ПСИХОЛОГИЯНЫ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ

Презентация қосу

ПСИХОЛОГИЯНЫ
ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ

КӨКШЕТАУ, 2022
Кіріспе
НЕГІЗГІ БӨЛІМ

ПСИХОЛОГИЯДА НЕГІЗГІ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕРІ

ПСИХОЛОГИЯНЫҢ КӨМЕКШІ ӘДІСТЕРІ

ПСИХОЛОГИЯДА ЭМОЦИЯЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ

ҚОРЫТЫНДЫ

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе
◦ Психологиялық әдістер – зерттеушілер психологияда ғылыми теориялар мен практикалық
ұсыныстар жасау үшін қажетті ақпаратты алу және кеңейту үшін қолданатын әдістер мен әдістердің
жиынтығы. «Методология» және «әдіснама» терминдері «әдіснама» анықтамасымен бірге
қолданылады. Әдіс зерттеуге қажетті ережелер жиынтығы болып табылатын әдістемеде жүзеге
асырылады, белгілі бір жағдайларда қолданылатын қолданбалы құралдар мен объектілердің
жиынтығын сипаттайды және зерттеушінің іс-әрекетін реттеумен реттеледі. Әрбір психологиялық
әдіс жас, жыныс, этникалық, кәсіби және діни ерекшеліктер туралы мәліметтерге негізделген
◦ Әдістеме – теориялық ғылыми білімге жету жолдарын және практикалық іс-әрекетті ұйымдастыру
әдістерін анықтайтын ғылыми зерттеуді ұйымдастырудың принциптері мен әдістерінің жүйесі.
Әдістеме зерттеушінің көзқарасын, оның көзқарасын және философиялық ұстанымын көрсететін
зерттеулерге негізделген.
◦ Психология зерттейтін құбылыстар өте күрделі және алуан түрлі, олар ғылыми таным үшін өте қиын,
сондықтан бұл ғылымның жетістіктері зерттеу әдістерінің жетілдірілуіне байланысты болды.
◦ Ғылымның дамуында психологияның пәні, міндеттері мен әдістері өзгерді. Психологиялық біліміңізді
дұрыс пайдалану үшін психологияның негізгі әдістерін білу қажет. Нақты принциптерді сақтау және
нақты әдістерді қолдану сенімді ақпарат алуға байланысты.
Психологияда негізгі зерттеу әдістері
Бақылау әдісі – әр түрлі табиғи жағдайда жеке тұлғаның іс-әрекеті
мен қылықтарын қабылдаудың негізінде мақсатты зерттеу. Бақылау
табиғи жағдайда жүргізіледі. Ескеретін мәселе, бақылау жүргізілген
кезде сол қадағалау нысаны болып отырған адам бақылау жүргізіліп
жатқанын білмеуі керек, егер сезген жағдайда шынайылық
жоғалады.

Эксперимент әдісі. Егер бақылауда зерттеуші өзін қызықтыратын
психикалық үрдістердің байқалуын бейжай күтетін болса, ал
экспериментте зерттеуші өзіне қажетті жағдайда жасайды. Сөйте
отырып, экспериментатор оларды тұрақты қамти алады. Басқа
зерттеушілермен бірдей жағдайда зерттеуді қайталай отырып,
экспериментатор зерттеушінің әрқайсысының үрдістерінің дара
ерекшеліктерін анықтай алады.
◦ Психологиялық зерттеулердің
табиғилығын сақтау-бақылауға
қойылатын бірінші талап.
Бақылау әдісіне қойылатын
екінші талап – бақылау үнемі
мақсатты болуы қажет, яғни
зерттеудің мақсаты мен
міндеттері айқын қойылуы керек.
Бақылау әдісіне қойылатын
үшінші талап – оның нәтижесін
тіркеу. Негізінен әртүрлі
техникалық құралдар
(бейнекамера, фотокамера, т.б.)
жазбалардың түрлері
(стенограммалар, хаттамалар,
бақылау күнделіктері т.б.).
◦ Экспериментатор өзінің жағдайына қарай тәжірибені
жүргізу шартын өзгерте алады. Бұл эксперименттің
негізгі артықшылығы, сонымен қатар ол оқу-тәрбие
үрдісінде тәсілдерді табуға мүмкіндік береді.

◦ Эксперименттің барысында арнаулы құралдар мен
аппараттардың көмегімен психикалық үрдістер
өзгерістерінің уақытын дәл көрсетуге болады,
мәселен, жауап беру (реакция), оқу, еңбек,
дағдылардың қалыптасу жылдамдығы.

◦ Психологиялық зерттеулерде негізінен екі түрлі
эксперимент қолданылады. Олар зертханалық
(лабораториялық) және табиғи деп аталады.
Зертханалық эксперимент арнайы ұйымдастырылып,
құралдар мен аспаптарды қолдану арқылы
жүргізіледі. Зертханалық эксперимент адамның
психикалық ерекшеліктерінің физиологиялық тетігін
зерттеуде ерекше. Бұл әдіс жекелеген таным
үрдістері мен психикалық қалыпты тиімді зерттеу
үшін қолданылады, ең алдымен, түйсіктер,
қабылдау, ес, зейін зерттеледі. Мәселен,
қабылдаудың жылдамдығы, зейіннің көлемі, ес
ассоциациясының ерекшелігі қарапайым немесе
электрондық тахистас көп сияқты құралдар көмегі
пайдаланылады.
Психологияның көмекші
әдістері
Анкета әдісі. Анкетаны қосымша әдістердің бірі есебінде қолдануға болады; Әдейілеп белгілі мақсатпен және
формамен қойылған сұрақтарға жауап алу арқылы зерттелуші адамдардың психикалық әрекеттерін сипаттауда,
немесе кейбір психикалық проблемаларды шешуде жалпы мағлұматтар, кейбір фактілі материалдар жинауға бо
Анкета әдісі. Анкетаны қосымша әдістердің бірі есебінде қолдануға болады; Әдейілеп белгілі мақсатпен және
формамен қойылған сұрақтарға жауап алу арқылы зерттелуші адамдардың психикалық әрекеттерін сипаттауда,
немесе кейбір психикалық проблемаларды шешуде жалпы мағлұматтар, кейбір фактілі материалдар жинауға
болады.
Психологиялық тестілер. Тест әдісі балалардың білімі мен икемділігі, бейімділігі, жалпы ақыл-ойының даму
дәрежесі, не жекелеген жан қуаттарының дамып, қалыптасуы жөнінен мағлұмат алуға көмектеседі. Мұндай
салыстырулар алдын ала белгіленген жас белгілеріне қарай жүргізіледі.
Коррекциялық әдістер. Қазіргі кезеңдегі психология әр түрлі жолдар арқылы адамның практикалық әрекетіне ықпал
етеді. Психологиялық көмек, обьективтілік бар жағдайда ғана емеc, сондай-ақ субъективтілік сәтсіздіктерді
уайымдау жағдайларыида да көбірек көрсетіледі және тиімді болады.
Аутотренинг. Аутогендік жаттығулар әдісінің пайда болуы және енгізілуі неміс психотерапевті И.Г. Шульцтің
атымен байланысты. Аутогендік жаттығу — психогигиена мен психопрофилактиканың, сондай-ақ төтенше
жағдайдағы адам күйін басқарудың әрекетті амалы. Бұл әдістің танымалдылығы өмір жылдамдылығына, адамның
нерв жүйесіне түсетін жүктеулердің артуына байланысты болады.
Психологияда эмоциялардың түрлері
◦ Эмпатия( лат. empatheіa ) – өзге адамдардың жан дүниесін түсіну мен жай-күйін ұғыну қабілеттілігі. Эмпатия
адам бойында жиі кездесетін, өзіндік мән-мағынасы бар ерекше сезім. Оның айқын көрінісі – өзге адамдардың
қайғы-қасіреті мен қиыншылықтарына ортақтасып, оларға жанашырлық білдіру, сол арқылы өзгенің ауыр
психикалық жай-күйін өз басынан кешіргендей халге түсуі.
◦ Адаптация адамның өзгеретін жағдайларға бейімделу қабілеті. Адаптивация адамның интеллектуалдық
қасиеттерін білдіреді, оның көмегімен адам өз ақыл-ойының бағытын өзгертуге және оның интеллектуалдық
белсенділігін белгіленген ақыл-ой міндеттеріне және оларды шешу шарттарына сәйкес өзгерте алады.
◦ Фрустрация - [ лат. frustratio – алдау, сәтсіздік, ақталмаған үміт ] - алға қойған мақсаттарына жете алмаған,
жоспарлары күл-талқан болып күйреген адам басынан өткеретін уайым, үрей билеген психологиялық жай-күй.
Дегеніне жете алмаған, діттеген мақсатын орындай алмаған саясат субъектілері фрустрация жағдайын кешуі
мүмкін.
◦ Акселерация - жасөспірімдердің денесінің дамуының уақыттан бұрын, тез қарқынмен үдеп жүруі; балалармен
жасөспірімдердің жыныстың жетілуінің өсуі мен дамуының күрт жылдамдануы.
◦ Эмоция (фр. emotion, лат. enoveo — толғану) — адам мен жануарлардың сыртқы және ішкі тітіркендіргіштер
әсеріне реакциясы; қоршаған ортамен қарым-қатынас негізінде пайда болатын көңіл-күй.
◦ Эмоция организмнің әр түрлі қажетсінулерге қанағаттануына (ұнамды эмоция) немесе қанағаттанбауына
(ұнамсыз эмоция) байланысты. Адамның жоғары әлеуметтік қажетсінулері негізінде пайда болатын тұрақты
змоция. Эмоция жоғары түрі адамның іс-әрекетінің өнімді болуына мүмкіндік туғызады. Оларға қуаныш,
сүйіспеншілік және т.б. эмоциялар жатады. Жағымсыз эмоция адамның іс-әрекетіне азды-көпті зиян келтіреді.
Оларға қорқыныш, қайғы, абыржу, үмітсіздену, үрейлену және т.с.с. эмоциялар жатады.
Қорытынды
1. Психология адамға өзінің психикалық өмірін түсінуге, өзін түсінуге, өзінің күшті және әлсіз жақтарын,
кемшіліктерін түсінуге көмектеседі. Жеке тұлғаның психикалық процестері мен психологиялық
ерекшеліктерін, әр түрлі әрекет түрлерін зерттеу үшін психология белгілі зерттеу әдістерін қолданады.
2. Психологиялық зерттеу әдістеріне белгілі талаптар қойылады: психологиялық зерттеу әдістері объективті
болуы, сенімді, сенімді материал беруі, бұрмалаулардан, субъективті түсіндіруден және қорытындылар
жылдамдығынан бос болуы керек. Өйткені, әдістер психикалық құбылыстарды сипаттап, тіркеуге ғана емес,
оларды ғылыми тұрғыдан түсіндіруге де мүмкіндік береді.
3. Бүгінгі таңда психологиялық зерттеу әдістерінің қатаң ғылыми классификациясы жоқ, ол әртүрлі
әдістердің жеткілікті кең спектрінің болуымен түсіндіріледі. Психологиялық зерттеудің кең тараған
әдістеріне мыналар жатады: бақылау, эксперимент, әңгімелесу, іс-әрекет өнімдерін зерттеу, сауалнама,
тесттер және т.б. Оның үстіне психологиядағы зерттеулерді математикаландыру және
технологияландырумен қатар ғылыми ақпаратты жинаудың бұл дәстүрлі әдістері әлі де өз маңызын жойған
жоқ.
4. Психологияның даму процесінде тек теориялар мен концепциялар ғана емес, сонымен бірге зерттеу
әдістері де өзгереді: олар өзінің ойшылдық, анықтаушы сипатын жоғалтып, қалыптастырушы, дәлірек
айтсақ, түрлендіруші сипатқа ие болады. Сонымен, қазіргі психологияның әдіснамалық арсеналының дамуы
барлық зерттеу әдістерін ерекше біріктіруден тұрады, оның нәтижесі зерттеу әдістерінің жаңа кешендерін
қалыптастыру болып табылады.
Пайдаланылған әдебиеттер
◦ 1. Психологияға кіріспе. Оқулық / ред. Петровский А.В. - М.: НОРМА, ИНФРА - М, 1996.
- 496с.
◦ 2. Гамезо М.В. Жалпы психология. Оқу құралы. - М.: Гардарики, 2008. - 352 б.
◦ 3. Дубровина И.В. Психология. Жоғары мектептерге арналған оқулық. - М.: Норус,
2003. - 464 б.
◦ 4. Лукацкий М.А. Остренкова М.Е. Психология. Оқулық. - М.: Эксмо, 2007. - 416с.
◦ 5. Маклаков А.Г. Жалпы психология. Оқулық. – М.: ЮНИТИ – ДАНА, 2001. – 592 ж.
◦ 6. Немов Р.С. Психологияның жалпы негіздері. Жоғары мектептерге арналған
оқулық. - М.: Норма, 2008. С. 23.
◦ 7. Жалпы психология. Оқулық / ред. Тугушева Р.Х. – М.: КНОРУС, 2006. – 560 ж.
◦ 8. Психология. Оқулық / ред. В.Н. Дружинина - М.: ЮНИТИ, 2009. - 656с.
◦ 9. Психологиялық энциклопедия / Ред. Р. Корсини. – Петербург: Петр, 2003. – 1064 б.

Ұқсас жұмыстар

Арнайы психологияның дамуы

ПСИХОЛОГИЯ ӘДІСТЕРІ

Дифференциалды психологияның зерттеу әдістері

Психология бойынша оқыту пәндері

Бихевиоризм және гештальт психология

Ғылыми зерттеулердегі корреляция

ПСИХИКАЛЫҚ ДАМУДЫҢ ТЕЖЕЛУІНІҢ ЗЕРТТЕЛУ ТАРИХЫ

Психологияны оқыту әдістемесі оқу пәні ретінде

ПСИХОЛОГИЯНЫ ОҚЫТУДАҒЫ ИНТЕРАКТИВТІ ӘДІСТЕР

Жоғары мектеп психологиясының пәні, міндеттері және құрылымы

Пәндер