Ашығу мен тойыну орталықтары

Презентация қосу

Оңтүстік Қазақстан Медицина Академиясы
«Қалыпты және патологиялық физиология» кафедрасы

Презентация
Тақырыбы:Тағамдық уәждеме. Ашығу мен тойынудың физиологиялық
негіздері.

Тобы: В-ЖМҚБ-04-21

Шымкент, 2022.
Жоспар:
I) Кіріспе
II) Негізгі бөлім
2.1. Ашығу түрлері
2.2. Ашығу мен тойыну орталықтары.
2.3. Тойыну
2.4. Аштық,тойыну теориялары.
III) Пайдалынылған әдебиеттер
Ашығу
• Ашығу – тамақтану қажеттілігінің субъективті сезімі, ол
қанда ағзаның одан әрі өмір сүруіне қажетті заттар
жетіспегенде пайда болады.
• Аштықтың субьективті белгілеріне: жағымсыз сезімдер, жүрек
айнуы, кейде бас айналуы, бас ауруы және жалпы әлсіздік
жатады. Сыртқы аштықтың объективті көрінісі - іздеу және
қабылдау кезінде көрінетін тамақтану тәртібі тамақ; ол аштық
жағдайын тудырған себептерді жоюға бағытталған.
• субъективті және аштықтың объективті көріністері орталық
жүйке жүйесінің әртүрлі бөліктерінің қозуымен байланысты.
Бұл бөлімдердің жүйке элементтерінің жиынтығын И.П.Павлов
тамақ орталығыдеп атады, олардың қызметтері тамақтану
тәртібі мен ас қорыту функцияларын реттеу болып табылады
• Тамақ орталығы күрделі гипоталамус-лимбикортикуло-
кортикальды кешен болып табылады. Жануарларға
жүргізілген тәжірибелер нәтижесі мұны көрсетеді,
жетекші бөлім – гипоталамустың бүйірлік ядролар
болады.Олар зақымдалған кезде тамақтан бас тарту
(афагия) орын алады және имплантацияланған
электродтар арқылы электрлік ынталандырумен миға
әсер еткенде- тамақ қабылдау жоғарылайды
(гиперфагия).Бұл асқорыту бөлімін аштық орталығы
немесе тамақтану орталығы деп атайды.
• Гипоталамус ядролары тек қана тағам орталығының бөлігі (өте
маңызды). Тамақтану бұзылыстары да кездеседі ол лимбиялық
жүйенің зақымдануымен, ми қыртысының алдыңғы бөлімдерінің
ретикулярлы формациясы бұзылса болады
• Тамақтану орталығының гипоталамус ядроларының
функционалды күйі импульстерге, перифериядан әр түрлі
экстеро- және интерорецепторлардан келетін, ағынның құрамы
мен қасиеттері ми қанына және ондағы цереброспинальды
сұйықтыққа байланысты болады. Бұлардың механизмдеріне
байланысты әсерінен аштық туралы бірнеше теориялар
ұсынылды.
аштық теориялары.
• Олардың бірі аштық сезімі мен тамақтану мінез-
құлқына , бос асқазанның уақыт сайын жиырылуынан
пайда болған импульстер әсер етеді Дегенмен,
асқазанның мерзімді жиырылуы аштық сезімдермен
және жануарлардағы тамақтану тәртібінің көріністері
сәйкес келмейтіні туралы дәлелдер бар. Асқазанды
алып тастаған адамдарда сонымен қатар аштықты
сезінеді. Мерзімді жиырулар адамдарда және кейбір
жыртқыштарда болады және тамақтану тәртібі де тән
басқа түрлері
• Іс жүзінде секреция мен қозғалғыштығын белсендіретін
тамақтану актісі ас қорыту жолдарының сигналдық мәні
бар және тағамға ингибиторлық әсер етеді орталық деп
аталатын бастапқы, немесе сенсорлық, қанықтыру
туғызады. Бұл әсерлер бар тағамдық орталық
жағдайының қысқа мерзімді өзгерістеріндегі
маңыздылығы, ал ұзақ мерзімді өзгерістер метаболизмнің
күйіне және оны көрсететін гомеостазға байланысты. Оны
сіңіргеннен кейін қалпына келтіру қанға түсу және қоректік
заттардың тұндыру екіншілік, алмасу немесе шынайы,
• Вентромедиальды ядролардың
бұзылуы гипоталамус гиперфагияға
әкеледі және олардың тітіркену -
афагияға дейін. Бұл ядроларда
қанықтыру орталығы
локализацияланған деп
саналады.Онымен жіне аштық
орталық арасында өзара қарым-
қатынас орнатылды, яғни бір
орталық қозған болса, онда екіншісі
тежелген . Бұл ядролар арасындағы
күрделі байланыстар да
сипатталған.
Тойыну
• Бұл аштықты жою ғана емес, сонымен қатар ләззат, толықтық сезімі.
тамақтанғаннан кейін асқазанда. Бірте-бірте бұл сезім жоғалады.
Қанықтылықта психологиялық факторлар маңызды рөл атқарады,
мысалы, аз тамақтану әдеті немесе көп, белгілі бір уақытта және т.б.
• Аш және тойған адамдар мен жануарлардың қанының құрамы
әртүрлі, бұл көрініс береді соңғысының тамақтану тәртібі бойынша:
аш жануарға қан құю тамақтандыру оның тамақтану ынтасын және
жейтін тағам мөлшерін азайтады. Тамақтандырылған және
арасындағы цереброспинальды сұйықтықтың қасиеттерінің
айырмашылықтары туралы дәлелдер бар азықтандырылған
жануарлар.
Тойыну теориялары.
• Өзгеріс байланысты болатын заттардың түріне байланысты
азық-түлік орталығының жағдайы, бірнеше теориялар
ұсынылды.
• Глюкостатика теориясы бойынша, көмірсулар алмасуы
гипоталамусты рецепторлар арқылы аппетитке әсер етеді,
оның күйі құрамындағы глюкозаның айырмашылығына
байланысты өзгереді артериялық және веноздық қан.
• Аминацидостатикалық теория, қанның аминоқышқылдары
рецептор болады, олар тағамдық орталықты тежейді.
• Липостатикалық теория тамақ орталығының қозуын
май қоймаларынан липидтерді шығаруымен
байланыстырады.
• Глюкостатикалық механизм тамақтану орталығының
жағдайының қысқа мерзімді өзгерістерін анықтайды,
содан кейін липостатикалық - оның ұзақ мерзімді
шарттарын анықтайтын болып саналады.
• Аштық пен қанықтылық физиологиясында «тәбет»
ұғымы қолданылады (латын тілінен appetitus — ұмтылу,
тілек) - адамның белгілі бір нәрсеге ұмтылуымен
байланысты сезім тамақ. Тәбет жеке дамыған және
қажеттілікті соншалықты көп емес көрсетеді жалпы
азық-түлік, қаншалықты қажеттілік зат алмасу
ерекшеліктеріне және тапшылыққа байланысты
тағамның кейбір құрамдас бөліктері, жеке және топтық
әдеттер, ерекшелік ұлттық тағамдар мен өнімдерге
басымдық беріледі.
Қорытынды:
• Артық салмақтың алдын алу адам өз салмағын үнемі бақылапотыруы
кажет. Дене салмағы қалыпты жағдайдан 3-4 келiгеӨсiсiмен-ақ семіріп
кетпеуді ойлаған жөн. Ол үшін алғы шарт:шектеп тамақтану. Яғни, жеген
тамактын куаты жұмсалатынкуатпен тен болуға тиісті. Дене салмағыныз
есіп бара жатса жеңiлтамақтануға көшіңіз. Немесе, белсенді әрекет
(қимыл) арқылышыға-рылатын куаттың мелшерін көбейтуге
тырысыңыз.Қандай жағдайда да тамақтану тәртiбiнiң қатаң сақталғаны
тиімді.Халык арасында: «Таңертеңгiлiк асты өзiн же, түскі астыдосынмен
бөліс, кешкі асты дұшпанына бер», - деген сөз бар емеспе. Осыны есте
сақтап, ұйықтар алдында тоя тамактанбау кажет.Себебi, ол семіздікке
ұшыратады.Өмірде кеп адамның ағзасы семіруге бейiм. Дене салмағын
реттеу.семіріп кетудің алдын алу шараларын бала кезден қолға
алғантиімді.
Пайдаланылған әдебиеттер:
• “Адам физиологиясы”- Сәтбаев Х.Қ. Өтепбергенов
А.А. Нілдібаева Ж.Б.
• Бабский Е.Б., Бабская Н.Е. Адам физиологиясы:
Оқулық Эверо, 2015.
• Қалыпты физиология: оқулық / РФ БҒМ ; ред. басқ. К.
В. Судаков; Ф. А. Миндубаева.

Ұқсас жұмыстар

Ашығу мен тойынудың физиологиялық негіздері

Фотоэффект құбылысын түсіндіру

Біріншілік семіру

Ұтымды тамақтану. Салмағы артық адамдардың тамақтану принциптері

Пәндер