7-сынып: Дёберейнер, Ньюлендс және Менделеев еңбектері негізінде химиялық элементтердің периодтық жүйесінің қалыптасуы

Тақырыбы: Химиялық элементтердің периодтық кестелерін құру тарихы

Химия

7-сынып

Оқу мақсаты:

7. 2. 1. 1 -И. Дёберейнер, Дж. Ньюлендс,

Д. И. Менделеевтің еңбектерінің мысалында элементтердің жіктелуін білу және салыстыру

Бағалау критерийлері:

- Периодтық кестенің құрылу принципін және әрбір теорияның артықшылығы мен кемшілігін салыстырып түсіндіреді;

- Элементтердің аталуын тауып, металдар мен бейметалдарды анықтайды;

https://youtu. be/U-l5V9L3rY8

ХІХ ғасырдың бірінші жартысында химиктер 25 химиялық элементті ашты. ХІХ ға сырдың ортасында белгілі элементтердің саны 60-қа жуықтады. Қазіргі уақытта 118 (116-сы ашылған, 114-і аталған және екеуіне зерттеу жүргізілуде) химиялық элемент белгілі.

Химиялық элементтер жүйесін Д. И. Менделеев ойлап тапты Химиялық элементтердің периодтық жүйесі (Менделеев кестесі) - Элементтердің әртүрлі қасиеттерінің атом ядросы зарядына тәуелділігін белгілейтін химиялық элементтердің жіктелу реті. Жүйе атақты орыс химигі Д. И. Менделеевтің 1869 жылы ашқан периодтық заңының графикалық түрде бейнеленуі болып табылады. Оның бастапқы нұсқасын Д. И. Менделеев 1869-1871 жылдары шығарған еді және бұл нұсқасында элементтердің қасиеттерінің олардың атомдық салмағына (қазіргіше, атомдық массасына) тәуелділігін көрсеткен еді.

Швед ғалымы Й. Берцелиус химиялық элементтерді олардан түзілген жай заттардың қасиеттеріне сәйкес металдар және бейметалдар деп жіктеуді ұсынды

Металдар бос күйінде жылтыр, электр тогын және жылуды жақсы өткізеді.

Металдар негіздік қасиеттер көрсететін қосылыстар түзеді.

Бейметалдар электр тогын нашар өткізеді және металдық жылтыры болмайды . бейметалдар қышқылдық қасиет көрсететін қосылыстар түзеді.

1829 жылы неміс химигі И. В. Дёберейнер кейбір қасиеттері ұқсас элементтерді үш-үштен топқа біріктіруді ұсынды. Ол оны триада деп атады. Әр триадада ортаңғы элементтің атомдық массасы екі жағындағы элементтердің атомдық масса ла ры ның арифметикалық ортасына тең.

Мысалы, триадалардың бірін қарастырайық: Li, Na, K.

1869 жылдың басында “Химия негіздері” оқулы ғының құрылымы туралы ойлап отырып, Д. И. Менделеев элементтердің қасиеттері мен атомдық массаларының арасында қандай да бір заңдылық бар деген қорытындыға келді. “Атомдық салмағы мен химиялық ұқсастықтарына негізделген элементтер жүйесіне тәжірибе” деп аталатын кестесі периодтық заңның пайда болды.

Д. И. Менделеев өзінің заңын тұжырымдады: “химиялық элементтердің және олар түзетін жай және күрделі заттардың қасиеттері олардың атомдық массаларына периодты түрде тәуелді”.

1865 жылы ағылшын ғалымы Дж. А. Ньюлендс химиялық элементтерді атомдық масса ларының өсу ретімен орналастырды. Осының нәтижесінде ол әр сегізінші эле мент қасиеті жағынан бірінші элементті қайталайтынын байқаған. Бұл табылған заңдылықты ол жеті музыкалық гаммалардың ана ло гия сы бойын ша октавалар заңы деп атады