Дастан және грифон

Презентация қосу

Дастан және грифон

Бисенбай С, Ергеш Н, Ерғараева Ұ, Түндебаева А,
Тленчиева Б
Дастан шуақты күні үйдің артқы ауласында отырды .
Ол ата-анасын күтіп жалығып кетті. Қызық бір нəрсе
көремін деген үмітпен ол бақша жаққа қарады . Бұл
бақша аса үлкен де емес, таза да емес еді. Оның
айналасында ескі биік əлсіз қабырға , ал дəл төменгі
жағында кішкентай ағаш есік болды . Дастан , анасы
қабырғаны шырмауықтан тазартқанша, кешегі күнге
дейін, осы есік туралы білген жоқ, сөйтсе ол ашылуын
күтіп тұр екен.

Дастан бақшадағы кішкентай ағаш есікке қарады .
Ол ақырын тұрып, бақшаға қарай жүрді. Кішкентай
ағаш есікке жеткенде, Дастан үй жаққа қарады ,
артынан ешкім бақылап тұрмағанына көзі жеткен
соң, есіктің үлкен дөңгелек тұтқасын бұрады .

«Тек қараймын», - деді ол. Есік сықырлап, шықырлап
ашылды да, Дастан үңіліп қарады. Қандай өкінішті!
Онда ештеңе болмады. Мүлдем ештеңе жоқ, тек шөп
пен арамшөп, одан əрі ұзынырақ шөптер мен
арамшөптер болды. Мүмкін ол солай ойлады.
«Сəлеметсіз бе?» - деді өте жұмбақ, қартаң дауыс. Дастан
шошып кетті. Ол үңіліп қарап тұрды. Бірақ қанша үңілсе де,
ұзын шөптер мен арамшөптерден басқа ештеңе көре
алмады. «Бұл кім?» «Мен ешкім емеспін», - деді жұмбақ
қартаң дауыс. «Мүмкін емес, мен көп жылдар бойы жалғыз
қалып, өз-өзіммен сөйлесетін болғанмын ба?» Дауыс
жабайы бақтың жолындағы кішкентай төмпешіктен
естілгендей болды.

«Сізді əлі көре алмай тұрмын», - деді Дастан сол жерге
жеткенде. «Мына менің үстімдегі заттардан əрине көре
алмайсыз», - деді ашулы қартаң дауыс. Дастан кішкентай
төмпешіктің үстін басқан шөптер мен арамшөптерді
тартты. Олардың астынан күннің жылы болғанына
қарамастан ұстағанда салқын, ескі жəне қатты нəрсе
тапты. Үлкен сұр қанат. «Басқа жағында сіз тағы біреуін
табасыз», - деді дауыс. «Егер көргіңіз келсе, əрекет етіңіз».
Дастан айналып басқа жағына барған кезде екінші
қанатты тапты. Ол тастан жасалған болса да, шамалы
қозғалды. «Егер де сіз дəл солай менің басымды
босатсаңыз», - деді тас мүсін, «мені өте бақытты етер едіңіз.
Сізге күннің көзін көруді қаншалықты ұзақ күткенімді
сөзбен жеткізе алмаймын».
Дастан иілген тұмсығы бар сұр тас мүсіннің басын шөп пен арамшөптерден тазартты .
Үлкен көз оған көзін қысты. «Бала, мен қателеспесем», - деді көз, тұмсық жəне
қанаттардың иесі.

«Соңғы рет қашан баланы көргенім есімде жоқ. Сенің атың кім , бала ?»

«Дастан», - деді Дастан.

«Ал сіздің ше?»

«Менің атым жоқ», - деді тас мүсін.

«Адамдарда ғана есім болады. Менен сұрағаның ақымақтық ».

«Сонда, сіз кімсіз? Бүркітсіз бе?»

Тас мүсін ренжігендей болды. «Дастан, сен мұнда мені ашуландыру үшін келдің бе ?
Менің бүркіт емес екендігім айдан анық. Бүркіт ол жай ғана құс, ал мен болсам ...Мен –
грифонмын».

«Грифон деген кім?»

Грифон басын маңғаздана көтерді. «Грифон жасырылған қазына сақшысы ». Дастан
аузын ашып қалды.

«Сонда сіз, мына жерде жасырылған қазына бар деп тұрсыз ба ?»

«Ей, жоқ, олай емес», - деді грифон, сəл қысылып. «Сіз көріп тұрғандай менің орнымды
ауыстырған. Жаңа үй иелері мені үйден алып шығып, осында, қабырғаның артына
əкеліп қойды. Содан бері мен мұнда керексіз, қараусыз, ұмыт қалдым. Бұл нағыз
жалғыздық».
Дастан иілген тұмсығы бар сұр тас мүсіннің басын шөп пен арамшөптерден тазартты .
Үлкен көз оған көзін қысты. «Бала, мен қателеспесем», - деді көз, тұмсық жəне
қанаттардың иесі.

«Соңғы рет қашан баланы көргенім есімде жоқ. Сенің атың кім , бала ?»

«Дастан», - деді Дастан.

«Ал сіздің ше?»

«Менің атым жоқ», - деді тас мүсін.

«Адамдарда ғана есім болады. Менен сұрағаның ақымақтық ».

«Сонда, сіз кімсіз? Бүркітсіз бе?»

Тас мүсін ренжігендей болды. «Дастан, сен мұнда мені ашуландыру үшін келдің бе ?
Менің бүркіт емес екендігім айдан анық. Бүркіт ол жай ғана құс, ал мен болсам ...Мен –
грифонмын».

«Грифон деген кім?»

Грифон басын маңғаздана көтерді. «Грифон жасырылған қазына сақшысы ». Дастан
аузын ашып қалды.

«Сонда сіз, мына жерде жасырылған қазына бар деп тұрсыз ба ?»

«Ей, жоқ, олай емес», - деді грифон, сəл қысылып. «Сіз көріп тұрғандай менің орнымды
ауыстырған. Жаңа үй иелері мені үйден алып шығып, осында, қабырғаның артына
əкеліп қойды. Содан бері мен мұнда керексіз, қараусыз, ұмыт қалдым. Бұл нағыз
жалғыздық».
Тасбақа 26-ға толған кезде, оның сауытының
ұзындығы 90 сантиметрге, ал салмағы 120
килограммға жетеді. Енді ол жаңа саяхатқа
аттанады. Ол өзінің ұзақ сапарын туған жеріне
қайта оралудан бастайды. Сол кезде тасбақа өз
жұмыртқаларын басуға кіріседі. Теңіз
тасбақасы 1 000 километрден астам
қашықтықты жүзіп өте алады, себебі онда
саяхатқа арналған заттың бəрі бар. Оның
жүзбеқанаттары құстың қанаттары сияқты. Ол
судың ішінде ұшып жүреді. Ғалымдар теңіз
тасбақалары өздерінің бағытын мұхит арқылы
қалай табатынын əлі де зерттеуде. Олардың
ойынша, тасбақалар Жердің магниттік
алаңындағы өзгерістерді сезе алады. Бұл
тасбақаларға бағыт картасын жасауға
көмектеседі. Олардың еске сақтау қабілеті
химиялық заттарды табуға немесе судың
ішіндегі иістерді сезуге көмектеседі. Туған
жеріне оралғаннан кейін ол өзінің сыңарын
табады. Бірнеше апта өткен соң, ол қараңғы
батқанша күтіп, содан кейін жағалауға
Исландияда жылқылардың тек бір түрі ғана бар, ол –
Исландиялық жылқылар. Олар əлемдегі ертедегі
жылқылардың түріне жатады. Жаңа жерге жеткізілуі 870
жылдың жазғы түндерінің бірінде викингтердің бір тобы жаңа
үй табу үшін Норвегиядан алыс кетті. Викингтер, Еуропада
бірнеше ғасыр бұрын өмір сүрген адамдар. Оларды бұл саяхат
жансыз аралға əкеледі, қазіргі кезде ол Исландия деп аталады.
Осы викингтер Исландияға ауыр, ағаш, жүк кемелермен келіп
жетеді. Викингтер бұл кемелерді жылдам, əрі жеңіл əскери
кемелердің орнына пайдаланды, себебі олар тірі жан жоқ
аралда өмір сүруге қажетті заттардың барлығын алуға мəжбүр
болды. Бірақ, олардың кемелері кішкентай еді. Ұзындығы 16
метр, ол 3 машинаның ұзындығымен бірдей болды. Олар өз
жүктерін мұқият таңдауға мəжбүр болды. Ең маңыздысы –
жылқыларын алды. Жылқылардың биіктігі 135 сантиметр ғана,
ол машинаның биіктігімен бірдей; бірақ, олар ересек адамды
көтере алады. Көптеген викингтер аралға келе бастады. Жақын
арада ол жерде өз жылқылары, қойлары жəне ірі қара малдары
бар 60 000 жуық қоныстанушылар болды. Бұл жаңа жерге
викингтердің жылқылары тез үйреніп кетті. Ол жерде оларға
қауіп төндіретін үлкен жануарлар болған жоқ. Көп ұзамай,
Исландияда мыңдаған жылқылар пайда болды. Негізінде,
олардың көп болғаны соншалық, олар түгелге жуық ағаштар
Тұқымындағы дарасы

Исландиялық жылқылардың басқа жылқыларға ұқсамайтын
ерекше төрт қасиеті бар. Осы төрт қасиеттің жиынтығы
исландиялық жылқыларды шынымен де тұқымында дара етеді.

1 Мықты жəне төзімді Қоныстанушы викингтер заманынан
бастап, қазіргі уақытқа дейін исландиялық адамдар өмір сүру
үшін өздерінің жылқыларына тəуелді болды. Исландиялық
жылқылар мықты болды. Жылқылар жер жыртты, ауыр
жүктерді тасыды жəне терең мұзд суларда өздерінің үстіндегі
шабандоздарымен судан жүзіп өтті. Оған қоса, исландияда
қашанда жанартаулар көп болған. Жылқылар мұздай жəне
қатты лава басқан далалармен жүруге мəжбүр болған. Олар
мұзды далада жəне таулармен жоғарытөмен жүрді. Бұған
жылқылардың аяқтары нық тұруы керек болды. Викингтер
мықты жəне төзімді жылқыларды қатты құрметтеді. Ол
ешқашан қалдырып кетпейтін серік, əрі дос болды.
2 Сыртқы келбетінің ерекшелігі Исландияның ауа-райы үнемі
қатал болған. Ауа-райы суық жəне желді. Ауа райында
өзгерістер жиі болып тұрады; дауылдар мен жанартау
атқылайды. Осыған қарамастан, қоныстанушылар жыл бойы
жылқыларын далада ұстаған. Нəтижесінде, исландиялық
жылқының ерекше сырт келбеті пайда болды. Қыс бойы
жылқылар бүкіл аралда еркін жайылатын. Олар үйірлерімен
немесе үлкен табынмен жүреді. Ауа-райы өте суық 34
болғандықтан, тірі қалған жылқылардың терілері жəне жүндері
қалың, əрі ұзын. Сонымен қатар, жылқылар азықтарын өздері
тауып жеу керек болды. Қыста азық табу қиын; олардың
аздығынан исландиялық жылқылардың ұзындығы қысқарды.
Олардың аяқтары мен мойындары да қысқарды. Бүгінде,
исландиялық жылқылар əлемдегі ең қысқа жылқылардың бірі
болып саналады.
3 Жуас мінезді Негізінде исландиялық жылқы жабайы
табиғатта еркін өсті. Бұл жылқының жуас мінезін
қалыптастыруға көмектесті. Қоныстанушы викингтер кезінен
бастап, құлындар немесе жас жылқылар адамдардың
қамқорлығында сирек болды. Олардың көпшілігі сыртта, шөпті
далада туып, алғашқы айларында енелерінің артынан еріп
жүрді. Содан кейін, жас жылқылар үйірлерге қосылып, еркін
жайылды. Олар үйірде тіршілік етуге бейімделіп, бір-біріне
Адамдар атпен жиі жүргендіктен,
енді олар саяхатқа ыңғайлы
аттарды қалады. Сондықтан,
адамдар исландиялық жылқыны
жоғары бағалады; ол Тёльт деп
аталатын ең ыңғайлы жүріс түрін
мүлтіксіз орындаған. Тёльт деген
жүрістің ерекше түрі, ондай жүрісте
жылқының екі аяғы əрдайым жерде
тұрады. Ол бірқалыпты жəне тез.
Тёльтті орындағанда, аттың
үстіндегі адам секірмейді. Əдетте,
көрсетілім кезінде, шабандоз
көбінесе су толтырылған стақанды
ұстап тұрады. Қатты Тёльт жүрісі
кезінде (жоғары жылдамдықта)
шабандоз жерге бір де бір тамшы
төкпейді

Ұқсас жұмыстар

Шәді Жәңгірұлы

Алтын Орда дәуірі әдебиеті

Алтын Орда дәуір әдебиеті

Ақтөбе облысы.Мәдени мұрасы,қайта қалпына келтірілген ескерткіштері

АНДРОНОВТЫҚ ӘСКЕРИ АРБАЛАР

ПЕРҒАУЫНДАР АБЫЗДАР

Мәтіннен мағыналары жақын сөздерді тауып жаз

Сақ археологиясы

Алтын күз бізге нұр төгіп

XIX ғасыр әдебиетін зерттеген ғалымдар

Пәндер