Сөз тіркестері

Презентация қосу

ө з
.с С
с и с і і
к
а рк си е с
н т і а к
и т т
С ин
с
Жоспар:
Жоспар:

Синтаксис
Синтаксистуралы
туралытүсінік
түсінік

Синтаксистің
Синтаксистіңнегізгі
негізгіобъектісі.
объектісі.

Синтаксистің салалары
Синтаксистің салалары
Синтаксис - грамматиканың морфология
Синтаксис - грамматиканың морфология
сияқты
сияқтыөзекті
өзектісаласының
саласыныңбірі.
бірі.Грамматиканың
Грамматиканың
тең
теңқұқықты,
құқықты,әрі
әріөзара
өзаратығыз
тығызбайланысты
байланыстыбұлбұл
екі
екісаласының
саласыныңқарастыратын
қарастыратыннысандары
нысандарытілдің
тілдің
грамматикалық
грамматикалыққұрылысының
құрылысыныңмәселелері
мәселелері
болады: морфология сөздердің грамматикалық
болады: морфология сөздердің грамматикалық
жүйесін,
жүйесін,құрылысын,
құрылысын,яғни яғнисөз
сөзтаптарының
таптарының
грамматикалық
грамматикалықжүйесі
жүйесімен
менқұрылысын
құрылысын
зерттейді.
зерттейді.
Синтаксис грамматикалық ғылым ретінде
мынандай негізгі екі салаға бөлінеді:
1. Сөз тіркесінің синтаксисі. Онда сөздердің
өзара тіркесу қабілеттілігі, тіркесу тәсілдері
мен формалары, сөз тіркестерінің құрамы,
олардың түр-түрі қарастырылады.

2. Сөйлемнің синтаксисі. Онда сөйлемнің
құрылу принциптері, сөйлемнің құрамы,
олардың түр-түрі қарастырылады.
ла р
ди н ица
ық е
и ка л інше
м мат сты ң өз
Гра ұ р ылы
қ қ
к а л і бар
ы т ер
а ти ел і к қ
а м м р е к ш ка л ы з .
Гр ті г і, е
м а т и д ей м і
е с а м ар
дерб ын – гр а ст ы қ т
ар ұ т
топт алар – т ,
и н и ц кес і
ед өз т ір
р ы с
то п та
б а сты
р д ы ң
Сола .
ө й л е м
с
Сөз
Сөзтіркесі
тіркесі––сөз
сөзбен
бенсөйлемнің
сөйлемнің
арақатынасын
арақатынасыншығатын
шығатынбасты
басты
синтаксистік
синтаксистікединицаның
единицаныңбірі
бірідеп
деп
есептеледі, оның жұмсалу
есептеледі, оның жұмсалу
заңдылықтарын
заңдылықтарынайқындаудан
айқындаудан
бұрын
бұрынсинтаксистік
синтаксистікбасқа
басқа
единицалардан
единицаларданайырылатын
айырылатынқандай
қандай
ерекшеліктері,
ерекшеліктері,жақын
жақын
ұқсастықтары болады.
ұқсастықтары болады.
Қарым-
Қарым-
Сөйлем
Сөйлем қатынас
қатынас
жасау
жасау Сөз
Сөз
тіркесі
тіркесі
Адам
Адамойын
ойын және
жәнесөз
сөз
білдірудің
білдірудің
нгізгі
нгізгі
формасы Сөлем
Сөлемқұраудың
құраудың
формасы материалдары
материалдары
В.В.Виноградов

Сөз тіркесін – Сөйлемді –
номинативті предикативті
Н.А.Баскаков
Н.А.Баскаков
Н.А.Баскаков
Н.А.Баскаков

Сөз
Сөзтіркесін
тіркесін––
Сөйлем конкреттеу
Сөйлем–– конкреттеу
абстракциялау
абстракциялау
Өзара тіркескен сөздердің синтаксистік
тобын сөз тіркесі деп тану үшін, оның мынадай
белгілеріне қарау керек:

1. Сөз тіркесінің құрамында кемінде толық
мағыналы екі сөз болады,

2. Ол сөздердің бірі екіншісімен сабақтаса,
мағыналық және синтаксистік байланыста
айтылады. Олар салаласа байланыспайды, тек
сабақтаса байланысады.

3. Тіркескен сөздер анықтауыштық,
толықтауыштық, пысықтауыштық қатынаста
жұмсалады
Сөз тіркесі
Синтаксистік қарым-қатынасты
білдіру үшін кемінде толық екі
мағыналы сөздің сабақтаса
байланысқан тобын, сөйлем
құраудың шоғырланған
материалды бөлшегіне айтамыз.
Метафоралық тіркес
Көркем әдебиетте бір затқа тән
қасиетті басқа затқа телу арқылы сөз
кестелерін әшекейлеуге болады. Ондайда
әдеттегіден өзгеше ойнақы тіркестер
жасалады. Мысалы, Асау Терек
долданып, буырқанып... дегенде, Абай асау
сөзін Терек (өзеннің аты) сөзімен
тіркестіріп айту арқылы ол өзеннің
көркем бейнесін көз алдыңа
елестете қояды.
Еркін тіркес
Жақсы, биік, ақылды сөзін толып жатқан
зат есімдермен тіркестіре беруге болады:
жақсы кісі, жақсы бала, жақсы жайлау,
жақсы ырым, жақсы ниет, биік ағаш, биік
там, ақылды оқушы, ақылды қыз.
Құрамын өзгертіп айтуға болатын
тіркестерге айтамыз.
Сөйлем
Сөйлемішіндегі
ішіндегісөз
сөз
тіркестері екі түрлі
тіркестері екі түрлі
құралады:
құралады:

Сөз тіркестері
Сөз тіркестері Кейде сөз тіркестерінің
тізбектеліп, ондағы Кейде сөз тіркестерінің
тізбектеліп, ондағы құрамындағы бірнеше
сөздер біріне-бірі құрамындағы бірнеше
сөздер біріне-бірі бағыныңқылар бір
сатылана байланысады. бағыныңқылар бір
сатылана байланысады. басыңқыға ортақтасып
басыңқыға ортақтасып
тұрады.
тұрады.
Түйдекті тіркес

Өзара байланысты тұрып,
тобымен сөз тіркесінің құрамына
енетін тіркестер.
Түйдекті тіркес қалпында айтылатын сөз
тобының құрылысы, негізінде 4 түрлі
болады:

Есім мен
Күрделі
көмекші
етістіктер тобы
етістіктер тобы

Қосарлы
есімдер тобы Тұрақты
тіркестер тобы
Тұрақты тіркестер тобы
Қазақ тілінде, басқа тілдердегідей,
бірқатар сөздер тобы тұрақталған
тіркес қалпында жұмсалады. Мысалы,
Төбеден түскен түнек жаудың үрейін
ұшырып, есінен тандырды.
Тұрақты тіркес екі түрлі
болады:

Идиомалық Фразалық
тіркес тіркестер
Идиомалық тіркес
Қабырғаңмен кеңес (ойлан), қой
аузынан шөп алмайтын (жуас), салы суға
кетіп отыр (көңілсізденіп отыр), тісін
қайрап жүр (өшігіп жүр), іші күю
(қызғаншақтық ету).
лық т і рке с
Фра з а
қ а т а ры н ың
с те р д і ң б ір
ақ т ы т і р ке п тұ р ғ а н
Тұр а р ғ а қ а т ы сы
ы қ
а с ы о л с и ка л
мағын а са , б і р і н ің л ек
й
ң б і р і б о л м а д ы . О н д а
сөздерді б а й ла н ы с т ы б ол
е с
а сы м е н ы қ т і р к
мағын і р кес т е р ф р а з а л
е ру
а қт ы т ), б а с к ө т
тұр еу , ( со ғ ы л у
: т а я қ ж
болады л ы қ е т у) .
(қарсы
Назарларыңыз
үшін
рахмет!

Ұқсас жұмыстар

Еркін сөз тіркестері

Еркін сөз тіркестері Тұрақты тіркестер

Құрамындағы сөздердің орнын

Туынды етістік жұрнақтар

Тұрақты сөз тіркестері

Бастауыш сыныпта етістікті оқыту тәсілдері

Кеңесбаев аталған сөздіктегі қазақ тілінің фразеологизмдері туралы жазған мақаласында фразеология туралы

Объектілерді топтастырудың пайдалы тұжырымдамалық схемаларын зерттеу

Шығармашылық қабілетін дамыту

Асан қайғы деген кім

Пәндер