Теломерлер құрылымы

Презентация қосу

“АСТАНА МЕДИЦИНАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ” АҚ

ТАҚЫРЫБЫ: ТЕЛОМЕРАЗАЛАР. ТЕЛОМЕРАЗАЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІК

ОРЫНДАҒАН: ОРЗАНБАЙ АНАРА 135 ОМ
Жоспар:
◦

◦•Теломерлер
•Теломерлер құрылымы
•Теломер функциялары
•Теломерлер мен теломераза
қызметтері
•Теломераза жұмысы
Теломерлер – клетка
бөлінуін есептейтін
құрылғы болып табылады.
Теломерлер – бұл
сызықтық ДНҚ-ның
соңындағы аймақтар,
олар нуклеотидтердің
бірізділігінің
қайталануынан тұрады.
Теломерлер құрылымы
◦ДНҚ молекуласының учаскесі болғанына қарамастан ерекше жолмен
репликацияланады. Бұл процеске ерекше ферменттер теломеразалар
қатысады. Теломерлерде ешқандай генетикалық ақпарат болмайды,
сондықтанда теломерасыз олардың біршама бөлігі түсіп қалған кезде де
геном бірқалыпты қызмет ете береді. Теломерлердің негізгі қызметінің
өзі де осы болса керек, яғни олар геномның маңызды бөлігін толық
репликацияланбаудан қорғап, буферлік қызмет атқарады. Сонымен
қатар, теломеразалардан біржола бас тартуға болмайды, себебі
жасущаның бөліну процесінде күндердің күнінде ДНҚ-ның теломерлік
учаскелері қысқарып-қысқарып жойылуы мүмкін. Теломерлер ерекше,
арнайы қызметтер атқарады, сондықтан олар белгілі бір шекке дейін
қысқарады.
• Теломерлі белоктардың ең
белгілілері – RAP 1 белогі
(ашытқыларда) және оның белок
аналогы TRF 1 (сүтқоректілерде).
Осы белоктардың арқасында
теломерлер тығыз қалыпқа ие,
яғни гетерохроматин
фракциясына қатысты.
S-фазада белок TRF 1 қандайда бір
сигналға жауап ретінде
теломерадан диссоциацияланады-
оның ұзаруы басталады
◦Теломерлі белоктардың
көмегімен теломерлер ядролы
матрикстің компоненттеріне
бекітіледі, сонымен қатар, ядролы
ламиналаларға да бекітілуі мумкін
(ішкі ядролы мембранамен
байланысқан пластинкаға).
ДНҚ теломерасы бірнеше жіп түзеді,
матриксте фиксирленген; теломерлер
қысқарған сайын «жапырақшалар»
саны азаяды.
Теломерлер функциялары
1.Механикалық

2.Стабилизаторлық

3.Есептеу

4.Гендер
экспрессияға әсер етуі
Механикалық функциясы
◦Теломерлер хромосомалардың
ядро матрицасына қосылуына
қатысады, бұл ядрода
хромосоманың дұрыс бағытта
болуы үшін және мейоздық
бөліну үшін өте маңызды, бірдей
(сестринские) хроматидтердің
соңдары бір-біріне жалғанады.
Тұрақтандырғыш
◦Үзілген хромосомалар соңының тұрақтануы,
хромосоманың жабысып қалуынан немесе қосылуынан,
және деградациядан қорғайды.
◦1)Жасушада теломераза болмаған жағдайларда ДНҚ-ның
кодтаушы бөлімін толық репликацияланбаудан сақтайды;
◦2)Егер жасушада теломераза болса, үзілген хромосома
ұштарын тұрақтандырады;
Гендер экспрессиясы
◦Гендердің экспрессияға әсер етуі.
Теломерлердің жанында орналасқан гендер
белсенділігінің әсер ету жағдайы
жазаланылған немесе төмендеген –
сайленсинг деп аталады. Ол ядро
мембранасына жақындауын немесе белгілі
ақуыздардың әсерін қамтамасыз ететін –
транспозондар үшін тән.
Есептеу
◦Теломерлер, клетка бөлінуінің санын санауға
қабілетті, яғни әрбір бөлінуде теломерлер 50-
65 жұп нуклеотидтерге қысқарады.
Ұзындығы, өте қысқарған кезде теломерлер
көптеген қызметтерін жоғалтады, клеткалық
цикл бұзылады және клетка өледі.
• Теломердің ДНҚ-ның басқа
аймақтарынан айырмашылығы:
теломерлер ақуыз молекулаларын
кодтамайды. Бір жағынан
қарағанда бұл «геномның
мағынасыз» аймақтары.
Теломерлер клетканың әрбір
бөлінуінің нәтижесінде қысқарып
отырады. Яғни теломерлі
аймақтардың ұзындығы
клетканың «жасын» анықтайды -
теломер «құйрығы» неғұрлым
қысқа болса, соғұрлым оның жасы
үлкен болады.
◦Теломер «құйрығы» неғұрлым қысқа болса,
соғұрлым оның жасы үлкен болады деген
болжамды 15 жылдан кейін тәжірибе жүзінде
ағылшын ғалымы Говард Гук дәлелдеді. Бірақ
ересек ағзаның жүйке және бұлшықет клеткалары
бөлінбейді, ал теломерлі аймақтары қысқармайды,
олар тек қана қартайып өледі.
Теломерлер клеткалық бөлінудің счетчигі ретінде
қызмет атқарады: олар қаншалықты қысқа болса,
алғашқы клетка соншалықты көп бөлінген.
Теломердің қартаюы теориясын А.М.Оловников
ұсынды.
Негізгі
қызметтері
клеткалық бөлінудің
Теломерл
ер
счетчигі
ретінде қызмет атқарады.

ДНҚ-ның сызықтық
молекулаларына
Теломераз теломерлерді тігу арқылы, ДНҚ-
а ның
сызықтық молекулаларының
соңдарын қайта құру.
Қолданылған әдебиеттер
1. С.А.Әбилаев «Молекулалық биология
және генетика». Шымкент 2008 ж.
2. Мушкамбаров Н.Н.,Кузнецов С.Л.
«молекулярная биология».

3. Жимулев И.Ф. Соросовский
образовательный журнал.1997 ж. №
1 (басылымда).

Ұқсас жұмыстар

Теломерлер мен теломераза қызметтері

Теломерлер.Теломеразалық белсенділік

Теломерлі аймақтың молекулалық механизмі

Нуклейн қышқылдары ДНҚ

Нәруыздың құрылысы

Теломералар - эукариотты хромосомалардың шеткі ұштары

Нуклеин қышқылдары

Жасушаның тұқым қуалау апараттары

ДНҚ теломеразалар

Жасушаның тұқым қуалайтын аппараты (ПЛ)

Пәндер