ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ. ҚАН ПЛАЗМАСЫ

Презентация қосу

ҚАН ЖӘНЕ ҚАН АЙНАЛУ
ЖҮЙЕСІ
ҚАН
Қан (гр. haemo ;лат. sanguis —
қан) — ағзадағы ішкі сұйық
ортаның бірі. Ол
қантамырларының тұйық жүйесін
бойлай ағып, тасымалдау
қызметін атқарады. Қан барлық
мүшелердің жасушаларына
қоректік заттар мен оттегін
жеткізеді және тіршілік
әрекетінің өнімдерін зәр шығару
мүшелеріне тасымалдайды.
Организмдегі биологиялық
әрекетшіл заттардың
гуморальдық реттелу қызметі
қанның қатысуымен іске асады.
Қан ағзаның инфекциядан
қорғаныш реякциясын
қамтамасыз етеді. Қан — ересек
адам ағзасында шамамен бес
Қанның құрамы
Қан дәнекер ұлпасының сұйық түрі. Ағзада
болатын қанның мөлшері адамның дене
салмағына байланысты 4,5–5 л. Қанның құрамы
– плазмадан (55%) және қан жасушаларынан
(45%) тұрады.
ҚАН ПЛАЗМАСЫ
Қан плазмасы – қанның сарғыштау түсті сұйық бөлімі. Егер
ерітінді қосылған ұйымайтын қанды ыдысқа құйып тұндырса,
ыдыста 3 қабат айқын білінеді. Соның ең үстіңгі сарғыш түсті
мөлдірлеу қабаты – плазма. Плазманың құрамында 90–92% су;
7-8% нәруыз (белок;) 0,12% глюкоза; 0,7–0,8% май; 0,9% тұз
болады. Бұлардан басқа сүт қышқылы, ферменттер мен
гормондар бар. Плазмадағы нәруыздар 3 топқа бөлінеді:
альбуминдер(4,5%); глобулиндер (1,7–3,5 %) және
фибриногендер (0,4%). Фибриноген нәруызы қанның ұюына
қатысады. Құрамында фибриноген нәруызы болмайтын қан
плазмасын – қанның сарысуы (сыворотка) дейді. Плазма мен
сарысудың айырмашылығы: плазма қанның сұйық бөлігі,
сарысу ұйыған қаннан кейінгі сұйықтық (қан ұйығының
сығындысы). Альбумин мен глобулин нәруыздары жасушадағы
су мен денедегі сұйықтықты реттеуге қатысады. Минералды
заттардан натрий, калий, кальций, магний тұздары болады.
ҚАН ЖАСУШАЛАРЫ
Қан жасушаларына эритроциттер,
лейкоциттер және тромбоциттер
жатады. Қанның бұл жасушалары
бүкіл қанның 40-45%-ын, ал
плазма 55-60%-ын құрайды.
ЭРИТРОЦИТТЕР
Адамның эритроциттерінің диаметрі
7,5 мкм, қалыңдығы 1-2 мкм. Қанның
1 мм 3 -де шамамен 4,5–5 млн, жаңа
туған нәрестенің 1 мм 3 қанында 6-7
млн эритроцит бар. 3 айдан соң оның
мөлшері азайып, қалыпты мөлшерге
(5 млн) келеді. Эритроциттердің
қызыл түсі гемоглобинге (латынша
«haіma» – гемоглобиннің құрамында
темір бар нәруызы жоқ бөлігі,
«globus» – нәруызды бөлігі)
байланысты. Гемоглобин – қанның
қызыл түсті пигменті.
ЭРИТРОЦИТТІҢ ҚЫЗМЕТІ
1.тыныс алу – ол тыныс алу пигменті
гемоглобин арқылы өзіне оттегі мен
көмірқышқыл
газын қосып алатын қасиеті бар;
2.қоректік – қоректік заттарды ас
қорыту ағзаларынан
жасушаларға тасымалдайды;
3.қорғаныс - эритроциттер
токсиндерді антиденелер
арқылы байланыстырады,
қан ұюға қатысады;
4.ферментативтік - әр түрлі
ферменттердің тасушысы.
ЛЕЙКОЦИТТЕР
Лейкоциттер - ядросы бар қан
жасушалары. Ересек адамның 1 мл
қанында 6-8 мың лейкоциттер болады.
Баланың иммундық қабілеті (ауруға
қарсы тұру , қорғану қабілеті)
лейкоциттерге байланысты. Лейкоциттер
бала организмінің жұқпалы, яғни
инфекциялық ауруларға қарсы тұруын
қамтамасыз етеді. Қан жасушаларының
бұл маңызды қызметін Нобель
сыйлығының лауреаты орыс ғалымы И. И.
Мечников ашқан.
ТРОМБОЦИТТЕР
Қанның құрамындағы үшінші пішінді
элементтер - тромбоциттер немесе қан
пластинкалары. Олар сопақша немесе
диаметрі 2-5 мкм дөңгелектеу пішінді
келеді. Тромбоциттердің жалпы саны 1
мкл 300 мыңнан 100 мыңға дейін.
Тромбоциттер сүйек кемігінде пайда
болады. Олардың өсіп жетілу мерзімі 7-8
күн, ал қан айналымында 5-11 күндей
болады. Тромбоциттердің саны тамақ
ішкеннен кейін, ауыр дене жұмысымен
шұғылданғанда, әйел екіқабат болғанда
көбейеді. Оның мөлшерінің тәуліктік
өзгерісі де бар: күндіз көбірек, түнде
азырақ болады.
Тромбоциттердің басты қызметі — қанның ұюына
қатысуы. Қан тамырлары жарақаттанғанда
әдетте жараның бетін тромб деп аталатын
қойылған қап түйіршігі тез жабады. Біраздан соң
ол тығыздалып, жараны бекітеді. Егер қанның
мұндай қасиеті болмаса, кішкентай жарадан
тоқтаусыз қан ағып, адам әлсіреп, тіпті өліп
кетер еді.
ҚАННЫҢ ҚЫЗМЕТІ
• асқорыту – қан, ұлпалар мен
мүшелерге қоректік заттарды,
суды, минералды тұздарды және
витаминдерді тасымалдайды;
• бөліп шығару – қан бөліп шығару
мүшелері арқылы ыдырау өнімдерін
шығарады;
• тыныс алу - өкпе мен ұлпалардың
арасында газ алмасу процесін
қамтамасыз етеді;
• регуляторлық - әр түрлі
мүшелердің гуморальдық реттелуін
анықтайды, ағзада гормондар мен
басқа заттарды жеткізеді, олар
мүшелердің қызметіне әсер етеді
(күшейтеді немесе бәсеңдетеді)
• қорғаныш – қанның құрамында
фагоцит қабілеті бар жасушалар
болады және арнайы ақуыздар -
антиденелер болады, олар улы
ҚАН ТОПТАРЫ
Қан топтары – бір биологиялық түр дарабастары қанының иммуногенетикалық
белгілері. Адамның қан тобы ұрықтың жатырда даму барысында қалыптасып, өмір
бойы өзгермейді. Қан белогының құрамында агглютинин деп аталатын ерекше заттар
болады. Олар a және b әріптерімен таңбаланады. Барлық адамдардың қаны 4 топқа
бөлінеді: I, II, III, IV. Қан беретін адамды - донор (латынша«donore» – сыйлаушы),
қабылдайтын адамды – реципиент (латынша «recepiens» -қабылдаушы) дейді. Қаны I
топка жататын адамдардың қанын барлық топқа (I, II, III, IV) аз мөлшерде (200-300 мл)
құюға болады. II топқа жататындардың қанын III және IV топқа береді. III
топтағылардың қанын III, IV топқа, ал IV топтағылардікін тек IV топқа құюға болады
(10-кесте). Егер қан топтары сәйкес келмесе, эритроциттер желімденіп қалады да, аяғы
сәтсіздікке ұшырайды. Қазіргі кезде қан құюда тек өз тобына сәйкес қан құйылады.
ҚАН АЙНАЛЫМ
ЖҮЙЕСІ
Қанайналым жүйесі — денедегі қан
немесе гемолимфаның үздіксіз
қозғалысын қамтамасыз ететін
тамырлар мен қуыстардың жүйесі.
Қанайналымның қызметі:
• тасымалдау (қан тамырларын
бойлай ағып, организм үшін
көптеген қызмет атқарады. Ол
оттекті жасушаларға тасып,
көмірқышқыл газын тыныс алу
мүшелеріне жеткізеді);
• терморегуляторлық
(организмдегі жылуды
таратады);
• қорғаныш (қанды лейкоциттер
мен нәруыз плазмасымен
қамтамасыз етеді);
• гуморальды реттелу
ҚАНАЙНАЛЫМ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚҰРАМЫ
Қан тамырлары (лат. vasa sanguinea) — адам мен жануарлар
организмінің жүрек-тамырлар жүйесіне жататын, қабырғасы
серпімді келген түтікше мүшелер.
Қан тамырлары:
• қанды жүректен алып шығып, организмге тасымалдайтын
қызыл тамырларға — артерияларға,
• қанды организмнен жүрекке алып келетін көк тамырларға
— веналарға және
• оларды өзара байланыстырып организмдегі жасушалық
және ұлпалық деңгейде үздіксіз жүретін зат алмасу
процестерін қамтамасыз ететін микроайналым арнасының
қан тамырларына (қызыл тамырша — артериола, қылтамыр
- капилляр, көк тамырша — венула) бөлінеді.
Адам денесінде қан тарататын тамырлардан
екі тұйық жүйе - үлкен және кіші қанайналым
шеңбері түзіледі.
Үлкен қанайналым шеңбері -жүректің сол жақ
қарыншасынан қолқа артериясы қантамырынан
басталады. Оттекке қаныққан қан алдымен қолқаға, одан
ірі және ұсақ артерия қантамырларына жеткізіледі. Қан
артерия қантамырларымен ішкі мүшелерге, жүректің
өзіне, бұлшықеттерге, сүйектерге барады. Мүшелерде
артерия қантамырлары тарамдалып, қылтамырларға
бөлінеді. Қылтамырлардың жұқа қабырғалары арқылы қан
дене жасушаларына қоректік заттар мен оттекті
таратады. Жасушалардан көмірқышқыл газын қажетсіз
өнімдерді жинап, вена қанына айналады. Вена қаны вена
қантамырлармен жүректің оң жақ жүрекшесіне құяды.
Кіші қанайналым шеңбері - жүректің оң жақ қарыншасынан өкпе
артериясы қантамырынан басталады.Ондағы вена қаны өкпе
артериясы қантамыры арқылы өкпеге келеді. Өкпеде артерия
қантамырларынан түзілген қылтамырлар торында газ алмасады.
Қан оттекке қанығып, көмірқышқыл газынан тазартылады да, вена
қаны артерия қанына айналады. Одан төрт өкпе вена
қантамырлары арқылы артерия қаны жүректің сол жақ журекшесіне
құйылады. Қан сол жақ жүрекшеден сол жақ қарыншаға өтіп,
қайтадан үлкен қанайналым шеңберінің қантамырларына
бағытталады.Кіші қанайналым шеңбері —> жүректің оң жақ
қарыншасынан басталып —> өкпеге қан тартады —> жүректің сол
жақ жүрекшесімен аяқталады.Кіші қанайналым шеңбері деп аталу
себебі - қан тек өкпеге барып, оны оттегімен байытылады да
қайтадан жүрекке келеді.
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

Ұқсас жұмыстар

Қан жасушалары мен қан құрамы

ҚАН ПЛАСТИНКАЛАРЫ

Қанның құрамы мен қасиеттері

Қаннын құрамы мен қызметі

Қанның реологиялық қасиеттері

ҚАННЫҢ ФОРМАЛЫҚ ЭЛЕМЕНТТЕРІ

Пәндер