Тамыр қысымының механизмдері

Өсімдіктегі су жылжуы

Өсімдіктегі су қозғалысы.

Өсімдік мүшесінде судың қозғалуын бірінші рет зерттеген ағылшын ғалымы - С. Гейльс.

Ол өсімдіктердегі судың қозғалуын анықтау үшін 1735 жылы тәжірибе жасады.

С. Гейльс өсімдіктерде төменгі ағыс бар екенін анықтап, өсімдіктердің «жылауы» туралы да құнды зерттеулер жүргізді.

Өсімдіктегі су жылжудың механизмдері.

Су алмасу 3 сатыдан тұрады:

Тамырмен су сору.

Сосудтар арқылы судың жылжуы

Транспирация, жапырақтар арқылы су булануы.

Су сору және радиальды тасмалдану.

Тамыр түтікшелері бар бөлікте су жақсы сорылады. Тамыр түтіктер

Тамыр түтікшелердің негізгі мақсаты - тамырдың соратын көлемін үлкейтеді.

Одан жоғары зоналарда су соратын қабілеті төмендейді, ұлпалар пробкаланады және суберинделенеді.

Тамырдың сыртынан тамыр қабығы, эндодерма, перицикл арқылы су ксилемаға дейін жылжиды.

Қабық клеткалар арқылы су мен минералдық заттардың жылжуына 2 жол бар :

- цитоплазмамен плазмодесмалар арқылы (симпласттық тасмалдау)

- клетка қабықтар арқылы (апопласттық тасмалдау) .

Су ризодерма және паренхима клеткалардың цитоплазмаларына арқылы осмос заңдары бойынша жылжиды.

Клетка қабығының суға қарсылысы цитоплазмаға қарағанда төмен, судың радиальды тасмалдануы тамыр арқылы апопласт арқылы жүреді.

Эндодерма деңгейінде Каспари белдеушілер бар жерде апопластық тасмалдау түрі мүмкін емес. Олар су жібермейді.

Су эндодермаға тек симпластық жолымен өтуге болады.

Су тасымалдануы эндодерма деңгейінде реттеледі, жылдам апопластық тасмалдау баяу жүретін симпласты тасмалдауға ауысады.

Тамыр қысымының механизмдері.

Ксилемаға су осмостық қысым арқасында кіреді.

Сосудтардағы және олардың клетка қабықтарындағы осмотық активті заттар - минеральды заттар мен паренхима клеткалардың плазмалеммасындағы активті ион насостармен бөлінетін метаболиттер.

Осы заттардың жинақталуы сорғыш күшін түзеді, ол ксилемаға судың осмостық тасмалдануына себеп болады.

Судың өciмдiк бойымен тамыр қысымының ьқпалымен көтерiлу механизмiн төменгi шеттiк қозғаушы куш деп аталады.

Тамыр қысымы - тамырдағы иондық насостардың жұмысының және ксилема түтіктетepiнe судың осмостық (ырықсыз) eнуінің нәтижесiнде түтiктepдe пайда болатын гидростатикалық қысымы.

Ол ксилема ерiтiндiсiн түтіктер арқылы тамырдан жерустi бөлiктерiне көтерiлуiн қамтамасыз етедi.

Төменгi шеттiк қозғаушы күш - судың өciмдiк бойымен тамыр қысымының ықпалымен көтерiлу механизмi.

Гуттация - клеткаларда судың жоғары бағытта жылжып, оның жапырақ ұштарындағы ерекше клеткалар - гuдатодтар- арқылы бөлiнуiнiң нәтижесi.

Тіркестік заңы

Судың сабақпен жоғары қарай жапырақтарға көтерілуі тіркестік заңына негізделген.

Тіркестік заңы дегеніміз - су молекулаларының бір-бірімен өте үлкен күшпен байланыс жасауы.

Ғылымда ол тіркестік теориясы деген атпен қалыптасқан.

Тіркестік теориясының негізін құрған Е. Ф. Вотчал болатын. Су тізбегі су көпіршігі мен ауа көпіршігін алмастыра отырып жүзеге асады. Судың 10 м биіктікке дейін көтерілетіні белгілі.

Ауа көпіршігі көп болса, су өте биіктікке көтеріле алмайды. Кейінгі кездегі зерттеу жұмыстарына қарағанда, өсімдік сабағын көптеген су бағаналары бойлап жататыны байқалды.

Өсімдік су қозғалысын мынадай қарапайым тәжірибемен де байқауға болады.

Өсімдіктегі су қозғалысының жылдамдығы.

Өсімдіктегі су баяу қозғалады. Судың өсімдіктегі қозғалысы соңғы кезде таңбаланған атоммен зерттелуде.

Бұл зерттеу жұмыстарының қорытындысы, өсімдікте су үлкен жылдамдықпен қозғалатынын көрсетті. Бір шаршы метр ағаш дінінен бір сағат ішінде су 1 метр биіктікке көтеріледі екен. Өсімдікте су қозғалысының жылдамдығын зерттеген ғалымдардың бірі - А. И. Ахромейко. Ол өсімдіктегі су қозғалысының жылдамдығын таңбаланған атомды пайдаланып анықтады. Судың өсімдіктерде жылдам және жәй қозғалысы клеткадағы су жағдайына байланысты. Егер клеткада бос су мол болса, онда су тез қозғалады. Ал егер клеткада байланысқан су көп болса, онда жылжиды.

Судың өсімдікте қозғалуы судың әрекетшілдігіне де байланысты. Егер су әрекетшіл болса, тез жылжиды немесе керісінше - жылжымайды. Судың өсімдікте қозғалуы сыртқы орта факторларымен тығыз байланысты.

Ұқсас жұмыстар

Өсімдік клетка - осмостық жүйе

Қан тамыр

Гомеостаздың физиологиялық механизмдері

Артерия тамырлары қысымын анықтау

Биотрансформация кезіндегі өзара әсерлесулер

Жүрек қызметінің жеткіліксіздігі

Жүрек - тамыр жүйесінің төтенше жағдайлары

Өкпе вентиляциясының бұзылыстары

Жүрек және қан тамыр неврозы - жүрек және қантамыр жүйесі қызметінің бұзылуы мен зақымдануы

Тамырлар арқылы қан қозғалысының жалпы физика-математикалық заңдылықтары. Биологиялық ұлпалардың селқос механикалық қасиеттері

Пәндер