Дастан және грифон

Бисенбай С, Ергеш Н, Ерғараева Ұ, Түндебаева А, Тленчиева Б

Дастан шуақты күні үйдің артқы ауласында отырды. Ол ата-анасын күтіп жалығып кетті. Қызық бір нəрсе көремін деген үмітпен ол бақша жаққа қарады. Бұл бақша аса үлкен де емес, таза да емес еді. Оның айналасында ескі биік əлсіз қабырға, ал дəл төменгі жағында кішкентай ағаш есік болды. Дастан, анасы қабырғаны шырмауықтан тазартқанша, кешегі күнге дейін, осы есік туралы білген жоқ, сөйтсе ол ашылуын күтіп тұр екен.

Дастан бақшадағы кішкентай ағаш есікке қарады. Ол ақырын тұрып, бақшаға қарай жүрді. Кішкентай ағаш есікке жеткенде, Дастан үй жаққа қарады, артынан ешкім бақылап тұрмағанына көзі жеткен соң, есіктің үлкен дөңгелек тұтқасын бұрады.

«Тек қараймын», - деді ол. Есік сықырлап, шықырлап ашылды да, Дастан үңіліп қарады. Қандай өкінішті! Онда ештеңе болмады. Мүлдем ештеңе жоқ, тек шөп пен арамшөп, одан əрі ұзынырақ шөптер мен арамшөптер болды. Мүмкін ол солай ойлады.

«Сəлеметсіз бе?» - деді өте жұмбақ, қартаң дауыс. Дастан шошып кетті. Ол үңіліп қарап тұрды. Бірақ қанша үңілсе де, ұзын шөптер мен арамшөптерден басқа ештеңе көре алмады. «Бұл кім?» «Мен ешкім емеспін», - деді жұмбақ қартаң дауыс. «Мүмкін емес, мен көп жылдар бойы жалғыз қалып, өз-өзіммен сөйлесетін болғанмын ба?» Дауыс жабайы бақтың жолындағы кішкентай төмпешіктен естілгендей болды.

«Сізді əлі көре алмай тұрмын», - деді Дастан сол жерге жеткенде. «Мына менің үстімдегі заттардан əрине көре алмайсыз», - деді ашулы қартаң дауыс. Дастан кішкентай төмпешіктің үстін басқан шөптер мен арамшөптерді тартты. Олардың астынан күннің жылы болғанына қарамастан ұстағанда салқын, ескі жəне қатты нəрсе тапты. Үлкен сұр қанат. «Басқа жағында сіз тағы біреуін табасыз», - деді дауыс. «Егер көргіңіз келсе, əрекет етіңіз». Дастан айналып басқа жағына барған кезде екінші қанатты тапты. Ол тастан жасалған болса да, шамалы қозғалды. «Егер де сіз дəл солай менің басымды босатсаңыз», - деді тас мүсін, «мені өте бақытты етер едіңіз. Сізге күннің көзін көруді қаншалықты ұзақ күткенімді сөзбен жеткізе алмаймын».

Дастан иілген тұмсығы бар сұр тас мүсіннің басын шөп пен арамшөптерден тазартты. Үлкен көз оған көзін қысты. «Бала, мен қателеспесем», - деді көз, тұмсық жəне қанаттардың иесі.

«Соңғы рет қашан баланы көргенім есімде жоқ. Сенің атың кім, бала?»

«Дастан», - деді Дастан.

«Ал сіздің ше?»

«Менің атым жоқ», - деді тас мүсін.

«Адамдарда ғана есім болады. Менен сұрағаның ақымақтық».

«Сонда, сіз кімсіз? Бүркітсіз бе?»

Тас мүсін ренжігендей болды. «Дастан, сен мұнда мені ашуландыру үшін келдің бе? Менің бүркіт емес екендігім айдан анық. Бүркіт ол жай ғана құс, ал мен болсам . . . Мен - грифонмын».

«Грифон деген кім?»

Грифон басын маңғаздана көтерді. «Грифон жасырылған қазына сақшысы». Дастан аузын ашып қалды.

«Сонда сіз, мына жерде жасырылған қазына бар деп тұрсыз ба?»

«Ей, жоқ, олай емес», - деді грифон, сəл қысылып. «Сіз көріп тұрғандай менің орнымды ауыстырған. Жаңа үй иелері мені үйден алып шығып, осында, қабырғаның артына əкеліп қойды. Содан бері мен мұнда керексіз, қараусыз, ұмыт қалдым. Бұл нағыз жалғыздық».

«Соңғы рет қашан баланы көргенім есімде жоқ. Сенің атың кім, бала?»

«Дастан», - деді Дастан.

«Ал сіздің ше?»

«Менің атым жоқ», - деді тас мүсін.

«Адамдарда ғана есім болады. Менен сұрағаның ақымақтық».

«Сонда, сіз кімсіз? Бүркітсіз бе?»

«Грифон деген кім?»

Грифон басын маңғаздана көтерді. «Грифон жасырылған қазына сақшысы». Дастан аузын ашып қалды.

«Сонда сіз, мына жерде жасырылған қазына бар деп тұрсыз ба?»

Тасбақа 26-ға толған кезде, оның сауытының ұзындығы 90 сантиметрге, ал салмағы 120 килограммға жетеді. Енді ол жаңа саяхатқа аттанады. Ол өзінің ұзақ сапарын туған жеріне қайта оралудан бастайды. Сол кезде тасбақа өз жұмыртқаларын басуға кіріседі. Теңіз тасбақасы 1 000 километрден астам қашықтықты жүзіп өте алады, себебі онда саяхатқа арналған заттың бəрі бар. Оның жүзбеқанаттары құстың қанаттары сияқты. Ол судың ішінде ұшып жүреді. Ғалымдар теңіз тасбақалары өздерінің бағытын мұхит арқылы қалай табатынын əлі де зерттеуде. Олардың ойынша, тасбақалар Жердің магниттік алаңындағы өзгерістерді сезе алады. Бұл тасбақаларға бағыт картасын жасауға көмектеседі. Олардың еске сақтау қабілеті химиялық заттарды табуға немесе судың ішіндегі иістерді сезуге көмектеседі. Туған жеріне оралғаннан кейін ол өзінің сыңарын табады. Бірнеше апта өткен соң, ол қараңғы батқанша күтіп, содан кейін жағалауға көтеріледі. Ол қараңғы батқаннан кейін шығады.

Исландияда жылқылардың тек бір түрі ғана бар, ол - Исландиялық жылқылар. Олар əлемдегі ертедегі жылқылардың түріне жатады. Жаңа жерге жеткізілуі 870 жылдың жазғы түндерінің бірінде викингтердің бір тобы жаңа үй табу үшін Норвегиядан алыс кетті. Викингтер, Еуропада бірнеше ғасыр бұрын өмір сүрген адамдар. Оларды бұл саяхат жансыз аралға əкеледі, қазіргі кезде ол Исландия деп аталады. Осы викингтер Исландияға ауыр, ағаш, жүк кемелермен келіп жетеді. Викингтер бұл кемелерді жылдам, əрі жеңіл əскери кемелердің орнына пайдаланды, себебі олар тірі жан жоқ аралда өмір сүруге қажетті заттардың барлығын алуға мəжбүр болды. Бірақ, олардың кемелері кішкентай еді. Ұзындығы 16 метр, ол 3 машинаның ұзындығымен бірдей болды. Олар өз жүктерін мұқият таңдауға мəжбүр болды. Ең маңыздысы - жылқыларын алды. Жылқылардың биіктігі 135 сантиметр ғана, ол машинаның биіктігімен бірдей; бірақ, олар ересек адамды көтере алады. Көптеген викингтер аралға келе бастады. Жақын арада ол жерде өз жылқылары, қойлары жəне ірі қара малдары бар 60 000 жуық қоныстанушылар болды. Бұл жаңа жерге викингтердің жылқылары тез үйреніп кетті. Ол жерде оларға қауіп төндіретін үлкен жануарлар болған жоқ. Көп ұзамай, Исландияда мыңдаған жылқылар пайда болды. Негізінде, олардың көп болғаны соншалық, олар түгелге жуық ағаштар мен бұталарды жеп қойды. Нəтижесінде, бұдан былай жылқыларды аралға əкелуге тыйым салатын заң қабылданды.

Тұқымындағы дарасы

Исландиялық жылқылардың басқа жылқыларға ұқсамайтын ерекше төрт қасиеті бар. Осы төрт қасиеттің жиынтығы исландиялық жылқыларды шынымен де тұқымында дара етеді.

Ұқсас жұмыстар

Шәді Жәңгірұлы

Алтын Орда дәуірі әдебиеті

Алтын Орда дәуір әдебиеті

Ақтөбе облысы.Мәдени мұрасы,қайта қалпына келтірілген ескерткіштері

АНДРОНОВТЫҚ ӘСКЕРИ АРБАЛАР

ПЕРҒАУЫНДАР АБЫЗДАР

Мәтіннен мағыналары жақын сөздерді тауып жаз

Сақ археологиясы

Алтын күз бізге нұр төгіп

XIX ғасыр әдебиетін зерттеген ғалымдар

Пәндер