Шетелдік инвестицияларды тарту әдістері Шетелдік инвестицияларды шектеу әдістері

Презентация қосу

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Л.Н.ГУМИЛЕВ АТЫНДАҒЫ ЕУРАЗИЯ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«МЕНЕДЖМЕНТ» КАФЕДРАСЫ
Пәні: «Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік басқару»

Тақырыбы: СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ МƏНІ МЕН МАЗМҰНЫ

Орындаған: Тағабай Мағжан
Тексерген: Турмаханбетова Ш.Ш.
ЖОСПАР
Кіріспе
Негізгі бөлім
1. Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеудің негізгі бағыттары, нысандары мен әдістері
2. Сыртқы сауданы мемлекеттік реттеу
3. Капитал қозғалысын және валюта-қаржы қатынастарын мемлекеттік реттеу
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
КІРІСПЕ
Сыртқы экономикалық іс-әрекет – бұл халықаралық экономикалық қарым-қатынас пен байланысты кәсіпкерлік ісәрекеттегі
коммерциялық субъекттердің шаруасы. Бұл іс-әрекет мемлекеттер арасын өз тарапынан сыртқы экономикалық байланыстарды
орнатады.
СЭІ субъектілері – кәсіпкерлік қызметпен айналыса алатын және СЭІ-ті жүзеге асыра алатын заңды және жеке тұлғалар.
СЭІ функциялары :
1. Халықаралық экономикалық ауысымдарды ұйымдастыру және соған қызмет көрсету;
2. Халықаралық еңбек бөлінісіндегі өнімнің тұтыну құнын халықаралық мойындау;
3. Халықаралық ақшалай айналымды ұйымдастыру;
Алғашқы функцияның мазмұнында Халықаралық еңбек бөлінісі үдерісі нәтижесінде пайда болатын өнімдерді шынайы
тұтынушаларға жеткізу туралы айтылады.
Екінші функцияны жүзеге асыру барысында халықаралық тауар-ақшалай ісінің аяқталуының актісі болады – ХЕБ өнімін ақшаға
ауыстыру. Бұның нәтижесінде тауарда бекітілген баға халықаралық мойындауға ие болады.
Үшінші функцияның мазмұнына қарайтын болсақ, халықаралық есептілік үдерісінде ақшалардың тоқтаусыз қозғалысына жағдай
жасау болып табылады.
СЭІ, қайтарымы бар немесе қайтарымы жоқ іс-әрекет ретінде жұмыстар координациясында, іс-әрекетті түйіндеу мен
бағыттауда, жалпы қабылданған жұмыс шешімін талқылауда, творчествалық тәжірибе алмасуда көрінеді. Қазіргі уақытта СЭІ
қайтарылымы бар негізде жұмыс жасайды.
Қайтарылымы бар СЭІ түрлеріне халықаралық қоршаған ортаны қорғау, әлемдік мұхит байлығын игеру, халықаралық
стандарттарды бірегейлеу (унификациялау) атты қызметтер жатады.
СЫРТҚЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУДІҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ, НЫСАНДАРЫ МЕН ӘДІСТЕРІ

Әлемдік шаруашылық байланыстарды дамытудағы маңызды үрдістердің бірі ынтымақтастық нысандарын әртараптандыру
болып табылады. ВЭО-ның дәстүрлі нысандарына, әдетте, сыртқы сауда мен капиталдың экспорты мен импорты түрінде қаржы
ағындарының қозғалысымен байланысты инвестициялық ынтымақтастық жатады. Ғылыми-техникалық ынтымақтастық және
өнеркәсіптік кооперация соңғы бағыт шеңберінде немесе дербес нысан ретінде бөлінеді. Мемлекеттік реттеу тұрғысынан
қызығушылық тудыратын ВЭО-ның тағы бір нысаны валюта-қаржы қатынастары болып табылады. Осылайша, жалпы сыртқы
экономикалық қатынастар жүйесі туралы айтқанда, оларды мемлекеттік реттеудің мынадай негізгі бағыттарын бөліп көрсетуге
болады: капиталдың экспорттық-импорттық ағындарымен байланысты сыртқы сауда, инвестициялық (ғылыми-техникалық
ынтымақтастық пен өнеркәсіптік кооперацияны қоса алғанда) және валюта-қаржылық.

Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік
реттеудің негізгі бағыттары

сыртқы сауда қатынастары валюталық-қаржылық қатынастар
капитал қозғалысы
Сыртқы экономикалық қатынастарға мемлекеттік әсер ету әдісіне байланысты реттеудің әкімшілік және экономикалық
нысандарын ажыратуға болады.
Біріншісіне негізінен шектеулі сипатқа ие тікелей, тікелей әсер ету әдістері жатады. Мысалы, квоталарды белгілеу,
лицензияларды пайдалану, әртүрлі ескертпелер мен шектеулерді қолдану және т. б.
Экономикалық реттеу экономикалық шараларды - салықтарды, кедендік баждар мен алымдарды, банк пайызының
ставкасын, валюта бағамын және т. б. пайдалану арқылы сыртқы экономикалық қызметке қатысушылардың экономикалық
мүдделеріне әсер етумен байланысты.
Экономикалық және әкімшілік ықпал ету нысандарының арақатынасы мемлекеттің сыртқы экономикалық саясатының
сипатын анықтайды.
Протекционистік, қалыпты және ашық экономика саясаты кейде фритредерства немесе еркін сауда саясаты деп аталады (бұл
менің ойымызша дәл емес, өйткені саудадан басқа, инвестициялық және валюта-қаржы салаларындағы әлемдік экономикамен
қатынастар жүйесі де маңызды). Қазіргі жағдайда бұл ұғымдардың әрқайсысы өте салыстырмалы.
Айта кету керек, төтенше жағдайлардың таза түрінде (протекционизм немесе ашық экономика) болмайды. Дамудың әртүрлі
кезеңдерінде жекелеген мемлекеттер сыртқы экономикалық байланыстардың толық тоқтатылуына (Солтүстік Корея, Албания)
немесе толық ырықтандыруға (Исландия, Гонконг) өте жақын болды.
Сыртқы экономикалық қатынастарға қатысушыларға әсер етудің әкімшілік нысандарының болуы, әдетте, көптеген дамушы
және өтпелі экономикасы бар елдерге тән протекционистік немесе қалыпты сыртқы экономикалық саясатты жүргізумен
байланысты, олар өздерінің ұлттық индустриясын қорғауға мәжбүр.
Сонымен бірге протекционизмнің жекелеген элементтері (ең алдымен әсер етудің экономикалық формаларына негізделген)
индустриалды дамыған елдерге де тән, әсіресе ауыл шаруашылығын қорғау саласында.
Қалыпты сипаттағы сыртқы экономикалық саясат белгілі бір пропорцияда ашық экономика мен протекционизм
элементтерінің үйлесімін білдіреді.
Мемлекеттік реттеудің нақты әдістері мен құралдары сыртқы экономикалық қызметтің жекелеген бағыттарын іске асырумен
байланысты.
СЫРТҚЫ САУДАНЫ МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ

Сыртқы экономикалық байланыстардың негізгі нысаны (динамикасы мен шығындар көрсеткіштері бойынша) сыртқы сауда
болып саналады. Сыртқы сауда қатынастарын мемлекеттік реттеу тарифтік және тарифтік емес әдістерді (кедергілерді) іске
асырумен байланысты.

Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу әдістері

Тарифтік
Осы мемлекетте
қолданылатын Тарифтік емес
кедендік баждар тікелей (сандық) жанама(сандық емес)
жүйесі • Квоталау / контингенттеу Жасырын:
• Лицензиялау • Стандарттар(техникалық, санитарлық,
• Экспортты ерікті түрде ветеринарлық)
шектеу • Әкімшілік және кедендік рәсімдер
• Демпингке қарсы баждар Қаржылық:
• Өтемақы баждары мен • Импорттық депозиттер
Паратарифтік алымдар • Экспортты субсидиялау
• Кедендік алымдар • Экспортты несиелеу
• Ішкі салықтар мен алымдар
(ҚҚС)
• Декреттелген Кедендік бағалау
Тарифтік әдістер кедендік баждар жүйесінің көмегімен сыртқы сауда қатынастарын реттеуге бағытталған.
Кеден бажы - тауарларды мемлекеттік шекара арқылы өткізу кезінде кеден органдары алатын акциздік салықтың бір түрі.
Онда баж үш негізгі функцияны орындайды:
Фискалдық - мемлекеттік бюджетті толықтыру;

Протекционистік - отандық өндірушілерді қорғау;

Реттеу елге және елден тауар ағындарын реттеуге байланысты.

Кедендік баждар елдің кедендік аумағына әкелінетін (импорттық кедендік тариф) немесе одан әкетілетін (экспорттық
кедендік тариф) тауарларға қолданылатын кедендік баждар ставкаларының тізбесін білдіретін кедендік тарифтерге негізделеді.
Кедендік тариф - сыртқы нарықпен өзара іс-қимыл кезінде елдің ішкі нарығын сауда саясаты мен мемлекеттік реттеудің
маңызды құралы.
Кедендік баждарды жіктеудің әртүрлі түрлері бар. Салық салу объектісі бойынша неғұрлым кең таралғаны - импорттық,
экспорттық, транзиттік болып бөлінеді; өндіріп алу тәсілі бойынша - адвалорлық (тауардың кедендік құнынан пайызбен
алынады), ерекше (тауардың белгілі бір санынан ақшалай бірліктермен алынады), аралас (бұл ретте БАЖ адвалорлық және
ерекше мөлшерлеме бойынша есептеледі, ал баждың неғұрлым ірі сомасын беретін екі ставканың біреуі қолданылады.
Тарифтік емес кедергілер - кедендік баждарды қолданумен байланысты емес сыртқы сауданы шектеу. Тарифтік емес
кедергілерді жіктеудің әртүрлі тәсілдері бар. Халықаралық ұйымдар арасында ЮНКТАД пен БҰҰ жіктемелері ерекшеленеді.
Тарифтік емес әдістер қатарында паратифтік кедергілер ерекше орын алады. Паратифтік тосқауылдар - импортталатын
тауардың құнын кеден бажынан (белгілі бір пайызға немесе тауар бірлігіне белгілі бір шамаға) артық ұлғайтатын тарифтік емес
тосқауылдардың бір түрі)
Дамыған елдерде квоталанатын өнімнің бірқатар түрлеріне салыстырмалы түрде төмен баждар салынады, ал осы квоталардан
тыс әкелінетін өнімге тариф ставкасы мен тарифтелген тарифтік емес шектеулерді білдіретін шоғырландырылған тарифтер
қолданылады.
ГАТТ/ДСҰ тарифтік емес кедергілерді пайдалану қажет болған кезде қаржылық шараларға артықшылық беру ұсынылады.
Тарифтік және тарифтік емес реттеу әдістері мемлекеттің протекционистік саясатының негізін құрайды.
КАПИТАЛ ҚОЗҒАЛЫСЫН ЖӘНЕ ВАЛЮТА-ҚАРЖЫ ҚАТЫНАСТАРЫН МЕМЛЕКЕТТІК РЕТТЕУ

Мемлекеттің сыртқы экономикалық қатынастарының маңызды бағыты шетелдік инвестицияларды және капиталды
(резиденттердің шетелдік инвестицияларын) әкету процесін реттеу болып табылады.
Қазіргі кезеңдегі капитал қозғалысының өзіне тән ерекшелігі-барған сайын көп елдердің капиталды экспорттау мен импорттау
процесіне қосылуы. Сонымен қатар, әлемдік нарықтық экономиканың көптеген елдері бір уақытта экспорттаушылар мен
инвестицияларды импорттаушылар ретінде әрекет етеді.
Алайда, егер әлемдік сауда жыл сайынғы өсудің тұрақты үрдісіне ие болса, капиталдың мемлекетаралық қозғалысында
олардың әртүрлі нысандарында (тікелей, портфельдік, несиелік Инвестициялар) әлемдік шаруашылық конъюнктурасына
байланысты елеулі ауытқулар орын алуы мүмкін.
Сонымен бірге, әлемнің көптеген елдерінде қазіргі жағдайда ішкі экономиканың даму динамикасымен салыстырғанда
шетелдік инвестициялар көлемінің өсу динамикасынан озуға байланысты үрдіс байқалады.
Реттеу тұрғысынан мемлекеттік ықпал етудің екі бағытын бөлуге болады:
1. Ұлттық экономикадағы шетелдік инвестициялар;
2. Резиденттердің басқа елдердің экономикасына инвестициялары (шетелдік инвестициялар).
Бірінші бағыт ұлттық экономикадағы шетелдік инвестицияларды тартуға (кейбір жағдайларда шектеуге), ынталандыруға және
бақылауға бағытталған белгілі бір жүйені құрумен байланысты.
Шетелдік инвестицияларды реттеу жүйесі институционалдық құрылымдарды құрумен және олар жүзеге асыратын шаралар
кешенімен байланысты, олар шетелден инвестицияларға қатысты жүзеге асырылатын мемлекеттік саясаттың тиімділігін арттыруға
бағытталған.
Шетелдік инвестицияларды қабылдау режимін ырықтандырудың жалпы үрдісіне қарамастан, іс жүзінде барлық елдер бұл
процесті белгілі бір дәрежеде реттейді. Өйткені, бір жағынан, капитал импорты ұлттық экономикаға қосымша қаржы және
материалдық ресурстарды тартуды білдіреді, бұл елде жинақтау мүмкіндігін кеңейтеді және оның экономикалық өсу жағдайларын
жақсартады. Екінші жағынан, шетелдік инвестициялардың шамадан тыс бақыланбауы бірқатар маңызды экономикалық
нысандардың шетелдік меншік иелерінің қолына өтуіне байланысты ұлттық қауіпсіздікке қауіп төндіруі мүмкін, бұл ұлттық капитал
қызметінің мүмкіндіктерін шектейді, сонымен қатар шетелдік компаниялар әкететін пайданың (дивидендтер, пайыздар, роялтиді
қоса алғанда) көлемін ұлғайтуы мүмкін.
Сонымен бірге, әлемдік нарықтық экономиканың көптеген елдері шетелдік капиталды тартуға бағытталған саясат жүргізуде.
Сондықтан, тұтастай алғанда, шетелдік инвестицияларға әсер ету әдісі бойынша әдістердің екі тобын бөлуге болады:
шетелдік инвестицияларды тартуға жұмыс істейтіндер;

шетелдік инвестицияларды шектеуге жұмыс істейтіндер.
Шетелдік инвестицияларды мемлекеттік реттеу жүйесі

Шетелдік инвестицияларды тарту әдістері Шетелдік инвестицияларды шектеу әдістері
• Салық және ШИ кедендік квоталары • Жарғылық капиталдағы шетелдіктердің үлесін
• Шетелдік меншікті ұлттандыруға қарсы шектеу
кепілдіктер • Пайда мен капиталды қайтару кезіндегі шектеу
• Пайданы қайтару бостандығы • Шетелдік өндірушілер үшін әртүрлі жағдайлар
• Концессиялар беру жасау

Шетелдік
инвестицияларды
мемлекеттік реттеу
жүйесі

Шетелдік инвестицияларды
ынталандыру әдістері
Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу жүйесінде валюталық реттеу ерекше орын алады. Валюталық реттеу
валюталық шектеулерді қамтуы мүмкін. Соңғы әсер бойынша олар сандық шектеулерге жақын, сондықтан кейде тарифтік емес
реттеу құралдарының бір түрі ретінде қарастырылады. Валюталық шектеулер резиденттер мен резидент еместердің валютамен
немесе валюталық құндылықтармен операцияларын реттеуі мүмкін. Олар төлем балансының күрделі және (немесе) ағымдағы
баптары бойынша валюталық қаражатты шетелге аударуға шектеулерді қолданумен, резиденттердің шетелдік тауарларды,
көрсетілетін қызметтерді сатып алу, шетелге кредиттер беру мүмкіндіктерін шектеумен байланысты. Валюталық шектеулер
сыртқы саудаға да, капитал қозғалысына да қатысты болуы мүмкін. Валюталық шектеулер үкімет жүзеге асыратын валюталық
бақылаудың бір бөлігі болып табылады. Валюталық бақылау - сыртқы экономикалық жағдайдың күрт нашарлауы және төлем
балансының тапшылығының ұлғаюы жағдайында, тіпті индустриалды дамыған елдер валюталық шектеулерді, әсіресе капиталды
экспорттауға қатысты қатаңдату шараларын қабылдайды, валюталық операциялардың заңдылығын, экспорттық операциялар
бойынша валютаның уақтылы қайтарылуын, импорттық операциялар бойынша есеп айырысудың дұрыстығын және т.б.
бақылауды қамтитын ел мен әлемнің барлық мәмілелерін бақылайтын мемлекеттік шаралар жүйесі. Бұл ағымдағы төлемдерді
қолда бар шетел валютасымен қамтамасыз ету ниетімен байланысты. Осындай шараларды өтпелі экономикасы бар және
валюталық кірістерін бірінші кезектегі экономикалық қажеттіліктерді жабу үшін пайдалануға тырысатын дамушы елдер
қолданады.
ҚОРЫТЫНДЫ

Қазіргі әлемдік тәжірибеде сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу өте үлкен рөл атқарады.
Әлемнің барлық мемлекеттері бұл қызмет түрін саяси бағытына қарамастан жүзеге асырады.
Көп жағдайда Қазақстанның әлемдік экономикада алатын орны сыртқы экономикалық қызметті
мемлекеттік реттеу саясатының табыстылығына байланысты.Осы тақырыпты одан әрі зерттеу үшін тәжірибеде
қажетті нәтижелерге қол жеткізуге мүмкіндік беретін бағыттарды анықтау аса маңызды, сондай-ақ әлемдік
қаржы дағдарысының ҚР экономикасы мен сыртқы экономикалық қызметіне әсерін зерттеу аса маңызды.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. https://works.doklad.ru/view/A3-PhBm77q4.html аудармасы
2. Р.Е.Елемесова «Халықаралық экономикалық қатынастар» Алматы.- 2012ж.
3. Б.К.Спанова «Әлемдік экономика»: оқу-тәжірибелік құралы.Қарағанды.- 2012ж.
4. Р.О.Бұғыбаева «Халықаралық экономикалық қатынас» :оқу-тәжірибелік құрал, Қарағанды. -2014ж.

Ұқсас жұмыстар

Инвестициялық құқықтың принциптері

ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНДАҒЫ ШЕТЕЛДІК ИНВЕСТИЦИЯЛАРДЫҢ РӨЛІ

Халықаралық инвестициялық қызмет - шетелдік және шетелдік инвестицияларды инвестициялау бойынша субъектілердің практикалық әрекеттерінің жиынтығы

Инвестициялық климат және оған әсер етуші факторлар

Қырым еркін экономикалық аймағы

ҚР-ғы инвестициялық саясат

Инвестициялық салымдардың диверсификациясы

Мемлекеттің құрылымдық инвестициялық саясаты

Мемлекеттің инвестициясының потенцияларын тиімді пайдалану, ерекшеліктері, жүйесі

Бюджеттік инвестициялар

Пәндер