Шеміршек ұлпасы

Презентация қосу

Орындаған: Балтабаева Жансая
Молдан Ақнұр
Ерболатқызы Жанель
Аутен Әсел
Сембаева Гүлназ
Аманқос Қадиша
Шахабова Лаура

https://www.freeppt7.com
1 Ішкі орта
жоспары ұлпалары
2 Қан
3 Дәнекер ұлпа

4 Шеміршек ұлпасы

5 Сүйек ұлпасы
1 Ішкі орта
ұлпалары
Ішкі орта ұлпалары үлкен топ болғандықтан және
атқаратын қызметтерінің әр түрлілігіне байланысты қан,
лимфа, шеміршек, сүйек және дәнекер ұлпасы болып
жіктелінеді. Сұйық қан мен қатты сүйек ұлпалары бола
тұра, олардың бір-біріне ұқсас екендігі көрініп тұрады.
Аталған ұлпалардың барлығы өздерінің бастамасын
мезенхимадан алады, және бұл ұлпаларды аралық заттар
көптеп орналасқан. Қызметтерінің әр түрлігіне –
трофикалықтан басқа бұл ұлпалар тіректікте қызмет
атқарады.
2 Қан Қан және лимфаның трофикалық маңызына
байланысты ол сұйық аралық заттардан –
плазмадан және ондағы форменді элементтер,
қан түйіршіктері – эритроциттер,
лейкоциттерден және қан пластинкаларынан
тұрады. Қанның трофикалық қызметіне қоса
қорғаныштық маңызы да бар. Қан организм
денесіндегі барлық ұлпаларға зат алмасу
процесін қамтамасыз етеді. Адамдардың 1 мм3
қанында 4,5 – 5 миллион эритроцит, 6 – 7 мың
лейкоцит болады. Сондықтан адам денесіндегі
1 лейкоцитке – 600- 700 эритроцит тура келеді.
Эритроцит организмде тотығу процесіне
қажетті оттегін таратып, көмір қышқылын
организмнен шығару қызметін атқарады.
Эритроцитті клетка деп санамай қанның қызыл
түйіршіктері деп атайды, оның формасы
өзгермелі келеді. Оттегінің таралуы
эритроциттің негізін құрайтын тыныс алу
пигменті гемоглобин арқылы орындалады.
Гемоглобин - өте күрделі, құрамына темір
кіретін белокты түзіліс. Эритроциттің тіршілігі
Лейкоциттер амеба тәрізді қозғалысқа қабілетті
ядросы бар клетка. Лейкоциттердің саны тағамның
және жұмыс істеудің әсерінен көбейіп тұрады.
Лейкоциттер санының көбеюін лейкоцитоз деп
атайды. Лейкоциттер екі үлкен топқа бөлінеді. Олар:
гранулоциттер (түйіршікті лейкоциттер) –
нейтрофильдерге, зозинфилдерге, базофилдерге
бөлінеді, агранулоциттер (түйіршіксіз лейкоциттер) –
лимфоцит және моноцит болып екіге бөлінеді.
Тромбоциттер – қан пластинкалары, бұлар бұрыс
формалы майда денешіктер. 1 мм3 қанда 150-300
мыңға дейін тромбоциттер болады. Тромбоциттердің
формасы тұрақсыз және санының құбылып тұруы
орта жағдайының өзгерістеріне өте сезімтал болып
келеді, қанның ұюын жылдамдатады
Қанның жасалуы. Қан клеткаларының бір бөлігі өліп, жаңа
клеткамен жаңартылып отырады. Адамның қан шеңберінде
орта есеппен алғанда күніне барлық эритроциттердің 1130
бөлігі өліп, ол төрт айдың ішінде толық жаңартылады.
Лейкоциттер үнемі өзгеріске ұшырап отырады, қан тамырынан
дәнекер ұлпасына ауысып, әртүрлі жағдайларға байланысты
белгілі бір уақыт тіршілік етуі мүмкін. Өлген эритроциттер мен
лейкоциттердің жаңартылуы организмнің тіршілігінде болатын
қан жасалу процесіне байланысты. Эмбриологиялық кезеңде
қан ұлпа есебінде дамиды. Осыған байланысты ұрықтық
кезеңдегі қан жасалу және ересек организмлегі қан жасалу
болып екіге бөлінеді.
3 Дәнекер ұлпа
Дәнекер ұлпасының гистологиялық құрылымы және
Дәнекер ұлпалы түзілістер жоғары сатыдағы атқаратын қызметіне байланысты
жануарлардың организімінде көп кездеседі.
Олар эпителийдің астын төсейді,
органдардың қабығын түзіп, органдағы
ұлпалардың аралық қабаттарын толтырып
отырады. Организмдегі барлық органдар
мен ұлпалардың клеткалары дәнекер ұлпа клеткасы көп клеткалық элементтерімен
арқылы қоректенеді. Дәнекер ұлпасы ішкі ретикулярлы ұлпа механикалық түзілістері бірдей
зат алмасуды жүзеге асыратын орын болып дамыған болбыр дәнекер
ұлпасы (қалыптаспаған)
табылады. Ол қанмен бірге трофикалық
және қорғаныштық маңызы бар біртұтас механикалық түзілістен
жүйе құрайды. Органдардың қабығында бұл тұратын (қалыптасқан)
ұлпа механикалық қызметті атқарады. тығыз дәнекер ұлпасы
Дәнекер ұлпалардың беріктігін жүзеге асыратын көп түрлі механикалық элементтер тек аралық затта
ғана дамиды. Аралық заттар көптеген әртүрлі талшықтар мен аморфты заттардан тұрады.

Сыртқы түріне, физикалық-химиялық қасиетіне,
физиологиялық маңызына қарай

Талшықтар
эластикалық ретикулярлы
коллагенді
Талшықтар мен аморфты заттың пластинкалары
арасында көп түрлі дәнекер ұлпалы клеткалар –
фиброластар, гистиоциттер, камбиалды клеткалар,
май клеткалары, пигментті және плазматикалық
клеткалар мен әртүрлі лейкоциттер орналасады.
Фибробласт - дәнекер ұлпасының көптеген түрінде
кездесетін негізгі клеткалық форма, ұзын тармақтары
бар, протоплазмасы мен ядросы айқындалмаған
созылыңқы клетка.
Гистиоцит – дәнекер ұлпаларының екінші бір
тұрақты клеткалық формасы, оның негізгі сипаты
формасының өзгергіштігі. Гистиоциттердің маңызды
қасиеттерінің бірі қоршаған ортаға түскен бөгде
заттарды жою қабілеті, ішкі зат алмасуда да маңызы
бар. Олар ретикулярлы ұлпалардан және қаннан
шығатын лимфоциттер мен моноциттерден дамиды.
Камбиалды клеткалар әр түрлі бағытта дамитын
клеткалар, созылғыш жіңішке тармақтары бар,
ядросы күшті боялатын клетка.
Ретикулярлы элемент ядросының жан-жағында клетка
орталығы, хондриосомдар, ішкі торлы аппарат анық көрінеді,
ретикулярлы ұлпа деп сол торларға байланысты ғана айтылған.
Ретикулярлы ұлпа бүйрек, тері ұлпаларының және шырышты
қабықтардың құрамына кіреді. Қан жасайтын органдарда,
сүйектің қызыл миында, лимфа бездерінде өте көп кездеседі.
Дәнекер ұлпаларындағы ретикулярлы-эндотелиалды жүйе
организмде қорғаныштық қызмет атқарады.

Қан мен болбыр дәнекер ұлпасының тұтастығы талаурау процестерінде, яғни ұлпаға бөгде заттың түсуі немесе
оның бұзылуы өлі участок некроз ордасын түзген кезде айқын көрінеді. Талаурау аймағын бактериялардан
нейтрофильдер, ал өлі ұлпалардан макрофагтар тазартады. Қалыптасқан дәнекер ұлпаның механикалық маңызы
бар, басым бөлігі – талшықтар, клеткалары өте аз болады.Тығыз дәнекер ұлпа тарамыстарды, сіңірлерді құрайды.
Тарамыстар – организмде етті сүйекке байланыстырып тұрады. Олар көбінесе коллаген талшықтарынан, аз
мөлшерде эластикалық талшықтардан тұрады. Колаген талшықтары созылу бағытына қарай көлденеңінен ретпен
орналасып, шоғырлар түзеді. Тарамыстың өзі дәнекер ұлпалы қабықпен қоршалады. Талшықтардың шоғырларын
бөліп тұратын дәнекер ұлпалары қан тамырларына бай болып, тарамысты қоректендіріп тұрады. Онда көптеген
камбиалды элементтер орналасып, тарамыс бұзылғанда оны қалпына келтіріп отырады
4 Шеміршек ұлпасы
Шеміршек ұлпасы қаңқа ұлпалар құрамына кіріп,
организмге механикалық қызмет атқарады.
Шеміршектің құрамындағы негізгі заты тығыз болып,
ол беріктілікті қамтамасыз етеді, серпімділікті
сақтайды. Сүйектердің бір-бірімен тығыз байланысын
қамтамасыз етеді. Шеміршектер төменгі сатыдағы
омыртқалылар мен жоғары сатыдағы жануарлар
ұрықтарының денесінің тірегін құрайды. Ересек
адамдар организмінде шеміршектер сүйек
буындарының үстін қабаттап, қабырғалардың
ұштарын, кеңірдектің, жұтқыншақтың, бронханың
және құлақтың қалқанын құрайды. Шеміршек
ұлпасының аралық заттары тығыз болғандықтан нерв,
қан тамырлары шеміршектің ішіне өте алмайды.
Аралық заттың құрылысына
байланысты шеміршектер

гиалинді

серпімді

талшықты
Гиалинді шеміршек ұлпаның ең көп тараған
түрі. Гиалинді шеміршек тығыз, серпімді, түсі
мөлдір болады. Шеміршектің клеткалары
негізгі заттың ерекше қуыстарында
орналасады, дөңгелек болып келеді.
Шеміршектің клеткалары бір ядролы кейде екі
ядролы болады, жіп тәрізді айқын көрінетін
митохондриялары, клетка орталығы және ішкі
торлы аппарат жақсы байқалады. Шеміршектің
аралық заты біркелкі болмайды, арнаулы
өңдеуден өткізгенде ғана фибрилдерді көруге
болады. Шеміршектің аморфты 19 заттары
протеиндерден, хондриотинокүкірт
қышқылынан және альбумоидтан тұрады.
Есейген шеміршекте әк тұздары көп жиналып,
кәрі шеміршек омырылғыш келеді.
Серпімді шеміршек негізінен гиалинді шеміршекке
ұқсас келеді. Клеткалары капсуламен қоршалып,
изогенді топтар түзеді. Серпімді шеміршекте серпімді
талшықтар негізгі заттың базофильді бөлімдерінен
таралып, соларды торлап жатады. Серпімді
шеміршектердің түсі солғын сары болады, құлақ
қалқаны, кеңірдектің кейбір шеміршек сақиналары
құралады.

Талшықты шеміршектің гиалинді шеміршектен
айырмашылығы олардың негізгі затының коллагенді
талшықтары шоғырларға жинақталған. Талшықты
шеміршек гиалинді шеміршекке немесе қалыптасқан
дәнекер ұлпасына ауысып отырады. Талшықты
шеміршектерден омыртқа аралық дискілер тұрады,
шеміршек ұлпасының сыртқы қабатын құрайды.
Клеткалары митоздық бөліну қабілетін сақтайды, соның
ерекшелену есебінен шеміршектің өсуі мен зақымданғанда
қалпына келуі жүзеге асырылады.
Гиалинді шеміршек басқа дәнекер ұлпалары сияқты
мезенхимадан дамиды. Даму синцитиалды мезенхима
участоктерінің тығыздануынан басталады. Клеткалар
жымдасқан сайын оларды жуып тұратын ұлпа
сұйығының химиялық қасиеті өзгереді, онда
шеміршектің аралық затына ұқсас заттар пайда
болады. Кейін олардан коллаген талшықтары дамиды
және шеміршектің екі негізгі бөлімі – аралық заты,
клеткасы айқындалады. Қалыптасқан шеміршектің
бұдан кейінгі өсуі және артуы оны қоршаған
мезенхима ұлпасының есебінен орындалады.
Мезенхиманың клеткалары бөлініп,саны
артып,біртіндеп негізгі заты ерекшеленетін
тығыздалған бөлімдер түзеді, ал клеткалары
шеміршек клеткасына ауысады. Қалыптасушы
ұлпаның үстіне жас ұлпаның жаңа қабаттары салыну
жолымен шеміршек өсіп, оның көлемі ұлғаяды
3 Сүйек ұлпасы
Сүйек ұлпасы денедегі ең тығыз ұлпалардың бірі.
Сүйек пен шеміршек организмнің денесінің скелетін
және формасын белгілейді. Сүйектің аралық заты
аморфты заттан және коллаген талшықтарынан
тұрады. Осы заттардың орналасуына байланысты –
торлы талшықты және пластикалы құрылысты
сүйектерге ажыратылады. Жуандығы әр түрлі, негізгі
заты тәртіпсіз, бір-бірін қиып өтіп орналасса, ондай
сүйекті – торлы талшықты деп, ал өте жұқа және
күрделі құрылысты болып келсе, онда оны –
пластикалы сүйектер деп атайды. Пластикалы сүйек
дұрыс орналасқан тығыз коллаген талшықтары
шоғырланған сүйек пластинкаларынан тұрады.
Пластикалы сүйектің пластинка аралық фибрилдері
әр бағытта болып, бір-біріне кесе көлденең
орналасады, осындай күрделі құрылым сүйектің
беріктігін сақтайды
Сүйектің 67% анорганикалық заттар мен судан, 33% -
органикалық заттардан тұрады. Сүйектің талшық
түзілістері қайнатқанда желім беретін оссеин деп
аталатын органикалық заттан тұрады. Сүйекті
күйдіргенде оның органикалық заттары күйіп, тек
формасын сақтайтын анорганикалық заттары қалады.
Егер анограникалық қышқылдардан өткізсе, онда
кальций тұздары еріп, органикалық заттары қалады.
Жас ұлғайған сайын анорганикалық тұздардың
мөлшері көбейіп, кәрі адамның сүйегі морт сынғыш
келеді. Сүйек ұлпасының аралық затында -
остеоциттер деп аталатын сүйек клеткалары
орналасады, олар жұлдызша тәрізді, сәл созылыңқы
және жазықтау болып келеді. Жай көзбен қарағанда
сүйек заты кейде болбыр,кейде тығыз болып көрінеді,
соған байланысты сүйек заты тығыз және кемікті
болып келеді. Екеуінің де құрылысы пластинкалы,
айырмашылығы пластинкаларының аз не көп
болуында.
Сүйектердің барлығы, буындасатын жерден
басқасы, сүйек қабығы немесе периос деп
аталатын дәнекер ұлпалы қабықпен қапталады.
Ол ішкі және сыртқы қабаттардан тұрады.
Ұрықтың барлық сүйектерінің қуыстары қан
жасайтын орган сүйектің қызыл миына толы
болады. Ол ретикулярлы ұлпадан тұрады.
Сүйек екі жолмен дамиды. Жақ және бас
сүйектері ұрықтық дәнекер ұлпасынан тікелей
дамиды. Омыртқа, аяқ,қол сүйектері, бастың
қарақұсы және басқа бөлімдері алғашында
шеміршек болып қалыптасып, біртіндеп
сүйекке айналады. Екеуінің де даму процесі бір,
ал сүйек түзілуінің көзі- мезенхима болады
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒ
А РАХМЕТ!

https://www.freeppt7.com

Ұқсас жұмыстар

Тіректі-қоректі ұлпалар

Шеміршек және сүйек ұлпалары

Сүйек ұлпасының құрамы

Пәндер