Түркі мәдениетіндегі ауызша дәстүрі

Презентация қосу

Түркі мәдениетіндегі ауызша
дәстүрі. Әл -Фараби, Жүсіп
Баласағұн, Махмуд Қашқари,
Ахмет Ясауи шығармаларының
әлемдік маңызы.

Орындаған:Утегенова Жұлдызай
Қабылдаған:Әлібек Ерденұлы
Түркі мәдениеті

Түркі мәдениеті - ежелгі заманнан өмір сүріп келе жаткан түркі
тайпалары негізінде қалыптасқан мәдениеттің жалпы атауы.
Түркілердің алғашқы ата қонысы Шығыс Тянь-Шань мен өңірі
болған. "Халықтардың ұлы қоныс аударуының" нәтижесінде қазіргі
Қазақстан, Орта және Алдыңғы Азия, Шығыс Еуропа
территорияларына кең таралып орналасқан түркілер қазіргі түркі
тілдес халықтардың барлықтарының субстраты болып табылады.
"Түркі" деген термин тұңғыш рет 542 жылы аталады. "Түркі" этонимі
алғашқы кезде белгілі бір ақсүйектерден шыққанын білдірген
Орталық Азияны мекендеген көптеген тайпалық одақтардан
біріккен феодалдық мемлекет Түркі қағандығы өмір сүрген. Түркі
қағандығының әлеуметтік-саяси және қоғамдық өмірінде әскери
істер аса маңызды орын алған. Түркілердің алғашқы көсемдерінің
бірі Бумын қаған болған. Түркі қағандағы тұсында түркі тілінің өрісі
барынша кеңіп, ұланғайыр өлкедеғі негізгі тілге айналған.
Түркілердің жазуы да болған. Сол көне түркі жазбаларынан
түркілердің дүниетанымдық көзқарастары, наным- сенімдері туралы
көп мағлүмат алуға болады
• Көне түркі жазуы, түркі
руникалық жазба
ескерткіштері – 7–9
ғасырлардағы көне түркі
ойма жазулары мен
қолжазбалары, көне түркі
әліпбиіндегі әр алуан
мәтіндер. Көне түркі жазба
ескерткіштері арқылы
қазіргі түрік халықтарының
көне тілін, тарихын,
этногенезін, географиясын,
рухани мәдениетін, жазба
дәстүрін, әдет-ғұрыптары
мен дүниетанымын білуге
болады.
Әл-Фараби – көрнекті ойшыл, өзінің замандастарының
арасындағы ең ірі ғалым, философ және шығыс
аристотелизмінің ең ірі өкілі. Өзінің білімділігі мен
сауаттылығының арқасында "Екінші Ұстаз" атауына ие
болды. Әл-Фарабидің шығармашылық мұрасы орасан
зор (150-ге жуық философиялық және ғылыми
трактаттар), ал оның айналысқан ғылыми салалары ол –
философия мен логика, саясат пен этика, музыка мен
астрономия. Ғылыми еңбектерінің ең әйгілісі
"Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары жайлы
трактат" деп аталады. Оның атақты “Музыка туралы
үлкен трактат” деген шығармасы әлемнің көптеген
тілдеріне аударылған.
Әбу Насыр әл-Фараби
Өмірі туралы мәліметтер аз сақталған. философиа,
математика, медицина, астрономия, астрология, өнертану,
әдебиеттану, тіл білімі, тағы басқа ғылым салаларының
дамуына зор үлес қосқан. Жүсіп Баласағұнидің есімі әлемдік
әдебиет пен мәдениет тарихында "Құтадғу білік" ("Құтты
білік") дастаны арқылы қалды. Жүсіп Баласағұни бұл
дастанын хижра есебімен 462 жылы, қазірғі жыл санау
бойынша 1070 жылда жазып бітірген. Дастанды "хандардың
ханы" - Қарахандар әулеті мемлекетінің (942 - 1210) негізін
салушы Сүлеймен Арслан ханға (908 - 955) тарту етеді.
• Махмұд Қашқари • Өмірбаяны
• Туған жері •
Махмұдтың әкесі белгілі қолбасшы,
• Барсханның әмірі болған. Ол
Туған жері, кейін Қарахан әулеті билеген
ежелгі үйсіндер құрған, әртүрлі мемлекеттің мәдени саяси
аталған мемлекетінің, орталықтарының
бірі Қашқарға ауысқан. Махмұд осында
қазіргі Қырғызстанжеріндегі Ыст
дәріс алған, ұзақ жылдар тұрған. Оның
ықкөл жағасындағы (кей аты жөніне қай жерден шыққанын
деректе Шу көрсететін дәстүрмен «Қашқариді»
бойындағы) Барсхан қаласы. тіркеуінің мәнісі де содан.
Ыстықкөл маңындағы болған
Барысхан қаласында әскерилер •
Ғалымның туған, қайтқан жылы
отбасында дүниеге
белгісіз. Ол жөнінде өзі де, басқа
келген. Қарахан әулетінен. зерттеулер мен сол тұстағы
жазбаларда да ештеме айтылмайды.
• Ол Қашқарда алған білімін одан әрі
Қашқарда, Бағдатта білім алған. толықтыру
мақсатымен, Бұқара, Нишапур, Бағдатқ
Византия, Түркия, Қытай және алаларында болады, түркі тілінің
басқа елдерді аралаған. Түркі сыртында араб, парсы, тілдерін жетік
тілімен қатар, араб және парсы меңгереді. Өз заманының аса білімдар
тілдерінде де еңбектер жазған. филологы, тарихшысы, этнографы,
«Диуани лұғат ат-түрік» - Қ. ең географы ретінде танылады.
ұлы шығармасы.
Қожа Ахмет ясауи

Қожа Ахмет Ясауи – 1093 жылы туылған түркістандық
ғұлама, әулие. Қожа Ахмет Ясауидің арғы тегі қожалар
әулеті. Әкесі – Исфиджабта даңққа бөленген әулие, Әзірет
Әлінің ұрпағы Шейх Ибраһим. Анасы – Мұса шейхтың қызы
Айша (Қарашаш ана). Мұса шейх те Исфиджабта
әулиелігімен танылған. Кейбір деректерде Қожа Ахмет
Ясауидың Ибраһим атты ұлы мен Гауhар Хошназ (Жауhар
Шахназ) атты қызының болғандығы айтылады. Қожа
Ахмет Ясауидың ұрпағы негізінен осы қызынан тарайды.
IX ғасырда Отырар,
Исфиджаб, Баласағұн, Ясы, Сауран, Сығанақ Шаш, Сүткен
т, Жент, Кудур, Отлук, Өзкент, тағы да
басқа Мауераннахрқалаларында ислам діні
уағызшыларының белсенді әрекеттері саяси сипат алған
болса, Х ғасырдан бастап ислам ілімі жолындағы тәлім-
тәрбиелік ордалар – медресе-теккелер түбегейлі орнығып,
исламдық-руханияттық ахлақи (моральдық) ұстанымдар
қалыптаса бастады.

Ұқсас жұмыстар

Қазақ жазба тілін сипаттайтын тілдік деректер

Әдеби тіл жайында түсінік

ӘДЕБИ ТІЛ ЖӘНЕ ОНЫҢ НОРМАЛАРЫ

Түркі философия

Түркілердің Ислам тарихына араласуы

ҚАЗАҚ ҰЛТЫНЫҢ МӘДЕНИ КОДЫ

Мемлекетті әлсіретудің амалы қоғамдағы ұлттық бірегейлікті ыдыратумен тең

Қырғыз халқының халқы, тілі жайлы

Қазақ даласына ислам діні таралуының мәдени, тарихи және рухани бастаулары

Қазақ халқының рухани мәдениеті

Пәндер