Вирустардың құрылымының ерекшеліктері

Орындаған: Өркен Айсулу БГ-31

Жоспар:

Вирустар морфологиясы

Қарапайым және күрделі вирустар

Вирион құрылмының компоненттері

Вирустың көбеюі

Вирустың морфологиясы

Вирустар дүниесі өздерінің құрылымына, көлеміне, пішініне және химиялық құрамына сәйкес әр түрлі болады. Могрһе - грек тілінен алынған пішін, бейне, түрі деген сөз. Вирустардың мынандай түрлері бар:

Икосаэдралық (икосаэдр - 20 қырлы көпбұрыш), немесе куб сиякты. Мал мен адамның жұқпалы ауруын тарататын вирустардың негізгі көпшілігінің түрі осындай болады (олар-реовирустар, пикорнавирустар, аденовирустар т. б. ) .

Вирустардың таяқша немесе цилиндр тәрізді түрлері (оларға рабдовирустар, өсімдік вирустары жатады) .

Сферикалық немесе дөңгелек шар тәрізді түрлері (оларға парамиксовирустар, ортомиксовирустар, ретро вирустар т. б. жатады) .

Сперматозойдқа ұқсас түрлері - олар бактериофагтар (бактериялардың вирустары) .

Жіп тәрізді оралған түрлері кейбір бактериофагтарда кездеседі.

Сопақша түрлері кейбір өсімдіктер вирустарында кездеседі.

ВИРУСТАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ВИРУСТАР МОРФОЛОГИЯСЫ

Спираль типті вирус - тұмау вирусы.

Герпес

Аденовирус

Полиомиелит

Вирустық құрылысы

Ақуыз жамылғысы - капсид

ДНҚ немесе РНҚ - геном

Геном ішкі ақуыздармен байланысты (капсид) вирионның жүрекшесін құрайды - нуклеокапсид

Фосфолипротеинді жамылғысы (тек күрделі вирустарда) - суперкапсид

Гликопротеинді молекулалар - рецепторлар.

Вирустардың мөлшері де әр түрлі болады. Соған байланысты бірнеше топқа бөлінеді.

Өте ұсақ вирустар: олардың мөлшері 20-50 нм (парвовирустар, пикорнавирустар) .

Үлкендігі орташа вирустар: мөлшері 50-150 нм (тогавирустар, ортомиксовирустар, ретровирустар, аденовирустар) .

Ірі вирустар: олардың мөлшері майда бактерияларға жетіп калады (поксвирустар) .

Жануарлар вирустары өздерінің құрамына сәйкес жай қарапайым (қабыбықшасыз) немесе күрделі (қабықшалы) болып екіге бөлінеді

Жай вирустардың құрамында тек нуклеин қышқылы мен ақуыз ғана болады, ал күрделі вирустардың қосымша қабықшалары бар. Қабықшаның құрамында көмірсулар, липидтер, ақуыздар болады. Вирустардың қандай түрі болмасын (жай немесе күрделі), олардың генетикалық материалы вирустың тек ортасында ғана болады, ол жерді «нуклеоид» деп атайды. Жоғарыда айтылғандай вирустардың торшалардан ерекшелігі - вирустарда нуклеин қышқылының тек бір түрі ғана болады: РНҚ немесе ДНҚ. Нуклеин қышқылы сыртынан қабықпен қоршалған, ол қабат «капсид» (латын тілі-нің capsa - қап, тыс деген сөзінен алынған) деп аталады Капсид ақуыздан тұрады. Нуклеин қышқылын сол тысқы қабатымен қосылып «нуклеокапсид» деп атайды. Жай вирустарда «нуклеокапсид» «вирион» деген ұғыммен бірдей. Капсидтің өзі капсомерден тұрады. Капсомердін вирустар құрамындағы саны мен орналасу ерекшеліктері әр түрлі.

Вирустың толық құралған бір бөлшегі вирион деп аталады. Вирионның құрылымдық компоненттері:

капсомер - ақуыздың бөлшек бірлігі;

капсид - капсомерлерден құралған жабын;

нуклеокапсид - нуклеин қышқылы мен капсид ақуызының комплексі;

вирион - вирустың бүтін бөлшектері;

Вирион құрылысы.

Вирион құрылысы. Вирионның тура ортасында нуклеин қышқылы болады, ол капсидпеи (гректің «капса» сөзінен аударғанда - жәшік дегенді білдіреді) қоршалған. Капсид - ақуызды бөліктерден тұрады, оларды капсомерлер деп атайды. Ересек вирустар химиялық құрылысы жағынан нуклеокапсид болып саналады. Капсомерлердің саны, орналасуы вирустың түріне байланысты және қатаң тұрақты болады.

Мысалы, полиомиелит вирусы 32 капсомерден, ал аденовирус - 252 капсомерден тұрады. Вирустың құрамындағы нуклеин қышқылы тұқым қуалаушылық қасиетті тасымалдаушы қызметін, ал капсид пен сыртқы қабықша қорғау қызметін атқарады, яғни нуклеин қышқылын қорғайды, сонымен қатар олар вирустың жасушаға енуіне көмектеседі.