АГРОХИМИЯ ТАРИХЫ АГРОХИМИЯНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ

Агрохимия тарихы

АГРОХИМИЯНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ

Агрономиялық химия дамуы егіншілік мүддесін тікелей байланысты. Ол адамзаттың қажетін қамтамсыз ету мақсатына орай, теориялық жағынан нақты тұжырымдалмастан, бірден практикада қолданыла бастады. Бұны біз ертедегі римдіктер мал көңінің, күл, гипс, әк сияқты заттардың топыраққа әсер ететін қасиетін біліп, оларды пайдалану арқылы жердің құнарлығын арттырған.

Ең бірінші агрономия және агрохимия туралы мәліметтерді біз Ежелгі грек философы мен ғалымы Аристотельдің әдеби шығармаларында кездестіреміз.

Аристотель (Б. д. д. 384-322 жж. )

Теофрастың"өсімдіктер туралы зерттеулер" еңбегі ең алғашқы ботаника және

агрономиялық шығармалар. Ол қандай дақылдарды егу жақсы екенін, топырақтың құнарлылығын қалай сақтау керектігін, органорганикалық тыңайтқыштардың рөлін атап өтті

Теофраст

(б. д. д. 372-287 жж. )

Луций Юний Модерат

Колумелла (б. з. д. I ғ. ) - рим жазушысы және агроном. Оның "ауыл шаруашылығы туралы" шығармасы 12 кітаптан тұрады және шынайы ауыл шаруашылығы энциклопедиясы болып табылады. Колумелла тыңайтқыштардың жіктелуін ұсынды: көң, минералды тыңайтқыш жасыл тыңайтқыш,

компост.

Луций Юний Модерат

Колумелла (I ғ. біздің дәуір)

Топыраққа өсімдікке қажетті минералдық заттардың өсімдік үшін қоректік элементтердің көзі екендігі туралы пікірді Француз табиғат зерттеушісі Б.

Палисси айтты. Ол минералдық тыңайтқыштардың тегі, әсері жөнінде жазған шығармасында «тұз дегеніміз тіршіліктің және барлық егістің өсіп-өнунің негізі болып табылады», -деген. Оның топырақтың сарқылу себептері, тыңайтқыш түріндегі күл заттарын қайтаруқажеттілігі туралы идеялары тек 300 жылдан кейін нақты тәжірибелермен дәлелденді

Юстус Либих

(1803-1873)

Либих-агрохимия мен Биохимияның негізін қалаушылардың бірі. Ол минералды қоректену теориясын негіздеді. Топырақ құнарлылығын арттырудың ғылыми негіздерін жасады. Өсімдіктерді қоректендіруде гумустық теориясының құлдырауы 1840 жылы Ю. Либихтің "жер және физиология қосымшасындағы Химия"кітабы жарық көргеннен кейін пайда болды.

Валлериус Юхан

Готтшалк (1709-1785)

Швед химигі Валериус 1761 жылы өсімдіктер қарашірікпен қоректенеді деп ұсынды. Ол топырақ құнарлылығына және кез-келген қарашірікке әсер ету туралы практикалық байқаудан басталды және өсімдіктер гумустың тамырларын тікелей сіңіреді, тек топырақтың органикалық заттары өсімдіктер үшін қоректік, ал басқа компоненттер көмекші болып табылады және оның пікірінше қарашіріктің майлы заттарының еруіне ықпал етуі мүмкін деп қате сенді

Жан Батист Буссенго агрохимияның негізін қалаушы болып саналады. 1836 жылдан бастап ол ауыспалы егістегі қоректік заттардың тепе-теңдігін зерттеп, топырақты азотпен байытуда бұршақ дақылдарының маңызды рөлін белгіледі. Оның азот алмасу жұмыстары агрохимия саласындағы биохимиялық бағыттың негізін қалады

зерттеулер.

Агрохимия Қазақстанда

Ауыл шаруашылық дақылдарына минералдық тыңайтқыштардың тиімділігін зерттеу жөніндегі алғашқы тәжірбиелер 1929 жылы жүргізіле бастады. Ауыл шаруашылығында тыңайтқыштарды қолдануда Д. Н. Прянишников ғылыми еңбектерінің орны ерекше.

Ол өсімдіктің аммиакпен, нитратпен қоректену теориясының негізін салды. Өсімдіктегі азотты заттардың алмасу жөнінде теориялық мәселелерді шешіп, талдады.

Агрохимия ғылымының дамуына Д. Н. Прянишниковтың оқушылары В. М. Кличковский, П. Г. Найдин, Ф. В. Чириков, А. Н. Лебедянцев, Ф. В. Турчин, И. И. Синягин, Н. С. Авдонин және ағы басқалары үлкен үлес қосты.

1926 жылы Қазақстанда жер шаруашылығы комиссириаты жанынан топырақты зерттеу бюросы ұйымдастырылды. Бұл

бюро кейінірек Қазақтың жер тыңайту және агротопырақ-

тану институты болып аталды. Осы уақыттан бастап

біздің елімізде ауыл шаруашылығы дақылдарына

тыңайтқыштарды қолданудың ғылыми жүйелері

қалыптаса бастады.

Содан кейін 1935 жылдан бастап В. Р. Вильямс атындағы Қазақ егіншілік институты болып аталды.

Қазақстанда агрохимия ғылымының қалыптасуы мен дамуына үлкен еңбек сіңірген К. И. Имангазиев болды. Вильямс атындағы институтты 30 жылдан астам басқарды. Нақты топырақ-климаттық жағдайларда әр-түрлі дақылдар үшін минералдық және органикалық тыңайтқыштарды тиімді қолданудың негізін қалады.

Кейінгі жылдары агрохимия саласында Д. К. Мәденов, А. Т. Понамарева, Б. С. Бәсібеков тағы басқа ғалымдар өсіп жетілді.

Өткен ғасырда өткізілген іргелі және қолданбалы зерттеулер:

Тыңайтқыштарды ұтымды пайдалану және топырақтардың құнаплығын сақтау

Республикада тараған негізгі топырақтарға агрохимиялық сипаттама беру

Негізгі ауылшаруашылық дақылдардың қоректенуін қолайландыру және гидротермиялық қолайсыз жағдайларда тұрақты жоғары өнімдер алу тәсілдері