Баға жасау методологиясы

Презентация қосу

МОДУЛЬ 1.
№2. Бағаның құндық негіздері
және нарықтағы орны

Dr.Aziza SYZDYKOVA
ЖОСПАР

Курстың мақсаты
Баға – күрделі экономикалық категория

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Бағаның нарықтағы орны қандай?

Баға жасау методологиясы

Қорытынды
Үй жұмысы

БАҒА – КҮРДЕЛІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КАТЕГОРИЯ

Баға және баға жасау нарықтық
экономиканың өте маңызды
элементтерінің бірі болып табылады.

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Баға – күрделі экономикалық категория.

Баға негізінде тауарлар өндірісі, өткізілуі,
олардың құнын анықтау мәселесі, ұлттық
жалпы өнімді шығару, тарату және
қолдану және т.с.с. сұрақтар шешіледі.
БАҒА – КҮРДЕЛІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КАТЕГОРИЯ
Бағаның екі негізгі теориясы бар.

Бірінші теория бойынша тауар бағасы

Dr.Aziza SYZDYKOVA
оның құнын айқындайды (бағаның
шығынды теориясы).

Негізін қалаушылар Вильям Петти, Адам
Смит, Давид Рикардо. Олардың
ойларынша тауар құны оны өңдіруге
кеткен еңбек мөлшерімен анықталады.

БАҒА – КҮРДЕЛІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КАТЕГОРИЯ
Бұл теорияның әрі қарай дамытқан К.Маркс
болатын (абстрактты еңбек), оның ойынша
тауардың құны және бағасы болады.

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Құн – қоғамға пайдалы еңбек шығындары
(орташа). Әртүрлі тауарлар құндарының ара-
қатысы оларға кеткен абстрактты еңбек
мөлшерлерінің ара-қатысы болып табылады.

Ал тауар бағасы осы тауар құнының
ақшалай көрінісі болып табылады. Ол
әртүрлі кездейсоқ нарықтық факторларға 5

байланысты өзгеруі мүмкін.
БАҒА – КҮРДЕЛІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КАТЕГОРИЯ
Басқа теория бойынша тауар бағасы деп
өндірістік қорларды ең тиімді пайдалану
жағдайында болған ақшалай шығындар

Dr.Aziza SYZDYKOVA
мөлшерін айтады.

Яғни, бұл жағдайда тауар бағасы
өңдірушінің шығындарын сипаттамай, сатып
алушының осы тауардың пайдалылығын
бағалау деңгейіне (сұраныс) тәуелді болады.

Мұнда баға тауар құнынан «босатылады»
және оның қажеті жоқ. 6
БАҒА – КҮРДЕЛІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КАТЕГОРИЯ
Қазіргі заманғы экономикалық теория осы
екі теорияны біріктіруге тырысуда.

Dr.Aziza SYZDYKOVA
тауарды өңдіруге және өткізуге кеткен
шығындарды анықтау объективті қажеттілік
ретінде қалды,

өйткені кез келген фирма өзінің
шығындарын қайтарып, қалыпты пайда
алуға мәжбүр.
БАҒА – КҮРДЕЛІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ
КАТЕГОРИЯ
Тарифтер және сауда бойынша
генеральды агентство (ГАТТ) қалыпты
құнның анықтамасын келесі түрде береді:

Dr.Aziza SYZDYKOVA
қалыпты құн деп сауда арқылы орны
толтырылатын тауар пайда болған елдегі
тауарға кеткен материалдар және жасау
құны мен жалпы шығындар және
қалыпты пайда мөлшерінің қосындысын
атайды.

Баға жасау деп тауарға бағаны
қалыптастыру процесін атайды. Жалпы
алғанда баға жасаудың екі жүйесі бар:
орталықтандырылған және нарықтық.
БАҒАНЫҢ НАРЫҚТАҒЫ ОРНЫ
ҚАНДАЙ?
Нарықтың өзі тауарлы-ақшалай қарым-
қатынастарын және құндық
категорияларды (қаржы, несие, еңбек ақы,

Dr.Aziza SYZDYKOVA
өзіндік құн, пайда, баға) іске асырудың
негізгі формасы болып табылады.

Егер де сұраныс және ұсыныс бар болса
мұнда міндетті түрде нарықтық қарым-
қатынас пайда болады.
Олардың мүдделері қарама-қайшы болады.

Сондықтан да оларды үйлестіретін тек

баға ғана болады. 9
БАҒАНЫҢ НАРЫҚТАҒЫ ОРНЫ
ҚАНДАЙ?
Нарық деп сатушылардың және сатып
алушылардың мүдделерін қақтығысу
арқылы бағаның пайда болуына мүмкіндік

Dr.Aziza SYZDYKOVA
жасайтын экономикалық процесті атайды.

Баға нарықтық қарым-қатынастарда
орталық орын алады.

БАҒАНЫҢ НАРЫҚТАҒЫ ОРНЫ
ҚАНДАЙ?
Тауар бағасы және оның пайдалылығы тек
нарықта ғана тексеріледі және
қалыптасады.

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Біздің елде, тауар бағасы негізінен
кәсіпорын шығындарына қарай
қалыптасады.

Оның себебі ретінде біздің еліміздегі
сұраныстың ұсыныстан әлдеқайда көп
болуын және монополиялардың бар болуын
атауға болады. 11
БАҒАНЫҢ НАРЫҚТАҒЫ ОРНЫ
ҚАНДАЙ?
Нарықтық баға жасаудың келесі белгісі
ретінде тауар бағасын оны өңдірген тұлға
белгілейтінін атауға болады (яғни мемлекет

Dr.Aziza SYZDYKOVA
бұл процеске араласпайды).

Мемлекет тек шектелген тауар түрлеріне
ғана бағаның жасалу процесіне реттеу
жүргізе алады.

Сонымен қатар, мемлекет баға жасаудың
жалпыға бірдей ережелер мен қағидаларды
іске қоса алады. 12
БАҒАНЫҢ НАРЫҚТАҒЫ ОРНЫ
ҚАНДАЙ?
Нарықтық экономикада бағалардың динамикасына
екі маңызды фактор әсер етеді: стратегиялық
және тактикалық.

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Стратегиялық фактор – бағалар тауарлар
құнының негізінде құрылады. Бағалар осы құнның
төңірегінде тербеліс жасау мүмкін. Бұл өте күрделі
және ұзақ уақытты процесс.

Тактикалық фактор – бағалар нарық
конънктурасына тәуелді өзгеру мүмкін. Осы екі
факторды кез келген кәсіпорын жақсы меңгеріп
білу қажет, әйтпесе қосымша шығындарға ұшырау
мүмкін. 13
БАҒАНЫҢ НАРЫҚТАҒЫ ОРНЫ
ҚАНДАЙ?
Бірінші фактор өте жақсы
ұйымдастырылған фирма, яғни шығындары
ең аз кәсіпорын үшін тиімді.

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Екінші фактор нарық конъюнктурасын әрі
тез және икемді қолдана алатын фирмалар
үшін тиімді.

Мұнда тыңғылықты дайындық және жоғары
білікті кадрлардың маңызы зор. Ал ең көп
пайданы осы екі факторды пайдалана
алатын фирмалар алады. 14
БАҒАНЫҢ НАРЫҚТАҒЫ ОРНЫ
ҚАНДАЙ?
Бәсеке. Ол үшін меншік түрлерінің алуан
түрлілігін және заңның бәріне бірдей болуын
қамтамасыз ету қажет. (жекешелендіру,

Dr.Aziza SYZDYKOVA
мемлекет иелігінен алу мәселесі).

Бәсеке нәтижесінде нарықта тек шын мәнінде
өндірісті дұрыс ұйымдастырып, шынайы
кәсіби біліктілікті көрсете алатын
шаруашылық субъектілердің қалуына негіз
болады.

БӘСЕКЕ

Бәсекеде ұтысқа жетудің негізі ретінде
икемді өндірісті жасау болып табылады,
яғни жаңа қажеттіліктерге тез арада

Dr.Aziza SYZDYKOVA
ауыса алатын, көп шығынсыз жаңа
өнімді шығаруға бейімделген өндірістер.

ДИРЕКТИВТІ БАҒА ЖАСАУ МЕН
НАРЫҚТЫҚ БАҒА ЖАСАУДЫҢ БӘСЕКЕНІ
ӨСІРУГЕ ЫҚПАЛЫН ҚАРАСТЫРУ.

Негізгі міндет келісімдік (еркін) баға
жүйесіне ауысу. Ол үшін келесі шарттарды
орындау қажет:

Dr.Aziza SYZDYKOVA
А) кәсіпорындардың іс жүзіндегі шаруашылық
дербестігі
Б) тауарлардың дефицитін болдырмау
В) монополияларды жою
Г) экономиканы қайта құру, қару-жарақ
өнеркәсібінің конверсиясы
Д) біріңғай экономикалық кеңістікті орнату
Е) тұтынушыларды және жабдықтаушыларды өз 17
еркімен таңдау мүмкіндігі
БАҒА ФУНКЦИЯСЫ
а) есепке алу функциясы – қоғамдық еңбек
шығындарын есебке алу және өлшеу.
Берілген функция бойынша баға барлық құндық

Dr.Aziza SYZDYKOVA
көрсеткіштерді анықтауға негіз бола алады.

Бұл көрсеткіштер сандық және сапалық болып
бөлінеді.
Сандық көрсеткіштер – жалпы ішкі өнім, ұлттық
табыс, күрделі салымдар көлемі, тауар айналымы,
өнім көлемі, және т.б.
Сапалық көрсеткіштер – пайдалылық (тиімділік,
еңбек өнімділігі, қор қайтарылымдылығы және т.б.).
БАҒА ФУНКЦИЯСЫ
Ынталандырушы функция.

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Баға арқылы ҒТП, қорлардың үнемделуін,
өнім сапасын көтеруді, өндіріс құрылымын
өзгертуді ынталандыруға болады.

Баға арқылы сонымен қатар,
тұтынушыларды да ынталандыруға
болады.

БАҒА ФУНКЦИЯСЫ
Бөлу функциясы.
Бағаның көмегімен ұлттық (таза) табысты

Dr.Aziza SYZDYKOVA
бөлуге және қайта бөлуге болады:
экономика салалары арасында, меншік
формалары арасында, ел аймақтары
арасында, жинақтау және тұтыну қоры
арасында, халықтың әртүрлі әлеуметтік
топтары арасында.

Мемлекет бұл функцияны акциз, ҚҚС және
т.б. әдістер арқылы орындайды.
БАҒА ФУНКЦИЯСЫ
Сұраныс пен ұсынысты теңестіру
функциясы.

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Өндірісті тиімді орналастыру белгісі
ретінде болуға бағытталған бағаның
функциясы.

Осы аталған барлық баға функциялары
бір-бірімен байланысады, кейде қарама-
қайшы болады. 21
БАҒА ЖАСАУ МЕТОДОЛОГИЯСЫ
Баға жасау методологиясы – баға жасау
тұжырымдамасын құрастырудың, бағаларды анықтау
және дәлелдеудің, бағалар жүйесін

Dr.Aziza SYZDYKOVA
қалыптастырудың, баға жасауды басқарудың жалпы
ережелерінің, қағидаларының, әдістерінің жиынтығы
болып табылады.

Методология мен әдістемені шатыстырмау керек.
методология бұл баға жасаудың стратегиясы болса,

әдістеме нақты баға құрастырудың нақты әдістерін,
ұсыныстарын, құралдарын қарастырады.

Яғни әдістемелер методологияның құрамдас
элементтері болып табылады. 22
БАҒА ЖАСАУ МЕТОДОЛОГИЯСЫ
Методологияның екінші құрамдас элементі ретінде баға
жасаудың қағидалары болады.

Қағидалар: бағаларды ғылыми тұрғыдан дәлелдеу, бағалардың

Dr.Aziza SYZDYKOVA
мақсатты бағытталуы, баға жасау процесінің үздіксіздігі, баға
жасау процесінің және олардың орындалуына бақылау жүргізудің
біріктірілуі.

Бақылау мақсаты – баға жасау қағидаларын және ережелерін
қолдану деңгейін тексеру.
Екі түрі бар: мемлекеттік және қоғамдық.

Баға жасау қағидалары сондай-ақ үш заңдылыққа бағынып бөлінеді:
сұраныс, ұсыныс заңдары,

елдегі бағаның әлемдік бағамен байланысу заңы,
барлық салалардағы бағаның өзгеру бірегейлігін сақтау заңы.

Ұқсас жұмыстар

Баға және баға жасау туралы

Баға жане баға жасау жайлы

Психологиялық диагностика практикалық психологтардың әрекетінің басты бағыты

Экономикадағы мемлекеттік реттеудің методологиясы жөніндегі ұғым және оның элементтері

Дәлелді медицинадағы зерттеулер

ЕРТЕ ОҚЫТУ ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯСЫ

ЕРТЕ ОҚЫТУ ПЕДАГОГИКА ЖӘНЕ ПСИХОЛОГИЯСЫ ЖАЙЛЫ

Қазақ ауыз әдебиеті(халық поэзиясы, фольклоры) — қазақ халқының бұқаралық көркем сөз шығармашылығы

Макроэкономикалық көрсеткіштер

Маркетинг және Маркетингтік зерттеулер

Пәндер