Үңгір елестері

Презентация қосу

Дәл осы Жаңа заман тұсында ғылым алдыңғы орынға шығып, діннің беделі мен билігі
мәдени кеңістіктің жиегіне қарай ығыстырыла бастайды. XVII ғасыр — бұл ғылыми
рационализмнің қалыптасу дәуірі. Ең алғаш рет дінді сынап және табиғатты
экспеиментальды зерттеуді негіздеп, әлемге үстемдік етуде рационализмді уағыздаған
Жаңа заман философтары қатарына Ф.Бэкон, Т.Гоббс, РДекарт және т.б. жатады.
Ф.Бэкон жаңа философия методологиясының мынадай принциптерін ұсынады:
1) табиғатты зерттеудегі объективтілік;
2) ғылыми және философиялық әдістің өзіндік құндылығы;
3) табиғаттан технологиялық үстемдік;
4) табиғи әлемді зерттеудің индуктивті әдісі.
Бэконның пікірінше ғылым адамның табиғаттан үстемдігін қамтамасыз етеді және
бақытты қоғам құрудың алғышарттарын қалыптастырады. Ал ол үшін философия әлемді
тану жолындағы гносеологиялық схемалар мен стереотиптерді тазалауы қажет.
Кедергілер түріндегі мұндай идолдар қатарына ол тектік идолдарды, индивидтік
идолдарды, алаң идолдары мен театр идолдарын жатқызады. Бұл идолдар ескі
философиялық дәстүрлер әсерінен қалыптасқан. Ф.Бэкон адамдарды ағарту мен
надандыққа және стереотипке қарсы күресу бағдарламасын ұсынады. Ол үшін Бэкон
адамдарға санадағы тосқауылдардан құтылып, нағыз танымға жол сілтеуге мүмкіндік
беретін педагогиканы дайындады. Сонымен қатар ол идеалдық мемлекеттің платондық
теориясына өзінің саяси утопиясын қарсы қойды. Бэконның пікірінше адамзат қоғамы
өзгеріп отырады және бұл дамудың өзегі адамның табиғатты пайдалану қабілеті мен
үстемдігі болып табылады. Қоғам алға жылжиды және тарихты құдай емес адамның өзі
қозғайды — міне, Бэконның идеясы. Ал бұл тұжырымның негізін бэкондық индукция
теориясы құрайды. Дәл осы индукция теориясы адамға табиғатқа билік жүргізу үшін
қажет білімді береді және ғылымның көмегімен адам жаңа қоғам — аспанда емес, жерде
жұмақ орната алады!
XVII ғасырда материализмнің жаңа отаны, Англия
болды. Бұл буржуазиялық революция жасаған алғашқы
елдердің бірі еді. Жаңа заман материализмінің негізін
салушы, схоластикаға қарсы шыққан Фрэнсис Бэкон
(1561-1626). Ол Жаңа Заман материализмі мен
тəжірибелік ғылымының негізін қалаушы, «білім – күш,
күш –білімде» деген қағиданы насихаттады. Оның
еңбектері: «Ғылымдар табысы;», «Жаңа Органон», «Жаңа
Атлантида».
Ф. Бэкон Лондонда жоғарғы қызметкердің отбасында
дүниеге
келді. 20 жыл бойы оның əкесі мөр сақтаушы болып, өмірінің
соңына
дейін мемлекет орындарында қызмет атқарады. Шешесі Анна Кук
өте білімді болған, ежелгі грек, латын тілдерін, теология жəне
өнерді терең білген. Ағылшын тіліне бірнеше діни шығармаларды
аударды.
Бэконның өзі 1573 жылы Кембридж колледжін бітірді. Лорд -
канцлер
дəрежесіне жетті. Ол Аристотель, Платон, Софокл, Эврипид, т.б.
ойшылдардың еңбегін оқып, зерттеді. Оларға сыни көзбен
қарады.
Бэкон ақиқатқа жету үшін адам ақылында кездесетін жалған
пікірдің əр түрлерінен, идолдардан елестерден құтылуды
3.«Нарық» (немесе базарұсынды. Ол
елестердің
алаңындағы) елестері, 4 түрін көрсетті:
ол дұрыс
1.емес
«Тектік» елестер.
не дəл Ол адам табиғатының өзінен, адам ақылы
емес сөздердің
мен сезім мүшелерінің
нəтижесінде туады. жетілмеуінен шығады.
2.«Үңгір»елестері
4.«Театр» елестері.беделге,
Ол адамның
соның қоршаған дүниені субъективтік
қажеттілік
ішінде дəстүрлі түрде қабылдауымен байланысты.
философиялық
жүйелерге сөзсіз сенуге
негізделген.
Елестерді жоюдың негізгі
құралы ─тəжірибеге жүгіну жəне
нақты деректерді ғылыми əдіспен
талдау дейді. Мұндай бағыты –
эмпиризм деп атайды. Ақиқат
əдісті таңдау проблемасын Бэкон
аллегориялық (əдебиетте, өнерде
дерексіз ұғымды деректі, нақты
бейнелер арқылы көрсету), əсіресе
мысалдарда, ертегілерде көп
қолданылатын əдіс-тəсілдермен
шешеді. Оның пікірінше, танудың
үш жолы бар: өрмекші, құмырсқа
жəне ара жолдары.
Томас Гоббс (1588-1679 жж.) 6
жасында латын жəне грек
тілдерінде сөйлеп, өте ерте
Оксфорд университетіне түседі.
Негізгі
еңбектері: «Азамат туралы
философиялық ілімнің бастапқы
негіздемесі», «Левиафан». Ол
теологиялық схоластиканы жоққа
шығарды. Философияның мақсаты:
адамның іс-əрекетінің практика жүзінде
нəтижеге жетуіне жəне ғылыми-
техникалық прогрестің дамуына
мүмкіндік туғызу. Гоббс дүние
денелерден тұрады, денесіз
субстанцияны мойындау – денесіз дене
бар, дегенге сай. Денелер
материяның туындысы.Танымның əдісі
ретінде Т. Гоббс индукция мен
дедукцияны қолдануды ұсынады.
Адамның дүниені тануы, сезімдік
қабылдау
арқылы іске асады. Бұл сезім мүшелері
(көз, құлақ. т.б.) арқылы
қоршаған орта туралы алынатын шартты
белгіні ары қарай өңдеу. Бұл белгілерді
Декарт Рене (1596-1650
жж.). Ол философияның,
физиканың,
математиканың жəне
физиологияның дамуына үлкен
əсер етті. Декарт
– дуализм мен рационализмнің
өкілі. Дедуктивтік – рационалистік
таным əдісінің негізін
қалады.Геометриялық оптиканы,
аналитикалық геометрияны,
координаттар жүйесін жасады,
рефлекс идеясын ұсынды.
Космологияда (дүниенің
құрылымы), космогонияда
(планеталардың пайда болуы жəне
дамуы), физика жəне
физиологияда Декарт –
материалист. Ол дүниенің өздігінен
жаралғанын, оның объективті даму
заңдылықтарының бар екенін,
бірақ олардың механикаға
негізделгенін айтты.
Психологияда, таным теориясында
Декарттың көзқарасы бойынша
философияның «негізгі мəселесінің» шешілуіне
байланысты не бірінші – материя немесе сана деген
пікір таласының жөні жоқ. Олар əр уақытта бірге
өмір сүреді жəне біртұтас болмыстың əртүрлі
көрінісі. Бұл дуалистік ілім. Дуализм– дүниенің
негізі бір-біріне бағынбайтын тепе-тең екі нəрседен
– Рух пен материядан басталады деп, материализм
мен идеализмді үйлестіруге тырысатын ағым.
Бенедикт Барух,(1632-1677
жж.) Спиноза ауқатты еврей
отбасында, Амстердам қаласында
дүниеге келді. Əкесі қаланың бай
судагері еді. Ол баласын діни
училищеге берді, онда ол
зеректігін бастаманы – ойлау мен ұзындық
көрсетті. Декарттың шəкірті ілімін алды. Декарттан Спинозаның
ретінде, рационалистік бағытты ерекшелігі ─ заттардың
ұстанды. табиғатында екі субстанцияның
Ол өзінің философиясында одан жоқтығын
көптеген ұғымды, əсіресе екі көрсетуі.Спиноза философиясының
түп негізгі – субстанция, оны
Құдай, жиі-жиі Табиғат деп
атайды. Субстанция, Құдай,
Табиғат ─өзара ауысып отыратын
түсінік.Субстанцияда екі атрибут
(қасиет)бар: ойлау жəне ұзындық.
Спиноза – монизмді жақтай
отырып,
субстанцияның материялдық
сипатын көрсетеді. Дүниедегі
заттар -
табиғат модустары (түрлері).
Джон Локк (1632-1704 жж.)
Бэкон мен Гоббстың философиясын
жалғастырды. Негізгі еңбегі: «Адам
ақылының тəжірибесі туралы»
(1690 ж.). Ол Р. Декарттың «туа
біткен» идеясын жоққа шығарды.
«Жаңадан туған жанның санасы –
таза тақта, ол
тəжірибе арқылы толтырылады.
Барлық білім тəжірибеге сүйенеді»
–
оның негізі тезисі. Бұл жүгіртуі. Сезім идеясы арқылы біз
материалистік эмпиризм, заттардың сапасын білеміз. Ол
сенсуализм ағымы. екеу:
Тəжірибенің екі түрі бар: сыртқы бірінші сапалы идеялар ─
жəне ішкі тəжірибе. Біріншісі – денелердің түрі, саны, орны,
сезім, екіншісі – рефлексия. Сезім қозғалысы,салмағы, көлемі, т. б.
идеясы – бастапқы сырттан келге Қасиеттері. Бұларды объективтік
құбылыс. Рефлексия – сананың шындықта қандай болса, тура сол
өзінің ішкі психикалы күйіне ой күйінде қабылдаймыз. Екінші
сапалы идеялар:денелердің иісі,
түсі, дəмі, т. б., бұларды
субъективтік тұрғыдан
қабылдаймыз. Оның сапаны осылай
Ағартушылық кезеңде
француз материалистері қоғамда
ерекше
орын алады. Дени Дидро (1713-
1784 жж.) материя мен
қозғалыстың
бірлігін қуаттап, абсолюттік
тыныштықты қолдамады. Барлық
табиғат мəңгі қозғалыс пен дамуда
болады, «қозғалыс – материяның
өмір сүру тəсілі» деген идеяны
қолдады. Ол адамды сезгіштік пен
ес дарыған құрал-сайманға
ұқсатады. Адам санасы барлық
материяға тəн бейнелеу қасиетінің
жоғарғы формасы деп,
диалектикалық болжам
айтты.Агностицизмді сынап,
дүниенің танылатынын жақтады.
Француз материализмі
метафизикалық деңгейде
қалғанымен, механистицизмнен
толық арылды деуге болады.
Ағартушылар ─ «адамның мінез-құлқы мен
қылықтарына қоғамдық орта мен тəрбиесі жауапты»
– деген өте прогресшіл қағида ұсынды. Адамды
қоғамдық орта қалыптастырады. Осыдан
─ағартушылар адамды, оның мінез-құлқын өзгерту
үшін, ең алдымен ортаны өзгерту керек деген
революциялық қорытынды шығарды. Ағартушылар
философиясы XVIII ғасырда ең прогресшіл
философия
болды. Ол қазіргі замандағы табиғаттану ғылымы
мен қоғамдық ғылымның дамуына зор əсер етті.
Əдебиеттер тізімі

• Кішібеков Д., Сыдықов Ұ.
Философия. Алматы, 2003.

Мырзалы С. Қ. Философия
əлеміне саяхат. – Қостанай, 2000.

Əбішев Қ. Философия.Алматы.
Ақыл кітабы, 2001

Философия Ғабитов. Т. Алматы.
Раритет. 2003
Нысанбаев Ə.,Əбжанов
Т.Философия тарихы. Алматы,
1999
Алтаев Ж., Касабек А.,
Мухамбетəли Қ. Философия
тарихы. Алматы, 2000.

Ұқсас жұмыстар

Жаңа Заман мәдениетіндегі батыс еуропалық философия

Тектік елестер

Жаңа дәуір философиясы

ҚАЙТА ӨРЛЕУ ЖƏНЕ ЖАҢА ЗАМАН

Қазақстандағы ежелгі адамдардың өмірі

Денелер материяның туындысы

Ми және жұлынның қабықаралық кеңістігі. Мидың қатты қабығының синустары

Алғашқы адамдардың өмірі

Танымдық психикалық процесстер: Елес, Қиял

Сәулет өнері

Пәндер