Фосфор қышқылы

Презентация қосу

Фосфор және оның
қосылыстары
Химия пәнінің мұғалімі:
Кулман Гулназ Сейсенханқызы
1.Азотты сипаттаған
Р Е З Е Р Ф О Р Д ғалым
2.Ауаның 78 % құрайтын
А З О Т элемент
3.Азот қышқылының
С Е Л И Т Р А тұздары
4.Атмосфераға азот бөліп
Т О Р Ф жанатын зат
5.Азот диоксиді адам
Г Е М О Г Л О Б И Н қанынан нені азайтады?
6.Азоттың металдармен
Н И Т Р И Д қосылысы
Өткенге шолу
1. Азот қышқылының физикалық қасиеті
1. Азот қышқылының физикалық қасиеті
қандай?
қандай?
2. «Азот» сөзі қандай мағына береді?
2. «Азот» сөзі қандай мағына береді?
3. Азоттың периодтық жүйедегі орнын, атом
3. Азоттың периодтық жүйедегі орнын, атом
құрылысын түсіндір.
құрылысын түсіндір.
4. Түссіз, өткір иісті, ауадан 2 еседей жеңіл газ?
4. Түссіз, өткір иісті, ауадан 2 еседей жеңіл газ?
5. Азот табиғатта қайда кездеседі?
5. Азот табиғатта қайда кездеседі?
6. Азотты қайда қолданылады?
6. Азотты қайда қолданылады?
7. Азотты ашқан ғалым?
7. Азотты ашқан ғалым?
8. Жер қыртысында азоттың мөлшері?
8. Жер қыртысында азоттың мөлшері?
9. Реакция нәтижесінде бөлініп шыққан бос
9. Реакция нәтижесінде бөлініп шыққан бос
азотты өлшеуге арналған аспап.
азотты өлшеуге арналған аспап.
10.Азоттың ауадағы салмағы мен көлем үлесі?
10.Азоттың ауадағы салмағы мен көлем үлесі?
Қосылыстары

Табиғатта
Қолданылуы кездесуі

ФОСФОР
Химиялық
қасиеттері Алынуы

Физикалық
қасиеттері
Фосфорды алғаш ашқан – Гамбургтік
Ашылу тарихы алхимик Геннинг Бранд (1669 жылы).
Басқа да алхимиктер тәрізді Бранд
қарттарды жасартып, сырқаттарды жазатын
өмір элексирі мен асыл емес металдарды
алтынға айналдыратын философиялық
тасты табуға әрекет жасады. Брандты алға
жетелеген адамдардың қамы емес, оның
байлыққа құмарлығы болды. Ол жайлы бұл
алхимиктің жасаған нағыз, әрі жалғыз
табысының тарихи дәйектері куәландырады.
Бір тәжірибенің барысында ол зәрді
буландырып, алынған қалдықты көмір және
құм қосып, буландыруды жалғастырды.
Кейін ретортада қараңғыда жарық
шығаратын зат түзілді. «Рас», «kaltes Feuer»
«суық от» немесе «менің отым» деп Бранд
атаған зат қорғасынды алтынға
айналдырмады және қарттардың сырт
келбетін өзгертпеді, бірақ алынған заттың
қыздырусыз жарқырауы ерекше, әрі таңсық
болды. Жаңа заттың бұл қасиетін
пайдалануды Бранд көп созбады.
Кейін фосфорды беделді адамдарға көрсетіп, олардан
сыйлықтар және ақша ала бастады. Фосфордың алыну
құпиясын сақтау оңай болмағандықтан, ол оны рездендік
химик И. Крафтқа сатып жіберді. Фосфорды алудың
әдістемесі И.Кункель мен К.Кирхмейерге белгілі болғаннан
кейін оны көрсетушілер саны көбейді. 1680 жылы жаңа
элементті, алдындағыларға тәуелсіз, ағылшын физигі әрі
химигі Роберт Бойль алды. Бірақ көп кешікпей Бойль
қайтыс болды, ал оның шәкірті А.Ганквиц таза ғылымға
сатқындық жасап, «фосфор спекуляциясын» қайта
жандандырды. Тек 1743 жылы А. Маркграф фосфорды
алудың жетілген әдісін тауып, өз мәліметтерін көпшілік
назарына жариялады. Бұл оқиға брандтық бизнеске нүкте
қойып, фосфор және оның қосылыстарын тыңғылықты
зерттеуге бастама болды.
Фосфор (лат. Phosphorus), P –
элементтердің периодтық
жүйесінің V тобындағы
химиялық элемент, реттік нөмірі
- 15, атомдық массасы 30,97.
Бірнеше түрі бар: ақ фосфор –
тығыздығы 1,828 г/см3; балқу
температурасы – 44,14°С; қызыл
фосфор – тығыздығы 2,31 г/см3;
балқу температурасы – 593°С.
Табиғатта кездесуі
Табиғатта фосфор тау жыныстары
мен минералдарда қосылыс
түрінде кездеседі. Мысалы,
фосфорит және апатитте кальций
фосфаты Са3(РO4)2 түрінде
болады. Қазақстанда Жамбыл
облысындағы Қаратау маңында
фосфорит кенінің мол коры бар
екені 1935 жылдан белгілі. Қазір
Қаратау бассейні негізінде
"Жаңатас байыту комбинаты"
жұмыс істейді. Ақтөбе облысында
фосфорит кен орнын (Шилісай,
т.б.) игеру жоспарланып отыр.
Фосфорды өңдейтін зауыттар Таразда, Шымкентте және
Ақтөбеде бар. Азот тәрізді фосфор да өсімдік пен жануар
нәруызының негізгі құрам бөлігі. Фосфор өсімдіктердің
дәнінде, жануарлардың сүтінде, қанда, ми мен жүйке
ұлпаларында кездеседі. Мысалы, ересек адамдардың
сүйегінде 600 г, ет ұлпасында 56 г, жүйке жүйесінде 5 г-
ға дейін фосфор болады. Барлық сүтқоректілердің
сүйегі құрамында фосфор Са3(РO4)2 немесе
ЗСа3(РO4)2•СаСO3•Н2O түрінде болады. Осындай
фосфаттар сүтқоректілер қаңқасына беріктік қасиет
береді. Жануарлар мен адамдар фосфорды өсімдік
арқылы қабылдайды. Фосфор қосылыстары
тіршіліктегі барлық зат алмасу процестеріне қатысады.
Физикалық қасиеттері:

Фосфор элементі жай зат ретінде бірнеше аллотропиялық
түрөзгерісін түзеді. Оның маңыздылары — ақ және
қызыл фосфор. Ақ фосфор улы жөне тез тұтанатын
болғандықтан аса ұқыптылықты қажет етеді. Оның
буымен демалуға болмайды. Ақ фосфорды шыны
ыдыста, су астында, сыртынан құм салынған металл
банкаға орналастырып сақтайды. Ақ фосфор ауасыз
кеңістікте қыздырғанда қызыл фосфорға, ал жоғары
қысымда қара фосфорға айналады. Қара фосфор аз
кездеседі.
Химиялық қасиеттері:
Фосфор тотыктырғыш (азоттан төмен) және
тотықсыздандырғыш қасиет көрсетеді.
Тотыксыздандырғыш ретінде оттекпен және белсенді
бейметалдармен реакцияға түседі.
Мырыш фосфиді — зиянкес кемірушілермен күресуде
қолданылатын препарат.
1. Реакция жағдайына байланысты фосфор хлормен
(70°С)
әрекеттесіп, фосфор трихлоридін РСІ3 және 300° С-та
фосфор пентахлоридін РСІ5 түзеді:
2. Фосфор сутекпен әрекеттесіп, фосфин РН3 түзеді:
3. Фосфин РН3 — түссіз, ерекше иісі бар, өте улы зат.
Қолданылуы
Қызыл фосфор сіріңке өндіруде, пиротехникада қолданылады.
Фосфор жай және күрделі заттармен өрекеттеседі. Қазақстанда
фосфор шикізатының қоры Жамбыл (Қаратау) және Ақтөбе
(Шилісай) облыстарында бар.
Фосфор сіріңке және улы химикаттар өндірісінде пайдаланылады.
Ақ, қызыл фосфор Н3РО4 алуда, жанғыш қоспалар дайындау үшін
қолданылады.
P+5HNО3конц = Н3РО4+5NО2↑ +Н2О
Қызықты дерек:
Сіріңкені 1831жылы 19жасар
Шарл Сориа алғаш ойлап тапқан.
Бірақ ол сіріңкеге патент ала
алмады, себебі ол қымбат болатын.
1832 жылы неміс мұғалімі
Камерер сіріңкеге патент алып,
оны өндіре бастады. Бірақ оның
сіріңкесі ақ фосфордан
жасалғандықтан өте қауіпті болды.
Қауіпсіз сіріңкені 1848 жылы швед
химигі Бетгер алды. Бұл өзіміздің
кәдімгі сіріңкеміз, ол қызыл
фосфордан жасалады.
Фосфор өзінің аталуына сәйкес
Фосфор өзінің аталуына сәйкес
(грекшеден аударғанда“жарық
(грекшеден аударғанда“жарық
шығарғыш” деген мағынаны
шығарғыш” деген мағынаны
білдіреді) ауада оттекпен жарық
білдіреді) ауада оттекпен жарық
шығара отырып, қарқынды
шығара отырып, қарқынды
әрекеттеседі. Осы тәжірибені жасап
әрекеттеседі. Осы тәжірибені жасап
көрейік. Әуелі шыны қалпақшының
көрейік. Әуелі шыны қалпақшының
тығыны зат жағатын темір
тығыны зат жағатын темір
қасықшаны өткізеді.Себебі фосфор
қасықшаны өткізеді.Себебі фосфор
жанғанда, ақ түтін будақтап, оның
жанғанда, ақ түтін будақтап, оның
оксиді түзіледі. Ол ауада шашылмас
оксиді түзіледі. Ол ауада шашылмас
үшін қасыққа салынған фосфорды
үшін қасыққа салынған фосфорды
спирт шамы жалынында қыздырып,
спирт шамы жалынында қыздырып,
жана бастағанда шыны қалпақшаға
жана бастағанда шыны қалпақшаға
кіргізіп тығындайды. Сонда түзілген
кіргізіп тығындайды. Сонда түзілген
фосфор (V) оксиді бірте-бірте төмен
фосфор (V) оксиді бірте-бірте төмен
қонып, суда ериді.
қонып, суда ериді.
Алынуы:
Бос күйіндегі фосфорды алу үшін табиғи
фосфатты электр пеште кремний (IV) оксиді
мен көмірді косып қыздырады. Бөлінген
фосфордың буын су астында ақ фосфор Р
түрінде бөліп алады. Реакция теңдеуі:
Са3(РО4)2+ 3SiО2 + 5С = 3CaSiО3+ 5CО↑ +
2Р
Қолданылуы

Алкогольсіз
сусындар Минералды
алуда тыңайтқыштар
алуда

Фосфор
қышқылы
Дәрі-
дәрмек
жасауда

Нан Өнеркәсіпте
пісіруде
Постер қорғау

I топ
Фосфор оксидтері

II топ
Фосфор қышқылы
PH3 Аммиак
Кальций фосфиді
H3PO4
Аммофос
P2O5
Фосфин
Ca(NO3)2
Фосфор (V) оксиді
NH3
Кальций нитраты
NH4H2PO4 Ортофосфор қышқылы

Ca3P2 Күміс фосфаты
Ca(H2PO4)2+2CaSO4
Жай суперфосфат
HPO4
Метафосфор қышқылы
Ag3PO4
Сандар сөйлейді!

31 1669 0 3 600 3 5
3-5 56 5 3
1. 1669- Фосфор ашылған жыл
2. 31- Молярлық массасы
3. 56г – еттің құрамында ,
4. 600г- ересек адамның сүйегінде
5. 3- аллотропиялық түр өзгеріс саны
6. 5- сыртқы энергетикалық деңгейіндегі электрон
саны
7. 3-5 валенттілік
8. 0, 3,5 – тотығу дәрежелері.
Ыстық орындық!
РЕФЛЕКСИ
Я

Ұқсас жұмыстар

Фосфор қышқылы өндірісі

Фосфор оксидтері

Нуклеотидтер. Құрылысы. Маңызы

НУКЛЕОТИДТЕРДІҢ АЛМАСУЫ

ФОСФОР – тіршілік пен ақыл – ой элементі

МИНЕРАЛДЫ ТЫҢАЙТҚЫШТАР ЗАУЫТЫ

Нуклейн қышқылы

ЖОСПАР ФОСФОРДЫҢ ЖАЛПЫ

РНҚ Рибоза урацил цитозин аденин гуанин Фосфор қышқылы

ХИМИЯЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕР АТАУЛАРЫ

Пәндер