялар, жалпыға ортақ терминдерді, рәміздерді,
стереотиптерді және басқа да ақпарат көздері мен қатынас тілі негізінде
барлық субъектілер мен билік институттарының өзара әрекеттестігін
қамтамасыз етуді білдіреді.
Саяси мәдениеттің құрылымы:
• Саяси түсініктер. Саяси жүйе мен оның
институттары, саяси тәртіп, билік тетіктері мен
басқару, шешімдерді қабылдау мен іске асыру,
билік өкілеттігінің иелері, саяси өмірдегі өз орны,
саяси қызметке қатысудың құдыреттілігі мен
тиімділігі жөніндегі т.с.с. түсініктерді қамтиды.
• Саяси қазыналар мен құндылықтар. “Еркіндік”,
“теңдік”, “әділдік”, “әлеуметтік қорғанушылық”,
“автономия”, “төзімділік” және т.б. сияқты
байлықтардың қайсысына басымдық, артықшылық
беруінен байқалады.
• Адамдардың мемлекетке, саяси партиялар мен
ұйымдарға қатынасы.
Саяси мәдениетті қалыптастыратын
қоғамдық күштер:
• Мемлекет
• Қоғамдық ұйымдар, партиялар
• Діни ұйымдар
• Ақпарат құралдары
• Бизнес әлемі
• Академиялық қауым
• Әскер
•Г.Алмонд пен С.Верба, Д.Пауэлл «Азаматтық
мәдениет» кітабында саяси мәдениет туралы өз
түсініктерін 5 елдің – АҚШ, Ұлыбритания, Германия,
Италия және Мексикандық саяси мәдениетін тарихи-
салыстырмалы зерттеу арқылы көрсетті.
•Олардың анықтауынша саяси мәдениет – бұл әрбір
саяси жүйенің айырмашылығын көрсететін саяси іс-
әрекеттерді бағдарлаудың ерекше түрі. Бір жағынан,
саяси мәдениет белгілі-бір автономияға ие
болғанымен, берілген қоғамның жалпы мәдениетінің
ерекше бөлігі болып табылады; екінші жағынан,
нақты саяси жүйемен байланысты.
Саяси мәдениеттің негізгі түрлері :

• Батыстық саясаттанушылар С.Верба мен
Г.Алмонд бес мемлекеттің саяси
белсенділігіне талдау жасай келе саяси
мәдениеттің 1963 ж. келесі түрлерін
ажыратады.
• «патриархалдық»
• «бодандық»
• «белсенділік» (азаматтық)
2. Саяси мәдениеттің негізгі
түрлері :
1. Патриархалды - қоғам мүшелерінің саяси
институттарға деген, орталық билікке деген
қызығушылықтарының төмен болуы;
2. Бодандық - әлеуметтік субъектілердің саяси жүйеге
және билік қызметінің нәтижелеріне күшті бағдарын
мінездейді, бірақ осы жүйенің қызмет атқаруын жүзеге
асырылуына қатысуы әлсіз;
3. Белсенділік (азаматтық) - қоғамның саяси өмірге
белсенді қатысуына бағдарланған.
2. Саяси мәдениеттің негізгі түрлері :
Саяси субмәдениет - қоғамда үстемдік ететін мәдени бағыттан
айтарлықтай ерекшеленетін саяси бағдар. Ол қоғамдық топтардың
экономикалық, әлеуметтік жағдайларына, этникалық, діни, нәсілдік,
білімдік, жыныстық, жас ерекшеліктеріне және т.с.с. белгілеріне
байланысты болады.
• Өзінің функцияларын іске асыру барысында саяси мәдениет саяси
процестер мен институттарға үш жақты әсер етеді:
• оның ықпалымен қоғам үшін дәстүрлі саяси өмір формалары қайтадан
туындайды;
• қоғам үшін белгісіз, жаңа әлеуметтік және саяси өмірдің формалары
дүниеге келуі мүмкін;
• бұрынғы және болашақ саяси құрылыстың элементтерін қиыстыру.
• Саяси мәдениеттің түрлері:
• жалпылама;
• үстемдік етуші;
• патриархалдық;
• рационалды;
• активті;
• демократиялық;
• бағынышты, бодандық;
• субмәдениет;
• контрмәдениет.
Сонымен саяси мәдениет дегеніміз –
белгілі бір қоғамға немесе әлеуметтік
қауымдастыққа тән саяси сана мен іс-
әрекеттердің ұқсастық жиынтығы.
• Саяси мінез-құлық - белгілі бір қоғам мүшелеріне тән, өзара ортақ
мүдделер, принциптер, мақсаттар негізінде біртұтастық, ұжымдылық,
энтузиазм, сенім, қорқыныш сезімдерін қалыптастыратын ортақ
эмоциялар мен әрекеттер.
• Саяси мінез-құлықтың ерекшеліктері саяси психология ретінде
зерттеледі. Оған негізге алынатын қоғамдағы жалпыға бірдей
тұлғаларға тән мінез-құлықтың «базалық құрылымы»: саяси мінез-
құлықтың қоғамның барлық мүшелерінде немесе олардың басым
көпшілігінде кездесетін ортақ ұстанымдар, құндылықтар мен түрлі
сенімдерінің жиынтығы «тұлғаның базалық құрылымын» құрайды.
• Саяси мінез-құлықпен қатар қоғамда жаппай бұқаралық мінез-құлық
та болады. Оған мына сипаттар тән: - статикалылық – халық
бұқарасының тұтастылығы болмайды; - хаотикалылық – бұқара бей
берекет, тәртіпке келмеген күйде болады;
• - ситуациялылық – халық мінезі кездейсоқ жағдайлармен анықталады;
• - әр тектілік – халық бұқарасының әлеуметтік құрамы әр түрлі
таптар, топтар, ұлт өкілдері т.б. жіктерден болуы мүмкін;
• - аморфтылық – бұқараның мінез-құлқындағы формасыздық;
• - анонимділік - өзінің мінез-құлқын ашық көрсетпеу, жасырын ұстау.
• Жалпы алғанда халық бұқарасын: ақыл-ой (рационалды) әрекеттесу негізінде
қалыптасқан жариялы әлеумет (публика); бей-берекет түрде жиналған жабайы
бұқара (толпа) деп екіге бөле аламыз.
• Саяси мінез-құлықтың көптеген формалары бар. Олардың ішіндегі ең негізгілеріне
мыналар жатады:
• - саяси араласу (сайлауға, референдумдарға, ұйымдар жұмыстарына және т.б.).
• - саяси қызмет (саяси немесе мемлекеттік органдардағы жұмыстар жасау).
• - саяси иммобильділік (әрекетсіздік) – дамудың төмен деңгейі, жаттану, апатия,
бойкот;
• - абсентеизм – халықтың саяси өмірге бейжай қарауы, оған қатынасудан бас тартуының
көрінісі.
• Саяси мінез-құлықтың кейбір типтеріне мыналарды да жатқызуға болады:
• Көтеріліс – белгілі бір территориялық ареалды қамтитын, ашық қарулы әрекеттер
түрінде көрініс табатын халықтың наразылығы.
• Бүлік (Бунт) – төменнен бастау алатын басқарушылар мен бағынушылар арасындағы
жанжалдар мен келіспеушіліктерді стихиялы түрде шешуге бағытталған әрекет.
• Қарулы бүлік (Мятеж) – әскерилердің, болмаса жекеленген ұйымдардың күш көрсете
отырып, заңды билікке қарсы ұйымдасқан және қарулы түрде бас көтеруі.
• Путч – белгілі бір адамдар тобының халық бұқарасын араластырмай билікке қол
жеткізу әрекеті.
• Саяси ойын – бопсалау, арбау, келісім, құпия әрекеттер жолымен жүзеге асырылатын
саяси іс-қимылдың түрі.
• Саяси сана - өмірдегі саяси қатынастарды бейнелейтін, оларды түсініп,
сезінетін, адамдардың бұл саладағы іс-әрекеттеріне бағыт пен бағдар
беретін әлеуметтік сезімдердің, түсініктердің, көзқарастардың
жиынтығы.
• Ол мемлекеттің, қоғамның саяси жүйесінің пайда болуымен бірге дүниеге
келеді. Саяси сананың негізгі мәселесі – адамдардың өмір сүруші билікке
деген саналы көзқарасы мен ол туралы ойлаудың саяси деңгейі. Саяси
сана бірден қалыптаспайды, ол насихат, идеология, білім, ақпарат арқылы
қалыптасады.
• Қазіргі қоғамдық ғылымдарда саяси сана жалпы адамзат санасының бір
формасы ретінде қарастырылады. Саяси сананың үш деңгейі бар:
• Қарапайым саяси сана. Оны ауызекі тілде күнделікті, үйреншікті сана деп
те атайды. Оған күнделікті саяси өмірден туған әдеттер мен ғұрыптар,
дағдылар мен дәстүрлер кіреді. Қарапайым саяси сана отбасындағы
тәрбиеге, ұлтың мінез-құлқына, дәстүріне негізделеді. Жалпы қоғамдық
пікірлер, көпшіліктің қөзқарасы, ақпараттық технология заманында түрлі
бұқаралық ақпаратта таратылған саяси, экономикалық, мәдени
жаңалықтар халыққа белгілі бір деңгейде ой қалыптастырады, ол пікір
жағымды, немесе, жағымсыз болуы мүмкін. Түрлі деңгейдегі басқа да
ойлар қарапайым сананы қалыптастырады.
• Теориялық саяси сана. Нақты ғылыми тұжырымдамалар мен
теориялар негізінде қалыптасады. Арнайы саяси білімі бар
мамандардың қоғамдық ақпараттарда таратқан пікірлері, ғылыми
еңбектер, монографиялар, газет-журналдарда жарияланған саяси
мазмұнды мақалалардың, журналистік зерттеулердің, телеканалдарда
өткізілетін бағдарламалардың негізінде қалыптасады. Мектепте, орта
және жоғарғы оқу орнындарында оқытыланын қоғамдық пәндердің
әсіресе саясаттану пәнінің теориялық сананы қалыптастырудағы ролі
өте зор.
• Практикалық сана – ғылым мен теориялардың заңдылықтарын ескере
отырып тәжірибе негізінде қалыптасатын сана.
• Саяси сананың ерекше көрініс табатын саласы - саяси психология. Бұл
ұғым шеңберінде барша қоғам мүшелеріне типті түрде сәйкес келетін
саяси мінез- құлықтың ерекшеліктері (белсенді, пассивті,
аполитикалық, абсентеистік түрлері) қарастырылады.
• Саяси сананың басты құраушы элементі - саяси идеология. Саяси
идеология саясаттың ядросы болып табылады.”Идеология”(гректің
ideа – ұғым, елестету, бейне және logos - білім; оқу, идеялар туралы
ілім) –көзқарастар мен идеялар жүйесі.
• Оны ғылымға енгізген француз ғалымы Дестют де Траси. Идеология -
адамдардың үлкен әлеуметтік топтарының іс-әрекеттеріне бағыт-
бағдар беріп, олардың мақсат-мүдделерін білдіретін және
қорғайтын идеялар мен көзқарастар жүйесі. Саяси идеология өте
ерте заманнан адамзаттың жүріп өткен тарихы ежелгі полистің
идеялары мен идеалдарынан (азамат идеясы, демократия және
республика идеясы) бастап, ортағасырлық догмалар мен ересьтермен
(христиандық-Европаның мемлекеттік идеологиясы ретінде, діни
көзқарастар қақтығысы) жалғасып, жаңа заманның және қазіргі
заманның саяси концепцияларына (гуманизм, либерализм,
консерватизм, марксизм) дейін дамып келе жатқан процесс. Саяси
идеология пәнінің мазмұны оның түсініктері мен категорияларында
көрініс табады. Олардың басқа идеологиялық формалардан
айырмашылығы – ойлаудың спецификалық формасы болып табылады.
Саяси идеология тұлғаның әлеуметтенуіне жеке идентификациясына
әсер етуші басты фактор.
3. Саяси идеология: мәні, құрылымы,
қызметтері.
«Идеология» ұғымы
гректің idea – ой, түсінік
және logos – ілім, ғылым
деген сөздерінен
шыққан.
Саясат ғылымына 19 ғ.
француз фәлсафашысы
және экономисі Дестют
де Трасси саяси өмірді
айқындауға көмектесетін
идеяларды белгілеу Дестют Де Трасси
мақсатында еңгізген. (1754-1836)
3. Саяси идеология: мәні, құрылымы,
қызметтері.
Идеология деп қандайда бір қоғамның немесе
әлеуметтік топтардың мүдделері мен
құндылықтарын білдіретін және іс-
әрекеттеріне бағдар беретін көзқарастардың,
идеялардың жиынтығын айтамыз.

Бірде-бір бүгінгі дамыған қоғам идеологиясыз өмір сүре
алмайды, себебі тек идеология ғана азаматтарға саяси
өмір туралы ақпарат беріп, олардың саясатқа
қатысуына мазмұн береді. Бұл дегеніміз идеология
жоғарыдан жасалатын құндылықтар жүйесі емес, ол
жалпыға ортақ идеялар мен көзқарастардың жиынтығы.
Осыны саясатта жинақтап белгілі бір доктрина ретінде
қарастырады.
3. Саяси идеологияның қызметтері:
1)Танымдық – саяси жүйені, саяси өмірді суреттеп, түсіндіреді;
2) Бағдарлық – қоғам, әлеуметтік прогресс, түлға және билік
және т.с.с негізгі түсініктер туралы мағлүматтар беріп,
адамның іс- әрекетіне бағыт-бағдар көрсетеді;
3) Жұмылдыру – қоғамның жоғары, құнды идеяларын алға
тартып, мақсат-мүдделерді айқындап, саяси идеология саяси
іс-әрекетке тікелей түрткі болып, қоғамды, әлеуметтік
топтарды оларды іске асыруға жүмылдырады, рухтандырады,
шабыттандырады;
4) Амортизациялық – идеология әлеуметтік шиеленістерді
бәсеңдетеді;
5) Бағалау – идеология халық санасына қоғамның қазіргі және
болашақтағы дамуына өлшемдік баға берерлік жағдай
жасайды, үстемдік етіп отырған қоғамдық тәртіпке белгілі бір
көзқарас тудырады.
4. Саяси идеология түрлері
Идеология әлеуметтік саяси
парадигмасына қарай солшыл және оңшыл
деп бөлінеді. Солшыл идеология
қатарына: коммунизм, социал-демократия
жатады. Ал, оңшыл идеологияға
либерализм, консерватизм, фашизм,
нацизм жатады.
Либерализм – латыншадан аударғанда liberalis -еркін
Негізін салушылар: Дж. Локк, Ш. Монтескье, А.
Смит, И. Кант, Т.Джефферсон, А.Токвиль, Дж.Миль

Негізгі идеялары
Саяси салада – мемлекеттің қызметін заңмен
шектеу, билік бөліну принципі
Экономикалық салада – еркін нарық, еркін
бәсекелестік, мемлекеттің нарықтық
қатынастарға араласпауы
Әлеуметтік салада – адамның өмір сүруге,
еркіндікке құқығы, заң алдында барлығы
бірдей, азаматтардың мемлекеттің ісіне
араласуы
Құру жолдары - реформалар
• Либерализм (лат. liberalis – еркін, азат) тұлға және индивидтің өзге де
әлеуметтік және саяси құқықтарының еркіндігі мен мемлекеттік қызмет
ету саласын шектеуді қолдайтын ілім және қоғамдық-саяси ағым.
Либералды дүниетанымның тамырлары Ренессанс пен Реформацияға
кетеді. Оның бастауында Дж.Локк, Т.Гоббс, Ш. Л. Монтескье, И.Кант,
А.Смит, В.Гумбольдт, Т.Джефферсон т.б. тұрды.
• Батыстық қоғамдық – саяси ойдың ағымы ретіндегі либерализмнің
қалыптасуындағы бұрылыс нүктесі – Ұлы француз буржуазиялық
революциясы. Классикалық либерализмнің маңызды жүйе түзуші
құралы болған негізгі идеялар мен ұстанымдар 1789 жылы «Адам және
азамат құқықтарының Декларациясы» мен 1791жылы Конституцияда
қалыптастырылды.
• Қазіргі таңдағы либерализмнің саяси идеологиясы біртекті емес, оның 3
бағытын бөліп көрсетуге болады: бірқалыпты, консервативті,
сомиплибералды (радикалды). Либералистер ХХ ғ.80-жылдары
Ұлыбритания, Европа, Жапония, АҚШ-та зор табысқа ие болды, оның
жаңа бағыты - неолиберализм дүниеге келді. Неолибериализмнің негізгі
қағидалары - әділеттілік, моралдық құндылық қағидаларын ескеру,
басқарушылар мен басқарылушылардың келісімі, бұқараның саяси
процеске араласуы, басқару шешімін қабылдауды демократияландыру
т.б.
Консерватизм – латыншадан conservo - қорғаймын.
Негізін салушылар: Эдмунд Берк, Жозеф де Местр,
Клеменс Меттерних
Негізгі идеялары
Саяси салада – билік элитаның қолында болатын күшті
мемлекет
Экономикалық салада – мемлекет экономиканы реттей
алады, бірақ жеке меншікке қол сұқпайды
Әлеуметтік салада – қоғамдық құндылықтардың жеке
адам құндылықтарынан басым болуы. Дәстүрлердің
маңыздылығы, әлеуметтік тұрақтылық
Құру жолдары - қоғам эволюциясы, революцияны және
радикалды реформаларды қабылдамау,
• Консерватизм (лат. conservare-сақтау) - қоғамда орнығып қалған
дәстүрлер мен құндылықтарды, бұрынғы жүйенің тәртіптерін сақтай
отырып, түбегейлі өзгерістерден бас тартады. Негізгі қағидалары жеке
меншік, отбасы мен діни құндылықтарды сақтау. Консерваторлар
революцияны, соғыс кемшіліктерін сынайтын пацифизм түрінде әрекет
етіп, қақтығыс атаулыны түбегейлі қолдамайды. «Консерватизм»
ұғымын ғылыми айналымға енгізген, «Консерватор» (1818-1820ж.)
журналының негізін салушы француз жазушысы Ф. Шатобриан. Бұл
идеяны ары қарай дамытушылар Д. Белл, Э. Берк, Г. Моска, К. Шмидт
т.б. Жоғарыда айтқанымыздай қазіргі консерватизмнің
неоконсервативтік (либерал-консервативтік) ағымы – салыстырмалы
жаңа құбылыс. Оның пайда болуының объективті негізі ХХ ғ. 70-
жылдары әлемдік экономиканы қамтыған құрылымдық дағдарыс болып
саналады. Ол нарықтық жүйенің бұрынғы реформаларының
жеткіліксіздігін тауып, радикалды амалдарды талап етті.
Негізін салушылар: Эдуард Бернштейн, Карл Каутский

Негізгі идеялары
Саяси салада – реформалар демократиялық
социализмге жетудің құралы. Бостандық,
әділдік, ынтымақтастық
Экономикалық салада – меншіктің плюрализмі,
серіктестік
Әлеуметтік салада – қоғам мүшелерін кең
әлеуметтік құқықтармен қамтамасыз ету
Құру жолдары – әлеуметтік және
экономикалық реформалар
• Социализм (фран. Socialisme, лат. Socialis - қоғамдық) - өндіріс
құралдары мен жеке меншік қатынасының әлеуметтік
қайшылықтармен байланысына, әлеуметтік саланың саяси
өзгерістермен ара қатынасына сәйкес қайта құрулардың қажеттілігіне
басым көңіл бөлуімен ерекшеленеді. Социализм түрлі саяси
бағыттағы саяси идеялардың бірігуін, әлеуметтік әділеттілік, теңдік,
адамдардың шығармашылық бірлестіктерін дамытуды жариялайды.
Бұл ілімнің тарихы ертеректе, ежелгі Греция мен Римде, «алтын
ғасыр» туралы әртүрлі нұсқалардағы аңыздардан таралады
(қауымдық-рулық қатынастарда, теңсіздікті, қанау мен жеке меншікті
білмеген). Социализмнің негізгі қағидалары: экономикалық еркіндікті
қолдамау, жеке адамдардың еркіндігін қолдамау, еркін бәсекелестіктің
жоқ болуы. Социалистік идеологияның кейбір белгілерінен
коммунистік идеологияны көруге болады.
Коммунизм – латыншадан commūnis - ортақ.
Негізін салушылар: Карл Маркс, Фридрих Энгельс,
Владимир Ленин
Негізгі идеялары
Саяси салада – пролетариаттың диктатурасын
орнату
Экономикалық салада – қоғамдық меншік, мемлекеттің
экономиканы толықтай бақылауы
Әлеуметтік салада –таптардың жойылуы. Тең
құқықтар
Құру жолдары – революция

• Коммунизмге жаңа теориялар және көзқарастар
түрлерінде өткеннің ең жақсы белгілерін және бүгінгі
қоғамның жетістіктерін адам бостандықтарын,
экономикалық игіліктер, жоғарғы мәдениетті жинақтап
қарау тән. Маркстің ғылыми коммунизмге барар жолы
пролетарлық төңкерістің теориясын жасау. Марксизмде
коммунизмді (социализмнен кейінгі) қоғам дамуының
екінші кезеңі деп көрсетеді, ол социализмге өтудің
революциялық әдістерін таңдайды, пролетариат
диктатурасын қолдайды. Коммунистік қоғам таптық
айырмашылықтар, тауарлық өндіріс, әркімнің қабілетіне,
қажеттілігіне қарай деген қағидаларға негізделеді.
Фашизм – итал. аударғанда fascismo – одақ, шоғыр
Негізін салушылар: Бенито Муссолини, Адольф
Гитлер

Негізгі идеялары
Саяси салада – қоғамның көсемге сөзсіз бағынуы,
қоғамның барлық саласын мемлекеттің бақылауы
Экономикалық салада – экономиканы орталықтандыру,
мемлекеттік- монополиялық реттеу
Әлеуметтік салада – таңдаулы тектің үстемдігі, жеке
адам мүдделерінің ұлт пен мемлекет мүдделерінен
төмен тұруы.
Құру жолдары –идеялық қарсыластарға және «төменгі
тек» өкілдеріне қарсы бұқаралық террор
• Ұлтшылдық (национализм, нацизм) ХҮІІ ғасырда ұлтқа қарсы,
ұлттық езіп-жаншу деген ұғымда қалыптасты. Ұлтшылдық конфликті
«біз» және «ол», «біздікі» немесе «өзгелер», «достар» және «жаулар»
деген бір-біріне қарсы категориялармен көрініс табады.
• Ұлтшылдық – ұлтты ерекше мадақтау, көтеру, оны сүю мен
марапаттау ұлтқа деген махаббат, оны құрмет тұту, артықшылықтарын
дәріптеу процесі. Осы белгілерімен патриотизм мүлдем басқа сипатқа
ие болады. Ұлтшылдық бірнеше формада көрініс табады. Шовинизм –
ұлтты асыра дәріптеп, өзге ұлттарды кемсітумен қатар жүретін
ұлтшылдық формасы; Нигилизм – ұлттарға қатысты жалпыға ортақ
құндылықтарды жоққа шығару, кемсітушілікпен, тіпті жиіркенішпен
қарау, төзбеу процесін қамтитын форма.
• Идеологияның басты қызметтері:
• танымдық;
• бағдарламалық;
• жұмылдырушылық;
• амортизациялық;
• бағалау;
Қазақстандық идея
«Қазақстанның әлеуметтік жаңғыртылуы:
Жалпыға Ортақ Еңбек Қоғамына қарай 20
қадам» бағдарламасы.
ҚР Президентінің «Қазақстан-2050»
стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа
саяси бағыты» атты Қазақстан халқына
Жолдауы

Ұқсас жұмыстар

САЯСИ САНА, САЯСИ МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ САЯСИ ИДЕОЛОГИЯ

Саяси мәдениет пен мінез - құлық

Саяси мәдениеттің дәрежесі және әртүрлігі

САЯСИ МӘДЕНИЕТ ҚҰРЫЛЫМЫ

Саяси мәдениеттің түсінігі, саяси мәдениеттің типологиясы

САЯСИ МӘДЕНИЕТ

Мәдениеттің атқаратын қызметтері

Саяси мәдениет және саяси идеология

Саяси сананың деңгейлері

Саяси сана. Мәдениет және өркениет

Пәндер