Көшу операторы

Презентация қосу

Turbo Pascal
программалау
тілі
Мақсаты
Паскаль программалау
тілінің алфавитімен
таныстыру және алгоритмді
программалау тілінде жазу
ережелерін түсіндіру.
Turbo Pascal –жоғарғы деңгейлі
программалау жүйесі. Оның тұңғыш
нұсқасын 1970 жылы швейцрия
физигі Niklaus Wirth ұсынған. Автор
тілді алғашқы арифметикалық есптеу
машинасын жасаған француздың
ұлығалымы Блез Паскальдің
құрметіне Паскаль деп атап, тіл
атауын үнемі бас әріппен жазылуын
сұраған.
Паскаль тілін 1968-1971 жылдары швейцариялық
ғалым Никлаус Вирт қолайлы программалау тілі
ретінде ұсынған болатын.
Бұл тілдің стандарты кейінірек бекітілді, ол сол
кездерде кең таралған
АЛГОЛ, ФОРТРАН, БЕЙСИК тілдеріне қарағанда
жетілдірілген, жұмыс істеуге ыңғайлы тіл болды.
Паскаль тілінде жазылған программаның дұрыстығын
компьютерде тексеру және жіберілген қатені түзету оңай.
Қазіргі кезде Паскаль тілі кез келген күрделі
есептерді шығара алатын,
кең таралған стандартты оқу тіліне айналды.
Кейінен тілдің көптеген нұсқалары
жарық көреді.Turbo Pascal – оның
тұңғыш жоғарғы деңгейлі
программалау жүйесі.
Бейсик тілі сияқты, Паскальды оқып-
үйренуге жеңіл, түрлі салалық
информациямен жұмыс істеуде нәтижелі
болғандықтан, дүние жүзінде көп тараған
тілдердің бірі.
Паскаль программалау тілі
• Паскаль тiлiн 1968 - 1971 жылдары швейцариялық ғалым Никлаус Вирт
оқып - үйренуге қолайлы программалау тілі ретінде ұсынған болатын.
Бұл тілдің стандарты кейiнiрек бекiтiлдi, ол сол кездері кең таралған
АЛГОЛ, ФОРТРАН, БЕЙСИК тiлдерiне қарағанда жетiлдiрiлген, жұмыс
iстeyгe ыңғайлы тiл болды. Паскаль тiлi өзінің қарапайымдылығының
және тиiмдiлiгiнің арқасында дүние жүзіне тез таралды. Қазiргi кезде
барлық дербес компьютерлер осы тілде жұмыс iстей алады. Паскаль
тiлiнде жазылған программаның дұрыстығын компьютерде тексеру
және жiберiлген қатенi тузету оңай. Бұл тілде жазылған программа
компьютерде орындалу барысында алдымен трансляцияланады
(машина тiлiне аударылады), объектiк программаға түрлендіріледі де
содан кейiн ғана орындалады. Осы сәтте компьютерде программаның
екі нұсқacы болады, оның бiрiншiсi - алгоритмдiк тiлдегi алғашқы
түпнұсқасы, ал екiншiсi - объектiк кодтағы жазылған программа. Есеп
нәтижесін машиналық кодта жазылған программа арқылы аламыз, ал
программаны түзету қажет болғанда, оның алгоритмдiк тiлде жазылған
алғашқы нұcқacы өңделеді. Қазiргi кезде Паскаль кез келген күрдлі
есептерді шығара алатын, кең таралған стандартты оқу тіліне айналды.
Паскаль тілінің негізі элементтері

• Программалар белгілі бір мәселені, есепті шешуге арналған. Есеп
шығару барысында компьютерге бастапқы мәліметтер енгізіледі,
оларды қалай өңделетіндігі көрсетіледі және нәтиже қандай түрде,
қандай құрылғыға шығарылатыны айтылады. Паскаль тілінде
программа жеке - жеке жолдардан тұрады. Оларды теру, түзету
арнайы мәтіндік редакторлар атқарылады. Программа алдындағы
азат жол немесе бос орын саны өз қалауымызша алынады. Бір
қатарда бірнеше команда немесе оператор орналаса алады, олар
бір - бірімен нүктелі үтір (;) арқылы ажыратылып жазылады, бірақ
бір жолда бір ғана оператор тұрғаны дұрыс, ол түзету жеңіл, әрі
оқуға ыңғайлы. Паскаль тілінде программа үш бөліктен тұрады:
тақырып, сипаттау бөлімі және операторлар бөлімі. Кез келген
программаның алғашқы жолы PROGRAM сөзінен басталатын оның
тақырыбынан тұрады. Одан кейін программаның ішкі объектілерінің
сипаттау бөлімі жазылады. Бұл бөлім программадағы айнымалылар,
тұрақтылар тәрізді объектілердің жалпы қасиеттерін алдын ала
анықтап алуға көмектеседі. Сипаттау бөлімі бірнеші бөліктерден
тұрады, бірақ программаның күрделілігіне байланысты көбінесе ол
бір немесе екі ғана бөліктен тұруы мүмкін.
Мәлімет типтері

• Программада пайдаланылатын мәліметтердің немесе шамалардың
мәндері Паскаль тіліндегі алдын ала келісілген типтердің біріне тән
болуы тиіс. Мәліметтердің немесе шамалардың типі деп, олардың
қабылдай алатын мәндерінің және олармен орындауға болатын
амалдардың жиының анықтауды айтады, яғни тип дегеніміз -
шамалардың қабылдайтын мәндеріне берілетін сипаттама.
Мәліметтердің әр типі тек өзіне ғана сәйкес келетін операциялар
жиынын орындата алады. Мысалы, 1 мен 2 мәндері бүтін сандар типіне
жатады, оларды қосуға, азайтуға, көбейтуге және бөлуге болады.АJI,
«ІВМ» және «РС» мәндері сөз тіркесі типіне жатады, бұларды біріктіріп
жазуға ғана болады («ІВМ РС»). Қосуға, азайтуға, көбейтуге, бөлуге
болмайды. Кез келген тұрақты, айнымалы функция немесе өрнек өзіне
тән бір типпен ғана сипатталады. Паскаль тілінде шамалардың типін
көрсету міндетті болып табылады. Сондықтан программа алдына оның
сипаттау бөлімінде пайдаланылатын барлық шама атаулары және оның
типтері көрсетілуі қажет. Паскаль тілінде пайдаланылатын барлық типтер
скалярлық (қарапайым) және құрылымдық (структуралық) болып үлкен
екі топқа бөлінеді. Скалярлық (қарапайым) типке шамалардың
стандартты типі және жасанды тип (тағайындалған) жатады.
Паскаль тілінің негізгі элементтері

Паскаль тіліндегі программа жеке-жеке
жолдардан тұрады. Оларды теру, түзету
арнайы мәтіндік редакторлар арқылы
атқарылады. Программада әрбір
жолдан кейін нүктелі үтір (;) қойылады.

Паскаль тілінде программа үш бөліктен
тұрады: тақырып, сипаттау бөлімі және
операторлар бөлімі.

Кез-келген программа Program сөзінен
басталып, оның тақырыбы жазылады.
Бұл бөлім программадағы
айнымалылар, тұрақтылар тәрізді
объектілердің жалпы қасиеттерін алдын
ала анықтап алуға көмектеседі.
Тілдің қарапайым объектілері

• Тілдің қарапайым объектілеріне «сан», «идентификатор», «тұрақты», «айнымалы»,
«функция» және «өрнек» ұғымдары кіреді. Программадағы негізгі амалдардың
орындалуын керекті мәліметтердің сандық, логикалық немесе символдық (литерлік)
мәндері болады.

• Сандар. Сандар мен айнымалылар бүтін және нақты болып бөлінеді. Дербес
компьютерде бүтін сандар ағылшынша integer, нақты сандар real деп жазылады.
• Мысалы: Бүтін сандар: +4, -100, 15743,0 т.б. Нақты сандар: 2.65, 0.5, -0.856, -6.0.

• Атау – идентификатор (identification – объектің белгілі бір символдар тіркесін
сәйкестігін бекіту) программаны және прграммадағы тұрақтыларды, типтерді
айнымалаларды, функцияларды, файлдарды т.б. белгілеп жазу үшін қажет.
• Идентификатор – міндетті түрде әріптен басталанатын сандар мен әріптердің
тізбегіне тұратын атау.Мысалы: Х, Х1, СҮММА, Р23РН6, МТ54АР т.б.

• Тұрақты немесе константа деп программаның орындалу барысында бірден сандық
мен берсек де немесе оны программаның сипаттау бөлімінде идентификатор
түрінде белгілеп алып мән берсек те болады. Олар сандық, символдық, логикалық
және тіркстік (integer, real, boolean, cha string) мәндерді қабылдай алады. Логикалық
түрдегі тұрақтылар – true (ақиқат) немесе fallig (жалған) мәндерінің біріне ие бола
алады.
Резерфтегі (түйінді)сөздер. Айнымалылар.
Паскаль тілінде мынадай айнымалылардың
түрлері бар:

1. Бүтін – integer
2. Нақты – real
3. Екілік – boolean
4. Символды-белгілік – char
5. Массив – array
6. Жиын – set
7. Файл – fale
8. Жазу – record
9. Көрсеткіш – pointer
10. Шектелген – subrange
11. Жай түр
12. скаляр
Паскаль тілінің негізі элементтері

Программалар белгілі бір мәселені,
есепті шешуге арналған. Есеп шығару
барысында компьютерге бастапқы
мәліметтер енгізіледі, оларды қалай
өңделетіндігі көрсетіледі және нәтиже
қандай түрде, қандай құрылғыға
шығарылатыны айтылады.
Паскаль тілінде программа жеке - жеке
жолдардан тұрады. Оларды теру, түзету
арнайы мәтіндік редакторлар атқарылады.
Программа алдындағы азат жол немесе бос
орын саны өз қалауымызша алынады. Бір
қатарда бірнеше команданемесе оператор
орналаса алады, олар бір - бірімен нүктелі
үтір (;) арқылы ажыратылып жазылады,
бірақ бір жолда бір ғана оператор тұрғаны
дұрыс, ол түзету жеңіл, әрі оқуға ыңғайлы.
Кез келген программаның алғашқы жолы
PROGRAM сөзінен басталатын оның
тақырыбынан тұрады. Одан кейін
программаның ішкі объектілерінің
сипатталу бөлімі жазылады. Бұл бөлім
программадағы айнымалылар,
тұрақтылар тәрізді объектілердің жалпы
қасиеттерін алдын ала анықтап алуға
көмектеседі.
Сипаттау бөлімі бірнеше
бөліктерден тұрады, бірақ
программаның күрделілігіне
байланысты көбінесе ол бір
немесе екі ғана бөліктен тұруы
мүмкін.
Программаның соңғы және
негізгібөлімі операторлар бөлімі –
болып табылады. Орындалатын іс-
әрекеттер,командалар осы бөлімде
орналасады. Ол begin түйінді сөзінен
басталып, барлық атқарылатын
операторлар (командалар) тізбегі
жеке-жеке жолдарға жазылып біткен
соңы end түйінді сөзімен
аяқталады.
Мәлімет типтері

Мәліметтердің немесе шамалардың типі
деп, олардың қабылдай алатын мәндерінің
және олармен орындауға болатын
амалдардың жиының анықтауды айтады,
яғни тип дегеніміз – шамалардың
қабылдайтын мәндеріне берілетін
сипаттама.
Мәліметтердің әр типі тек өзіне ғана сәйкес
келетін операциялар жиынын орындата алады
Мысалы: 1 мен 2 мәндері бүтін сандар типіне
жатады, оларды қосуға, азайтуға, көбейтуге және
бөлуге болады. Ал, «ІВМ» және «РС» мәндері сөз
тіркесі типіне жатады, бұларды біріктіріп жазуға
ғана болады(«ІВМ РС»). Қосуға, азайтуға,
көбейтуге, бөлуге болмайды. Кез келген тұрақты,
айнымалы функция немесе өрнек өзіне тән бір
типпен ғана сипатталады.
Паскаль тілінде шамалардың
типін көрсету міндетті болып
табылады. Сондықтан программа
алдына оның сипаттау бөлімінде
пайдаланылатын барлық шама
атаулары және оның типтері
көрсетілуі қажет.
Паскаль тілінде пайдаланылатын
барлық типтер скалярлық
(қарапайым) және құрылымдық
(структуралық) болып үлкен екі
топқа бөлінеді.Скалярлық
(қарапайым) типке шамалардың
стандартты типі және жасанды тип
(тағайындалған) жатады.
Стандартты типтерге
⚫ Бүтін - INTEGER;
⚫ Нақты - REAL;
⚫ Логикалық - BOOLEAN;
⚫ Тіркестік - (STRING);
⚫ Мәтіндік (ТЕХТ) тәрізді типтер
жатады.
Мәліметтердің қарапайым түрлерін
стандартты типтер деп атау
қалыптасқан. Стандартты типтердің
real түрінен өзгелері реттелген деп
аталады, өйткені оларды бүтін сан
арқылы өрнектей отырып өсуі не
кемуі бойынша реттеп орналастыруға
болады.
Программалау тілдерінің
қарапайым операторларына:
меншіктеу, шартсыз көшу, енгізу-
шығару операторлары мен бос
оператор және процедураларды
орындау (шақыру) операторлары
жатады.
Ал күрделі немесе құрама
операторларға: шартты көшу,
қайталау(цикл),таңдау,
жалғастыру (тіркестендіру) т.б.
операторлары жатады.
Математикадағы қарапайым
теңдеу тәрізді айнымалыларға
сандық (символдық та болуы
мүмкін) мен беру бұл жағдайда
меншіктеу операторы деп
аталады.
Көшу операторы
Көшу немесе шартсыз көшу
операторы операторлардың рет-
ретімен орналасуын бұзып, келесі
атқарылуды, яғни белгісі бар
операторға көшуді орындайды. Бұл
оператор GO TO (көшу) түйінді
сөзінен басталады да, одан кейін
LABEL бөлімінде сипатталған белгі
атауы жазылады.
Бос оператор
⚫Бос оператор ешқандай да
әрекеттің орындалмайтынын
көрсетеді, ол программа
блогынан шықпай-ақ, бірнеше
жолды орындамай өткізіп
жіберіп,блок соңына бірден
көшетін кезде
⚫пайдаланылады.
Паскаль тілінде мәлімет енгізілетін READ
(READ-ағылшынша оқу) операторының
жалпы түрі (пішімі)
төмендегідей

⚫READ (а1, а2,...,аn);
⚫READLN (а1, а2, ..., аn);
⚫READLN;
Мұндағы а1, .... аn–айнымалы
атаулары, оларды енгізу операторының
параметрлері деп те атайды. Алғашқы
оператор көрсетілген айнымалылардың
мәндері пернелер арқылы араларына бір
бос орын қалдыру арқылы енгізілген соң,
курсорды келесі қатарға көшірмейді.Ал
readln (readline – «қатарды оқу» деген
сөздің қысқартылуы) алдыңғы
оператордағыдай пернелерден мәндер
енгізілгеннен кейінкурсорды келесі
қатарға көшіріпжібереді.
Шығару операторы
⚫ Паскаль тілінде нәтижені экранға
шығару үшін WRITE (жазу) операторы
(процедурасы деп те айтылады)
қолданылады:
⚫ WRITE (а1, а2,... , аn);
⚫ Паскаль тілінде параметрсіз шығару
операторы WRITELN жаңа жолға өту
үшін қолданылады.
Басқару операторы

⚫Паскаль тілінің басқару
операторларына шартсыз және шартты
көшу операторлары, цикл
ұйымдастыру операторлары жатады.
Шартты операторлар:
If
Case
Көпжағдайда аргументтердің әр
түрлі мәні бойынша алгоритмнің
белгілі бір бөліктерін бірнеше рет
қайталауға тура келеді. Осындай
процестерді ұйымдастыру үшін –
қайталау операторлары
қолданылады.
⚫Паскаль тілінде қайталау
процесін жүзеге асыратын
циклдік операторлардың үш
түрі бар:арифметикалық
цикл – FOR, шартты алдын
ала тексеретін цикл – WHILE
және шартты соңынан
тексеретін цикл – REPEAT.
• Паскаль тілінде қайталау процесін жүзеге
• асыратын
• циклдік операторлардың үш түрі бар.
• Арифметикалық цикл - FOR
• Шартын алдын ала тексеретін цикл - WHILE
• Шартты соңынан тексеретін цикл - REPEAT
Егер шартын алдын ала тексеретін
циклдегі операторды неше рет қайталау
керек екендігі белгісіз болып, оның тек
қайталану шарты берілсе, онда WHILE,
REPEAT операторлары пайдаланылады. Ал
FOR операторы қайталану саны алдын ала
белгілі болған кезде қолданылады.

⚫ WHILE

⚫ REPEAT

⚫ FOR
FOR операторы.
⚫Циклдегі операторларды қайталау саны
алдын ала белгілі болған жағдайда FOR операторы
қолданылады. Бұл операторды параметрлі цикл
операторы деп те атайды, өйткені қайталау саны
функция аргументі (айнымалы) сияқты циклдік
параметрі қызметін атқаратын басқару айнымалысы
арқылы беріледі. Параметр өзінің соңғы мәніне
дейін бірлік қадаммен өзгеру барысында циклге
кіретін бір немесе бірнеше операторды қайталап
орындау ісін
атқарады.
Оның жазылуы екі түрде болады:

1) Айнымалының 1-ге артуы:
For<айнымалы>:= to do <оператор>;

2) Айнымалының 1-ге кемуі:
For <айнымалы>:= downto do <оператор>;
WHILE операторы
Алдын ала берілген шарт бойынша
қайталауды жүзеге асыратын бұл
оператор WHILE және DO түйінді сөздері
қолданылып орындалады. Цикл әрбір
орындалар алдында қайталану
шартының мәні есептеледі, егер ол
ақиқат – true болса, цикл тұлғасы
орындалады да, шарт қайта тексеріледі.
Қайталану шарты жалған – false болса,
циклді орындау доғарылып, while
операторынан кейінгі жолдар атқарыла
бастайды.
Ерекшеліктері

күрделі шарттарды қолдануға болады:

⚫егер цикл денесінде бір ғана оператор
болса, begin мен end сөздерін жазбай кетуге
болады:
⚫ циклге кірген сайын шарт есептеліп
отырады
егер шарт циклге кіруде жалған болса, цикл
бірде-бір
рет орындалмайды

егер шарт түбінде жалған болмайтын болса,

программаның жұмысы дағдарысқа
ұшырайды
(тоқтаусыз орындала береді)
REPEAT операторы.
REPEAT қайталау операторы WHILE
операторына ұқсас, айырмашылығы –
қайталану шарты цикл соңында тексеріледі,
сондықтан ол кем дегенде бір рет
орындалатын болады. Екінші өзгешелігі –
цикл тұлғасы шарт жалған болғанда
қайталанып, ол ақиқат болған кезде циклді
орындау доғарылады.
Бұл оператор REPEAT және UNTIL түйінді
сөздерін пайдаланып орындалады.
Ерекшеліктері:
цикл денесі кемінде бір рет орындалады
until ("…болмайынша") сөзінен кейін
циклдан ШЫҒУДЫҢ шарты қойылады
⚫ Экранға Х – тің барлық 1 – ден 100 – ге дейінгі бүтін
мәндері үшін Y=x2-50*x-30 өрнегінің нәтижесін шығару
командасы.

Программада Х идентификаторын өрнектің
айнымалысы әрі циклдің параметрі ретінде белгілеп, 1 –
ден 100 – ге дейін қайталанатын цикл ұйымдастырамыз.
Цикл параметрі Х 1 – ді меншіктеп, өрнектің Х =1
болғандағы мәнін шығарады. Цикл параметрінің келесі
мәні 2 – ні меншіктеп, өрнектің Х =2 болғандағы мәнін
шығарады, әрі қарай цикл аяқталғанша өрнектің сәйкес
мәндері шыға береді. Цикл параметрі 101 мәнін
қабылдағанда, цикл тоқтайды.
⚫
⚫
⚫PRAGRAM Tendeu 1;
⚫ VAR X:Byte; Y:Longint;
⚫BEGIN
⚫For X:= 1 To 100 Do
⚫Begin
⚫Y:= SQR ( X ) + 50*X-30;
⚫Writeln (‘Y=’, Y );
⚫End;
⚫Readln END.
БАСЫ

Цикл денесінің
орындалуын Х – тің
мәні 1 – ден 100 – ге
дейін қайталау

Y := SQR ( X ) + 50 * X -
30;

Нәтиже
шығару

Соңы
Көңіл бөлгендеріңізге
рахмет

Ұқсас жұмыстар

Меншіктеу операторы

Паскаль тілінің басқару шартты және шартсыз көшу операторлары

Шартты көшу операторы

Операторлар бөлімі

ЦИКЛ ДЕНЕСІ

Цикл операторлары

Сызықтық бағдарлама құрылымы

Сызықты құрылымды алгоритмдер мен программаларды құру

Қайталау операторы Nersta.blogspot.com

Паскаль тілінде программалау жайлы

Пәндер