Еңбек құқығының функциясы

Презентация қосу

Қазақстан Республикасы еңбек
құқығы: түсінігі, пәні мен жүйесі

Исаева Айнур Женисовна
Қорқыт ата атындағы Қызылорда университеті,
«Құқықтану» кафедрасының аға оқытушысы,
PhD докторы
Қаралатын сұрақтар
1 Еңбек құқығының түсінігі
2 Еңбек құқығының пәні
3 Еңбек құқығының жүйесі
4 Еңбек құқығының әдістері
5 Еңбек құқығының функциясы
Еңбек құқығының түсінігі
Еңбек құқығы - бұл жұмыс берушілер мен жұмыскерлердің
құқықтары мен міндеттерін анықтайтын еңбек қатынастарымен
байланысты құқықтық нормалардың жиынтығы.
з.ғ.д., профессор В.Н.Уваров Еңбек құқығы - бұл еңбек
қатынастарының пайда болуын, әрекет етуін және тоқтату тәртібін
реттейтін, жұмыскерлердің бірлескен еңбек режимін анықтайтын, еңбекті
қорғау шарасын және еңбек дауларын қарау тәртібін белгілейтін құқық
саласы болып табылады.
з.ғ.д., профессор Р.А.Курбанова еңбек құқығы - бұл еңбек
қатынастарының пайда болу, әрекет ету және тоқтату тәртібін,
жұмыскерлер мен жұмыс беруші арасындағы қарым-қатынас негіздерін
реттейтін отандық құқығының саласы, сонымен қатар, еңбек және
демалыс мөлшерін белгілейтін; еңбекті қорғау ережелерін және еңбек
дауларын қарау тәртібін анықтайтын және де жалдамалы
жұмысшылардың еңбегін қолдануға және жүзеге асыруға байланысты
туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді
Еңбек құқығының нормалары технологиялық процестерді емес, еңбек
қатынастары субъектілерінің әлеуметтік байланыстарын, яғни еңбектің
қоғамдық нысандарын реттейді.
Осы тұрғыдан алғанда, ғалымның, өнертапқыштың, жазушының және басқа
да жеке еңбек нысандарының жұмысы еңбек құқығының нормаларымен
реттелмейді, Себебі. олар қоғамдық қатынастардан тыс жасалады.
Еңбек құқығы еңбек қабілетін қолдану мен іске асыруға байланысты
туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейді.
еңбек – адам мен қоғамның өмір сүру және қажеттіліктерін

қанағаттандыру үшін қажетті материалдық, рухани және басқа да
құндылықтарды жасауға бағытталған адам қызметі
еңбек қатынастары – Қазақстан Республикасының еңбек заңнамасында,

келісімдерде, еңбек, ұжымдық шарттарда және жұмыс берушінің актілерінде
көзделген құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру кезінде жұмыскер мен
жұмыс берушінің арасында туындайтын қатынастар.
еңбек қатынастарымен тікелей байланысты
қатынастар – Еңбек кодексінде көзделген
жағдайларда еңбекті ұйымдастыру мен басқаруға,
жұмысқа орналастыруға, жұмыскерлерді кәсіптік
даярлауға, қайта даярлауға және олардың біліктілігін
арттыруға, әлеуметтік әріптестікке, ұжымдық шарттар
мен келісімдер жасасуға, еңбек жағдайларын
белгілеуге жұмыскерлердің (жұмыскерлер
өкілдерінің) қатысуына, еңбек дауларын шешуге және
Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының
сақталуын бақылауға байланысты қалыптасатын
қатынаста
2. Еңбек құқығының пәні
Еңбек құқығының пәні – жұмыскердің еңбек процесі барысында
өзінің еңбек қабілетін пайдалануы кезінде туындайтын еңбек
қатынастары, сондай-ақ еңбекке байланысты басқа да қоғамдық
қатынастары болып табылады. Оларға мыналар жатады:
- жұмыскер мен жұмыс беруші арасындағы қарым-қатынас;
- еңбек ұжымының мүддесін білдіретін кәсіподақ органының
кәсіпорын әкімшілігімен жұмыскерлердің еңбек жағдайын, өмірі
мен демалысын жақсарту мәселелері бойынша ұйымдық-
басқарушылық қатынастары;
- жұмыс күшін қайта бөлу бойынша қатынастар;
- жұмыссыздық пен жұмысқа орналастыру бойынша қатынастар;
- материалдық зиянды өтеуге байланысты қатынастар;
- еңбек дауларын шешуден туындайтын процестік қатынастары.
Еңбек құқығы пәні реттейтін қатынастарының екі түрі бар:

тиісті еңбек қатынастары; Еңбекке тікелей байланысты
қатынастар (ұйымдастыру-
басқару, сабақтас,
процестік).
Тиісті еңбек қатынастары
ҚР Еңбек кодексінде бекітілген. Бұл Осылайша, бұл қатынастар
қатынастар мыналарға негізделеді:
келесі элементтермен
- Жұмыскер мен жұмыс беруші
арасындағы жұмыскердің еңбек сипатталады:
функциясын ақыға жеке орындауы - жұмыскердің еңбек
туралы келісім (штат кестесіне, кәсібіне, функциясын жеке орындауы
мамандығына сәйкес лауазымы бойынша
жұмыс және біліктілігі көрсетілген нақты
(лауазымы, кәсіп, мамандығы
жұмыс түрі); бойынша жұмыс);
- жұмыс беруші еңбек заңнамасында - қызметкердің ішкі еңбек
және еңбек құқығы нормаларын тәртібі ережелеріне бағынуы;
қамтитын ұжымдық шартта,
келісімдерде, жергілікті нормативтік
- жұмыс берушінің еңбек
құқықтық актілерде, еңбек шартында заңнамасында көзделген еңбек
көзделген еңбек жағдайларын жағдайларын қамтамасыз етуі;
қамтамасыз еткен кезде жұмыскердің
- жалақы.
ішкі еңбек тәртібі ережелеріне бағынуы.
Еңбекке тікелей байланысты қатынастар. Бұл қарым-қатынастарға:

- еңбекті ұйымдастыру және еңбекті басқару;
- осы жұмыс берушімен жұмысқа орналасу;
- тікелей жұмыс берушіден жұмыскерлерді кәсіби даярлау, қайта даярлау және
біліктілігін арттыру;
- әлеуметтік әріптестік, ұжымдық шарттар мен келісімдер жасау;
- жұмыскерлер мен кәсіподақтардың еңбек жағдайларын орнатуға және еңбек
заңнамасын қолдануға қатысуы;
- жұмыс берушілер мен жұмыскерлердің еңбек саласындағы материалдық
жауапкершілігі;
- еңбек заңнамасының (соның ішінде еңбекті қорғау туралы заңнаманың) және
еңбек құқығы нормаларын қамтитын басқа да нормативтік құқықтық актілердің
сақталуын мемлекеттік бақылау (қадағалау), кәсіподақтық бақылау;
- еңбек дауларын шешу;
- ҚР заңдарда көзделген жағдайларда жұмыс берушілердің жұмыскерлерді міндетті
әлеуметтік сақтандыру (ҚР Еңбек кодексінің 23-бабының 2-тармағының 14-
тармақшасына сәйкес).
Бұл қатынастарды келесі классифицияларға бөлуге болады:

- ұйымдастырушылық-басқару (еңбекті ұйымдастыру және еңбекті
басқару бойынша қатынастар; берілген жұмыс берушімен жұмысқа
орналасу туралы; жұмыскерлер мен кәсіподақтардың еңбек
жағдайларын белгілеуге және еңбек заңнамасын қолдануға қатысуы,
әлеуметтік әріптестік шеңберіндегі қатынастар туралы);
- еңбекке байланысты (жұмыскерлерді кәсіптік даярлау, қайта даярлау
және олардың біліктілігін арттыру жөніндегі қатынастар тікелей осы
жұмыс берушіден; жұмыс берушілер мен еңбек саласындағы
жұмыскерлердің материалдық жауапкершілігі туралы; мемлекеттік
бақылау (қадағалау) жөніндегі қатынастар; еңбек туралы заңдардың
ережелердің сақталуын кәсіподақ бақылауы бойынша);
- процессуалдық (еңбек дауларын шешу бойынша қатынастар;
әлеуметтік әріптестік, ұжымдық шарттарды жүргізу, ұжымдық шарттар
мен келісімдер жасау және т.б.).
3. Еңбек құқығының
жүйесі
Еңбек құқығының жүйесі – бұл құқық саласының
негізін құрайтын, салыстырмалы түрде дербес
институттар мен қосалқы институттарға бөлінетін
құқықтық нормалардың жиынтығы.
Еңбек құқығының жүйесі көптеген басқа құқық

салалары сияқты, мысалы, қылмыстық,
азаматтық, әкімшілік, Жалпы және Ерекше
бөлімдерден (Арнайы) тұрады.
Еңбек құқығының жалпы бөлімінің нормалары еңбек
саласындағы мынадай мәселелерді реттейді:
еңбек құқығының пәні мен әдістері, принциптері,
еңбек қатынастарына қатысушылардың пәндік құрамы,
еңбек шартының түсінігі мен түрлері,
еңбек шартының нормалары жұмыс уақыты мен демалыс

уақыты,
еңбек тәртібі мен еңбек тәртібі түсінігі және т.б.

Олар Еңбек құқығының Ерекше бөлімінің ережелерінің
құқықтық негізі болып табылады. Олар жалпы ережелерді
нақтылайды және белгілейді. Ерекше бөлім барлық
жұмыскерлердің емес, тек жекелеген санаттардың, сондай-ақ
еңбек құқығы институттарының құқықтық жағдайын
реттейді.
Еңбек құқығы институты – еңбек саласында дамитын
сапалық біртекті қатынастарды реттейтін құқықтық
нормалардың салыстырмалы түрде оқшауланған
жиынтығы.
Қазіргі еңбек құқығы жүйесі келесі институттарды

қамтиды:
- еңбек саласындағы әлеуметтік әріптестік;
- еңбек шарты;
жұмыс уақыты және демалыс уақыты;
- жалақы;
- кепілдіктер мен өтемақылар;
- қызметтік тәртібі және еңбек тәртібі;
- жұмыскерлерді кәсіби даярлау және біліктілігін арттыру;
Еңбек құқығының әдістері
Еңбек құқығы әдісі – заңнамалық актілерде еңбек
қатынастарын және олардан туындайтын
қатынастарды тиімді реттеу үшін қолданатын
амалдар мен тәсілдердің жиынтығы.
Еңбек құқығының әдісі – бұл мақсатқа жетудің

жолы немесе құралы – ол адамдардың еркіне,
олардың мінез-құлқына мемлекетке, жұмыскерлер
мен жұмыс берушілерге қажетті бағытта құқық
нормалары арқылы әсер ету тәсілі деп аталады.
Еңбек құқығының
әдістері
Императивтік әдіс (жария-құқықтық)
Диспозитивтік әдіс (жеке-құқықтық)
Еңбек қатынастарын құқықтық
реттеу әдістерінің ерекшеліктері
орталықтандырылған және орталықтандырылмаған реттеудің
үйлесімі (сочетание централизованного и децентрализованного
регулирования);
Бірлік пен дифференциациялардың өзара үйлесімділігі (сочетание

единства и дифференциации правового регулирования);
еңбек қатынастарын орнатудың және өзгертудің шарттық әдісі;
әлеуметтік әріптестік (еңбек қатынастарының көптеген

аспектілерін реттеуге жұмыскерлер өкілдерінің біршама кеңірек
қатысуы);
еңбек және еңбекті қорғау заңнамасының сақталуын қадағалау

және бақылау механизмінде, сондай-ақ еңбек дауларын шешу
механизмінде көрініс табатын еңбек қатынастарына
қатысушылардың еңбек құқықтарын қорғау ерекшеліктері.
5. Еңбек құқығының функциясы
Еңбек құқығының функциялары - еңбек
заңнамасының мақсаттары мен міндеттеріне жету
үшін оның нормаларының еңбек процесінде
адамдардың мінез-құлқына (санасына, еркіне) әсер
етуінің негізгі бағыттары болып табылады.
Әлеуметтік функция
Қорғау функция
Өндірістік функция
Тәрбиелік функция
Экономикалық функиця

Ұқсас жұмыстар

Еңбектік қатынастар

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ ЗЕРТТЕУ УНИВЕРСИТЕТІ ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫНЫҢ ҚАҒИДАЛАРЫ

Еңбек саласындағы нарықтық қатынастардың құқықтық негіздерін бекемдеу

Еңбек құқығының қағидалары

ЕҢБЕК ҚҰҚЫҒЫ ТҮСІНІГІ

Еңбек құқығының субъектілері

Еңбек құқығының принциптері

Жер құқығы басқа да құқық салалар сияқты өзіне тән құқықтық реттеу

Жерге меншік құқығы

Жер құқығының әдістері

Пәндер