Aziza SYZDYKOVA атқаратын рөлі

Презентация қосу

МОДУЛЬ 1.

№6. Баға жасау және
инфляция

Dr.Aziza SYZDYKOVA
ЖОСПАР

Курстың мақсаты
Бағалардың инфляциялық процестердегі

Dr.Aziza SYZDYKOVA
атқаратын рөлі.
Инфляцияның даму кезеңдері және баға

динамикасы.
Бағаның инфляцияға байланысты өсуі

және оның жалпы экономикаға әсері.
Қорытынды
Үй жұмысы
БАҒАЛАРДЫҢ ИНФЛЯЦИЯЛЫҚ
ПРОЦЕСТЕРДЕГІ АТҚАРАТЫН
РӨЛІ
Инфляция – бұл ақшаның төлем қабілетінің
төмендеуін сипаттайтын көрсеткіш.

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Бұл төмендеу
тауарларға (тауарлы бағалардың өсуі);

алтынға (алтын бағасының өсуі),
шетел валютаға қатысты болуы мүмкін.

Көбінесе, инфляцияны тұтынушылық
тауарларға бағалардың индексін табу
арқылы есептейді.
БАҒАЛАРДЫҢ ИНФЛЯЦИЯЛЫҚ
ПРОЦЕСТЕРДЕГІ АТҚАРАТЫН
РӨЛІ
Бағалардың өсуі инфляцияның өте
маңызды индикаторы болып табылады.

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Басқа индикаторларға ақшаның
эмиссиясын, айналыстағы ақшаның өсуін,
мемлекеттік бюджеттің дефицитін және т.б.
жатқызуға болады.

Объектісіне қарай тұтынушылық тауарлар
бағаларының инфляциясы, шығындар,
табыстар, сұраныс, банк пайызы және т.б.
инфляциялар болады. 4
БАҒАЛАРДЫҢ ИНФЛЯЦИЯЛЫҚ
ПРОЦЕСТЕРДЕГІ АТҚАРАТЫН
РӨЛІ
Қазіргі заманғы инфляцияға келесі
белгілер тән: жалпылама сипаты бар
(бүкіл экономиканы қамтиды); хроникалық

Dr.Aziza SYZDYKOVA
сипатта болады; көпфакторлы (ақшалы
және ақшалы емес факторлар әсер етеді).

БАҒАЛАРДЫҢ ИНФЛЯЦИЯЛЫҚ
ПРОЦЕСТЕРДЕГІ АТҚАРАТЫН
РӨЛІ
Бірақ, кез келген баға өсімін инфляциямен
байланыстыруға болмайды. Бағалар
шығындар өскенде, тауар сапасы

Dr.Aziza SYZDYKOVA
жоғарлағанда, жаңа тауар шығарғанда,
сұраныс өзгергенде өсуі мүмкін және ол
инфляцияға қатысы жоқ.

Инфляцияның нәтижесіндегі бағалардың
өсу себептері және белгілері мүлдем басқа.
Оның сыртқы көріністері ретінде келесі

болады: жаппай түрде болуы, яғни бағалар
өсуі барлық дерлік тауарларға қатысты
болады; бағалардың үздіксіз өсуі; өсу
БАҒАЛАРДЫҢ ИНФЛЯЦИЯЛЫҚ
ПРОЦЕСТЕРДЕГІ АТҚАРАТЫН
РӨЛІ
Талдау дұрыс жасау үшін инфляцияның негізгі
себептерін анықтау керек. Бұл себептерге келісіні
жатқызуға болады:

Dr.Aziza SYZDYKOVA
өндіріс құрылымындағы диспропорция (өндіріс

құралдарының тым үлкен үлесі);
экономиканың милитаризациясы;

мемлекеттік бюджеттің дефициті;

мемлекеттік қарыздың өсуі;

ұзақмерзімді күрделі салымдардың ұлғаюы, оның

ішінде несиелер.
маңызды салалардағы (кен өңдіру, ауыл

шаруашылығы, транспорт) шығындардың өсуі.
мемлекеттік реттеу құралын толық көлемде қолданбау,
маңызын түсінбеу.
ИНФЛЯЦИЯ
Қазіргі инфляция мынадай факторларға байланысты:
Ақша айналысының факторларына: бюджет

тапшылығын жабуға пайдаланылған, шексіз көп
ақшаның эмиссиялануы есебінен айналыс аясының

Dr.Aziza SYZDYKOVA
артық ақша массасына толып кетуі; халық
шаруашылығының артық несиеге толуы.

Ақшалай емес факторларға: қоғамдык
өндірістегі теңсіздікке, шарушылықтың шығындық
тетігіне, мемлекеттің экономикалық саясаты, оның
ішінде салық саясаты, баға саясаты, сыртқы
экономикалық саясатына байланысты факторлар
жатады.
ИНФЛЯЦИЯ
Аталған факторлардың қанат жаюына байланысты инфляцияның
екі түрі болады: сұраныс және шығын (ұсыныс)
инфляциясы.
Сұраныс инфляциясы төмендегідей факторлардың әсерінен
туындайды:

Dr.Aziza SYZDYKOVA
әскери шығыстардың өсуі, яғни әскери техникалардың
азаматтық салаларда пайдалану қажеттігінен, нәтижесінде
ақша баламасы айналыс үшін артық болып қалады;
мемлекеттік бюджет тапшылығы және ішкі қарыздардың

өсуі,
несиелік экспанциялау, яғни елдің орталық банкінің

коммерциялық банктер мен үкіметке несие беретін несиелер
көлемінің ұлғаюын сипаттайды;
импортталған инфляция, яғни шетел валюталарын сатып алу

барысында тауар айналымына қажеттіліктің үстіне ұлттық
валютанын, эмиссиялануы;
ауыр өнеркәсіп саласына өте көп мөлшерде инвестиция жұмсау.
ИНФЛЯЦИЯ
Шығын (ұсыныс) инфляциясы — бұл баға
белгілеу үдерісіне әсер ететін мынадай
факторлардың болуымен сипатталады:

Dr.Aziza SYZDYKOVA
еңбек өнімділігінің өсуін азайту және

өндірістің құлдырауы;
көрсетілетін қызметтің маңызының артуы;

бір өнім бірлігіне жұмсалатын шығынның

өсуінің жеделдетілуі, әсіресе жалақының
өсуі;
энергетикалық дағдарыс.

ИНФЛЯЦИЯНЫ ТӨМЕНДЕГІДЕЙ БЕЛГІЛЕРІНЕ
БАЙЛАНЫСТЫ ЖІКТЕУГЕ БОЛАДЫ:
Инфляциялық үдерістің сипатына қарай:
ашық инфляция, яғни, бағаға ешқандай да кедергі
болмайды, оның еркін өсуі байқалады;
жабық инфляция, яғни тауар тапшылығы

Dr.Aziza SYZDYKOVA
жағдайында бағаға мемлекет қатан бақылау жасап
отырады;
инфляциялық шок, яғни бір мезетте бірден баға
өсіп кетеді.

Таралу орнына қарай:
локальдық инфляция, яғни баға бір ғана елдің
шекарасында өседі;
дуниежузілік инфляция, яғни кейбір елдер топтарын
немесе барлық ғаламдық экономиканы түгелдей
дерлік қамтиды. 11
Бағаның өсу қарқынына қарай:
баяу инфляция — баға баяу қарқынмен
біртіндеп жылына 10%-ға өседі;
орташа инфляция — баға тез қарқында
жылына 20-дан 200 %-ға дейін өседі, мұндай

Dr.Aziza SYZDYKOVA
баға қарқыны ауыр экономикалық және
әлеуметтік зардаптарға шалдықтырады;
ұшқыр инфляция — баға жылына 500-ден
1000 %-ға дейін және одан жоғары қарқынмен
өседі. Ұшқыр инфляция ақша жүйесінің
құлдырауына әкеліп соғады. Мұндай жағдайда
ақша өзінің атқаратын қызметтерін жоғалта
бастайды.

ИНФЛЯЦИЯ ҚАРҚЫНЫ СТАТИСТИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШ —
ТҰТЫНУ БАҒАЛАРЫНЫҢ ИНДЕКСІ КӨМЕГІМЕН АНЫҚТАЛАДЫ.

Тұтыну бағаларының индексі тауарлар мен
қызметтердің түрлерін қамтитын тұтыну

Dr.Aziza SYZDYKOVA
қоржыны негізінде анықталады.
Тұтыну бағаларының индексін (ТБИ)

есептеуде мынадай формула
қолданылады:
ТБИ = (Ағымдағы жылдағы тұтыну

қоржынының бағасы) / (Базалық жылдағы
тұтыну қоржынының бағасы) x 100

ТҰТЫНУ БАҒАЛАРЫНЫҢ ИНДЕКСІНІҢ ҮШ
САНДЫҚ МӘНІ БОЛУЫ МҮМКІН:

баға индексі 100%-ға тең болады, яғни
баға өзгермеген болып табылады;

Dr.Aziza SYZDYKOVA
баға индексі 100%-дан жоғары, мысалға

140%-ға тең. Демек, ағымдағы жылдағы
бағаны базалықпен салыстырғанда 1,4 есе
өскен, яғни ақша инфляциялық
құнсызданды;
баға индексі 100%-дан төмен, айталық

80%-ға тең, яғни ағымдағы жылдағы бағаны
базалыққа қарағанда 20%-ға төмендеген.
Бұл дегеніміз дефляцияның болғанын, яғни
баға деңгейінің төмендеуін білдіреді. 14
БАҒАЛАРДЫҢ ИНФЛЯЦИЯЛЫҚ
ПРОЦЕСТЕРДЕГІ АТҚАРАТЫН
РӨЛІ
ҚР-дағы болған инфляцияның
ерекшеліктеріне келісіні жатқызуға болады:
нарыққа көшу алдында, елде өте ірі монополиялы

Dr.Aziza SYZDYKOVA
экономиканың мемлекеттік секторының болуы,
нәтижесінде бәсекелі орта нашар, әлсіз;
кәсіпорындардың монополизмы;

ірі бюджеттік дефициттің болуы;

сыртқы сауда қызметінде мемлекеттік

монополиядан бас тартуы;
доллардың еркін қолданылуы;

елдегі инфляция нәтижелері дәстүрлі

нәтижелерден өте қатты айрықшаланады.
ИНФЛЯЦИЯНЫҢ ДАМУ
КЕЗЕҢДЕРІ ЖӘНЕ БАҒА
ДИНАМИКАСЫ.
1. Инфляция шамамен ақырын өседі. Оны
шағын немесе әлсіз жылжитын инфляция
деп атайды (2-3 % жылына).

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Егер ақша шығындары және еңбек ақы
сәйкес өсіп жатса, халық бұл инфляцияға
назар көп аудармайды.

Бірақ, бұл инфляцияның кері жақтары бар.
Кез келген фактор (тіпті кездейсоқ)
инфляцияның қарқынын өсіріп,
экономикалық өсуді азайтып, ҒТП
төмендетеді.
ИНФЛЯЦИЯНЫҢ ДАМУ
КЕЗЕҢДЕРІ ЖӘНЕ БАҒА
ДИНАМИКАСЫ.
2. Бағалардың өсімі екі цифрмен өлшейді (20-200
%). Оны секірмелі инфляция деп атайды.
Экономикалық өсім іс жүзінде тоқтайды. Әлеуметтік-саяси

Dr.Aziza SYZDYKOVA
жағдай шиеленеседі. Экономика стагнация жағдайына
айналады.

Бұл кезеңде келісім шарттар бағаның өсімін ескеріп,
немесе валютамен жасалынады.
Ақшаны материалдық құндылықтарға салуға тырысады.

Халықтың өмір сүру деңгейі күрт азаяды.
Экономикада «ақшадан қашу» құбылысы кең өріс алады.

Кәсіпкерлер өз тауарына қандай баға қоюды білмей,

тұтынушылардың бағалар жөнінде ақпараты азаяды.
Ақша өзінің негізгі функцияларын орындай алмай 17
қалады.
ИНФЛЯЦИЯНЫҢ ДАМУ
КЕЗЕҢДЕРІ ЖӘНЕ БАҒА
ДИНАМИКАСЫ.
Инфляция, көбінесе, экономиканың тұтынушылық
секторында басталады және одан кейін тез арада
басқа экономика өрісіне жайылады (сұраныс

Dr.Aziza SYZDYKOVA
инфляциясы»).

Монополистердің көп болуы «шығындар
инфляциясын» тудыру мүмкін, өйткені олардың
бағалары үнемі өседі, сәйкесінше олардың өнімін
тұтынатын кәсіпкерлер өз тауарларына бағаны
өсіруге мәжбүр болады.

Сонымен, шығындар инфляциясының екі факторы
бар: еңбек ақының өсуі және өндірістік құралдар мен
шикізат бағаларының өсуі.
ИНФЛЯЦИЯНЫҢ ДАМУ
КЕЗЕҢДЕРІ ЖӘНЕ БАҒА
ДИНАМИКАСЫ.
Инфляцияны келесі көрсеткіштер көмегімен
есептейді:
бағалар индексы және теңгенің сатып алушылық

Dr.Aziza SYZDYKOVA
қабілеті;
инфляция қарқыны, еңбек ақы, халықтың нақты

табыстарының индекстері.

Көбінесе, іс жүзінде тұтынушылық бағалар индексі,
өндіріс бағаларының индекстері және дефлятор
көрсеткіштері қолданылады.
Дефлятор – бұл берілген жылдың номиналды жалпы

ұлттық өнімін базистік жылдың бағаларымен
есептелінген жалпы ұлттық өніміне (нақты ЖҰӨ) 19
бөлгенге тең шама.
БАҒАНЫҢ ИНФЛЯЦИЯҒА
БАЙЛАНЫСТЫ ӨСУІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАҒА ӘСЕРІ.

Бағалардың әртүрлі дәрежеде өсуі жеке

Dr.Aziza SYZDYKOVA
шаруашылық субъектілердің жоғалуына,
басқа шаруашылық субъектілердің көбеюіне
әкеледі.

БАЙЛАНЫСТЫ ӨСУІ ЖӘНЕ
ОНЫҢ ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАҒА
ӘСЕРІ.
Біріншіден, бағалардың инфляцияға
байланысты өсуі номиналды табыстары
тіркелген халық топтарының табыстарын

Dr.Aziza SYZDYKOVA
төмендетеді (зейнеткерлер, студенттер,
мемлекет қызметкерлері және с.с).

Екіншіден, табыстары тіркелмеген халық
топтары инфляцияның арқасында қосымша
табыс ала алады, яғни олардың табыстары
инфляция қарқынынан жоғары болады.

БАЙЛАНЫСТЫ ӨСУІ ЖӘНЕ
ОНЫҢ ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАҒА
ӘСЕРІ.
Үшіншіден, инфляция ақшалай жинақ
қорларын құнсыздандырады.

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Төртіншіден, кредиторлар мен
дебиторлар арасында табыстардың
бөлінуін өзгертеді. Инфляцияға
байланысты дебиторлар ұтып,
кредиторлар ұтылады.

БАЙЛАНЫСТЫ ӨСУІ ЖӘНЕ
ОНЫҢ ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАҒА
ӘСЕРІ.
Шетел елдердің тәжірибесі көрсеткендей
инфляциядан толығымен құтылуға
болмайды.

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Экономистердің басты міндеті ел үшін

инфляцияның ең тиімді деңгейін анықтау,
нәтижесінде өндірісті тұрақты дамыту.

Ол үшін инфляцияға басқару жүргізіп, оны
белгіленген шекараларда ұстау керек.

БАЙЛАНЫСТЫ ӨСУІ ЖӘНЕ
ОНЫҢ ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАҒА
ӘСЕРІ.
Инфляцияға қарсы шаралардың ең негізгісі
ретінде өндірісті тұрақтандыру және өсіру
болып табылады.

Dr.Aziza SYZDYKOVA
Келесі шара ретінде ақша эмиссиясын
біртіндеп азайту, оны экономикадағы
құрылымдық өзгерістерімен қатал түрде
байланыстыру.

Сонымен қатар, берілген шараларға,
инвестициялық саясатты жетілдіру,
антимонопольды заңдылықты іске асыру, жаңа
меншік формаларды қолдану, салық, валюта 24
саясаттарын жақсарту, және т.б. қосуға болады.

Ұқсас жұмыстар

Баға белгілеу тәртібі және оны тағайындау кезеңдері

Aziza SYZDYKOVA экономикалық қарым - қатынастарын басқаратын, біріккен реттелген əртүрлі баға түрлерінің жиынтығы

Баға жасау методологиясы

Калькуляциялық шығындардың схемасы

Тауар қозғалысы каналдарының қатысушылары

ТӘУЕКЕЛ ДӘРЕЖЕСІ

Бәсеке нысандары

Әлеуметтік ілімінің міндеті - әлеуметтік кұбылыстардың болжауға негіз болатын жоғары деңгейде жалпыланған эмпириялық негізделген теориялық қағидаларды жасау

Мәдениет морфологиясының мазмұны

Хемосинтездің қарапайым схемасы

Пәндер