Вирустардың құрылымының ерекшеліктері

Презентация қосу

Орындаған: Өркен Айсулу БГ-31

Вирустардың
құрылымының
ерекшеліктері
Жоспар:
1.Вирустар морфологиясы
2.Қарапайым және күрделі вирустар
3.Вирион құрылмының компоненттері
4. Вирустың көбеюі
Вирустың морфологиясы
Вирустар дүниесі өздерінің құрылымына, көлеміне, пішініне және химиялық құрамына сәйкес әр түрлі
болады. Могрһе — грек тілінен алынған пішін, бейне, түрі деген сөз. Вирустардың мынандай түрлері бар:
1. Икосаэдралық (икосаэдр — 20 қырлы көпбұрыш), немесе куб сиякты. Мал мен адамның жұқпалы
ауруын тарататын вирустардың негізгі көпшілігінің түрі осындай болады (олар—реовирустар,
пикорнавирустар, аденовирустар т. б.).
2. Вирустардың таяқша немесе цилиндр тәрізді түрлері (оларға рабдовирустар, өсімдік вирустары
жатады).
3. Сферикалық немесе дөңгелек шар тәрізді түрлері (оларға парамиксовирустар, ортомиксовирустар,
ретро вирустар т. б. жатады).
4. Сперматозойдқа ұқсас түрлері — олар бактериофагтар (бактериялардың вирустары).
5. Жіп тәрізді оралған түрлері кейбір бактериофагтарда кездеседі.
6. Сопақша түрлері кейбір өсімдіктер вирустарында кездеседі.
ВИРУСТАРДЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ВИРУСТАР
МОРФОЛОГИЯСЫ

Спираль типті вирус –
тұмау вирусы.

Полиомиелит
Герпес

Аденовирус
Вирустық
құрылысы
1.Ақуыз жамылғысы – капсид
2.ДНҚ немесе РНҚ – геном
3.Геномішкі ақуыздармен байланысты (капсид)
вирионның жүрекшесін құрайды – нуклеокапсид
4.Фосфолипротеинді жамылғысы (тек күрделі
вирустарда) – суперкапсид
5.Гликопротеинді молекулалар – рецепторлар.
Вирустардың мөлшері де әр түрлі болады. Соған байланысты бірнеше топқа бөлінеді.
1. Өте ұсақ вирустар: олардың мөлшері 20—50 нм (парвовирустар, пикорнавирустар).
2. Үлкендігі
орташа вирустар: мөлшері 50—150 нм (тогавирустар, ортомиксовирустар, ретровирустар,
аденовирустар).
3. Ірі вирустар: олардың мөлшері майда бактерияларға жетіп калады (поксвирустар).
Жануарлар вирустары өздерінің құрамына сәйкес жай қарапайым (қабыбықшасыз) немесе күрделі
(қабықшалы) болып екіге бөлінеді
Жай вирустардың құрамында тек нуклеин қышқылы мен ақуыз ғана болады, ал күрделі вирустардың
қосымша қабықшалары бар. Қабықшаның құрамында көмірсулар, липидтер, ақуыздар болады.
Вирустардың қандай түрі болмасын (жай немесе күрделі), олардың генетикалық материалы вирустың
тек ортасында ғана болады, ол жерді «нуклеоид» деп атайды. Жоғарыда айтылғандай вирустардың
торшалардан ерекшелігі — вирустарда нуклеин қышқылының тек бір түрі ғана болады: РНҚ немесе
ДНҚ. Нуклеин қышқылы сыртынан қабықпен қоршалған, ол қабат «капсид» (латын тілі-нің capsa — қап,
тыс деген сөзінен алынған) деп аталады Капсид ақуыздан тұрады. Нуклеин қышқылын сол тысқы
қабатымен қосылып «нуклеокапсид» деп атайды. Жай вирустарда «нуклеокапсид» «вирион»
деген ұғыммен бірдей. Капсидтің өзі капсомерден тұрады. Капсомердін вирустар құрамындағы саны
мен орналасу ерекшеліктері әр түрлі.
Вирустың толық құралған бір бөлшегі вирион
деп аталады. Вирионның құрылымдық
компоненттері:
1.капсомер – ақуыздың бөлшек бірлігі;
2.капсид – капсомерлерден құралған жабын;
3.нуклеокапсид
– нуклеин қышқылы мен капсид
ақуызының комплексі;
4.вирион – вирустың бүтін бөлшектері;
Вирион құрылысы.
• Вирион құрылысы. Вирионның тура ортасында нуклеин қышқылы
болады, ол капсидпеи (гректің «капса» сөзінен аударғанда — жәшік
дегенді білдіреді) қоршалған. Капсид — ақуызды бөліктерден тұрады,
оларды капсомерлер деп атайды. Ересек вирустар химиялық құрылысы
жағынан нуклеокапсид болып саналады. Капсомерлердің саны,
орналасуы вирустың түріне байланысты және қатаң тұрақты болады.
• Мысалы, полиомиелит вирусы 32 капсомерден, ал аденовирус — 252
капсомерден тұрады. Вирустың құрамындағы нуклеин қышқылы тұқым
қуалаушылық қасиетті тасымалдаушы қызметін, ал капсид пен сыртқы
қабықша қорғау қызметін атқарады, яғни нуклеин қышқылын қорғайды,
сонымен қатар олар вирустың жасушаға енуіне көмектеседі.
Вирустық химиялық құрамы
1.ГеномРНҚ (1-4%) немесе ДНҚ (4-40 %) – генетикалық
ақпаратты тасушы
2.Ақуыз (50-90 %) құрылымдық және құрылымдық
емес.
3.Липидтер
(4-42 %) – вирустың құрылысын
нығайтушы.
4.Көмірсулар (3-10 %) – пішінін сақтайды, протеазадан
қорғайды.
Геном

ДНҚ РНҚ

Бір тізбекті
Бір тізбекті
позитивті

Қос тізбекті Бір тізбекті негативті

Қос тізбекті позитвті

Қос тізбекті
негативті
ДНҚ-сы бар РНҚ-сы бар
вирус вирус

Герпесовирус Коронавирустар

Аденовирустар Парамиксовирустар

В-гепатит вирусы А гепатит вирусы

Парвовирустар Ортомиксовирустар

Ретровирустар

Пикарновирустар
1.Құрылымдық, вирус бөлшектерінің
құрамына кірушілер;
2.Құрылмдық емес, вирустардың
репродукциясына қажетті.
Вирустағы
ақуыздар
• Вирустар құрылымдық
Құрылымдық белоктардың саны бойынша
ақуыздар ерекшелнеді: қарапайым
вирустарда белоктың саны 4тен
аспайды, ал күрделі вирустарда 30-
Құрылымдық дан астам болады.
емес ақуыздар • Құрылымдық вирустар капсидьі
және суперкапсидьі деп бөлінеді.
• Капсидті белоктар вирустардың
негізгі негізгі қабықшасының
капсидтік құрамында болады.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1.Микробиология және вирусология – Ә.Т.Қанаев,
М.Х.Шығаева

Ұқсас жұмыстар

Вирустардың генетикалық аппаратының ерекшеліктері

Вирустардың генетикалық аппаратының ерекшеліктері. Құрамында ДНҚ, РНҚ бар вирустар

Вирус вирионның клеткамен әрекеттесуі

Вирустардың жіктелу принциптері. Олардың номенклатурасы. Вирустардың көбеюінің биогенетикалық ерекшеліктері, көбею сатылары

Вирустардың нәсілдік қасиеттері, олардың өзгергіштігі.Мутация түрлері.Гендік инженерия. Вирустардың лабораториялық жағдайда өсіру ерекшеліктері

Жасушалар мен тіндер дақылдары, вирусологиялық зерттеу әдістері

Вирустардың жіктелу принциптері.Олардың номенклатурасы.Вирустардың көбеюінің биогенетикалық ерекшеліктері және көбею сатылары

Вирустардың жіктелу принциптері. Олардың номенклатурасы. Вирустардың көбеюінің ерекшеліктері және сатылары

Вирустардың нуклеин қышқылы

Өсімдік жасушаларын биосинтездік өнеркәсіпте пайдалану

Пәндер