Тамыр қысымының механизмдері

Презентация қосу

Өсімдіктегі су
жылжуы
Өсімдіктегі су қозғалысы.
• Өсімдік мүшесінде судың
қозғалуын бірінші рет зерттеген
ағылшын ғалымы — С. Гейльс.
• Ол өсімдіктердегі судың
қозғалуын анықтау үшін 1735
жылы тәжірибе жасады.
• С. Гейльс өсімдіктерде төменгі
ағыс бар екенін анықтап,
өсімдіктердің «жылауы» туралы
да құнды зерттеулер жүргізді.
Тамыр талшықтарының
С. Гейльс өсімдіктің суды топырақпен жалғасқан
тамыр талшықтары клеткаларының copy
арқылы сіңіретінің білді. күшіне қарағанда
Ол сіңірілген су қабықтың топырақтан алыс жатқан
поренхимдік С. Гейльс тамыр клеткалардың copy күші
клеткаларымен бірнеше талшықтарының copy күші мол болады. Сондықтан
миллиметрге көтеріліп, топырақ бөлшектерінің суды бірінші клеткадан
ксилемалардың copy күшінен жоғары екінші клетка сорып, өзіне
түтікшелеріне өтетінін, болатынын білді. Кейінгі сіңіріп отырады. Ал
тірі клеткалардағы су кездегі зерттеулер тамыр үшінші клетканың copy
жылжуы клеткалардың талшықтары топырақтағы күші екінші клетканын
copy күшіне байланысты суды өзіне сіңіретінін copy күшіне қарағанда көп
болатынын, copy күші аз толығымен анықтады. болуы тиіс. Үшінші клетка
клеткалардан copy күші суды екінші клеткадан
мол клеткаларға қарай су сорып алады. Сол сияқты
козғалып отыратынын клетканың copy күші
анықтады. осылайша біртіндеп өсіп
отырады.
Сонымен су тамырдан сабаққа қарай қозғалады. Мұндай қасиет жапырақ клеткаларында да бар. Жапырақ ортасындағы
клеткалардын copy күші шеткі клеткалардың copy күшіне қарағанда аз болады. Суды шеткі клеткалар ортадағы
клеткалардан сорып алады. Жапырақ ортасындағы клеткалардың сору күші 12,1 атмосфера болса, шеткі клеткалардың
сору күші 32,1 атмосфераға дейін жетеді. Өсімдіктердің сабақтарындағы түтікшелерде клетка болмайды. Сондықтан су
түтікшелер арқылы көтеріліп тамыр қысымымен жапыраққа дейін көтеріледі.

Ал жапырақтын түтікшемен жанасқан бірінші клеткаларының copy күші үлкен болады. Олар суды түтікшеден өзіне
сіңіріп алады. Ал екінші клетка бірінші клеткадан суды сорады. Сөйтіп, су жапырақта да тамырдағы сияқты қозғалып
отырады. Жапырақ пен тамыр арасындағы су тізбегі жіп сияқты созылады. Топырақта су қоры жеткілікті кезде судың
мұндай тізбегі үзілмейді. Ал су қоры өте аз болса, су тізбегі үзіліп кетеді де, өсімдік тіршілігін жояды. Мұндай жағдай
ауа және топырақ құрғақшылығынан кездеседі. Жапырақтағы судың қозғалуын жоғарғы ағыс деп атайды.

Төменгі және жоғарғы ағыс деп атау шартты емес, тіпті дұрыс деп айтуға да болмайды. Бірақ ботаника ғылымына осы
терминдер қалыптасып қалған. Сондықтан ботаниктер мен физиологтар төменгі және жоғарғы ағыс деп атап кеткен.
Судың өлі клеткалар арқылы трахеидтер мен трахеилардан (жылжуын мына төмендегі тәжірибелерден көруге болады).
Егер шөп тәріздес өсімдіктің сабағын кесіп алып, суға салып қойсақ, су үздіксіз сабақ арқылы жапыраққа келеді. Ал
сабақтағы түтікшелерді желатинмен бітесе, онда сабақтан жапыраққа су келмей қалады.
Жапырақтан су булану нәтижесінде жапырақ клеткаларының copy күші артып, судың сабаққа
тез көтерілуіне мүмкіндік туады. Судың сабақ арқылы қандай жылдамдықпен көтерілуі боялған
су арқылы тәжірибе жасап көруге болады, боялған су біраз уақыттан кейін өсімдік сабағына,
содан кейін жапырақтарға көтеріледі. Егер жапырақтардың су буландыру процесі қарқынды
болса, онда су тез көтеріледі. Боялған суды микроскоп арқылы көруге болады.
Өсімдіктегі су жылжудың механизмдері.
Су алмасу 3 сатыдан тұрады:
• Тамырмен су сору.
• Сосудтар арқылы судың жылжуы
• Транспирация, жапырақтар арқылы су булануы.
Су сору және радиальды тасмалдану.
• Тамырдың сыртынан тамыр қабығы,
эндодерма, перицикл арқылы су
ксилемаға дейін жылжиды.
• Тамыр түтікшелері бар бөлікте су жақсы
сорылады. Тамыр түтіктер • Қабық клеткалар арқылы су мен
минералдық заттардың жылжуына 2
• Тамыр түтікшелердің негізгі мақсаты - жол бар :
тамырдың соратын көлемін үлкейтеді.
- цитоплазмамен плазмодесмалар арқылы
• Одан жоғары зоналарда су соратын (симпласттық тасмалдау)
қабілеті төмендейді, ұлпалар
пробкаланады және суберинделенеді. - клетка қабықтар арқылы (апопласттық
тасмалдау).
• Су ризодерма және паренхима
клеткалардың цитоплазмаларына арқылы
осмос заңдары бойынша жылжиды.
• Клетка қабығының суға қарсылысы цитоплазмаға қарағанда
төмен, судың радиальды тасмалдануы тамыр арқылы апопласт
арқылы жүреді.
• Эндодерма деңгейінде Каспари белдеушілер бар жерде
апопластық тасмалдау түрі мүмкін емес. Олар су жібермейді.
• Су эндодермаға тек симпластық жолымен өтуге болады.
• Су тасымалдануы эндодерма деңгейінде реттеледі, жылдам
апопластық тасмалдау баяу жүретін симпласты тасмалдауға
ауысады.
Тамыр қысымының механизмдері.
• Ксилемаға су осмостық қысым арқасында кіреді.

• Сосудтардағы және олардың клетка
қабықтарындағы осмотық активті заттар - • Судың өciмдiк бойымен
минеральды заттар мен паренхима тамыр қысымының
клеткалардың плазмалеммасындағы активті ион ьқпалымен көтерiлу
насостармен бөлінетін метаболиттер. механизмiн төменгi
шеттiк қозғаушы куш
деп аталады.
• Осы заттардың жинақталуы сорғыш күшін
түзеді, ол ксилемаға судың осмостық
тасмалдануына себеп болады.
• Тамыр қысымы - тамырдағы иондық насостардың жұмысының және ксилема
түтіктетepiнe судың осмостық (ырықсыз) eнуінің нәтижесiнде түтiктepдe
пайда болатын гидростатикалық қысымы.

• Ол ксилема ерiтiндiсiн түтіктер арқылы тамырдан жерустi бөлiктерiне
көтерiлуiн қамтамасыз етедi.

• Төменгi шеттiк қозғаушы күш - судың өciмдiк бойымен тамыр қысымының
ықпалымен көтерiлу механизмi.

• Гуттация - клеткаларда судың жоғары бағытта жылжып, оның жапырақ
ұштарындағы ерекше клеткалар – гuдатодтар- арқылы бөлiнуiнiң
нәтижесi.
Транспирацияның сору
Жапырақтар судың жоғары
күшіне тигізетін әсерін
Су буланған сайын түтікке көтерілуінде өте үлкен роль
анықтау үшін кесіп алынған
сынаптын көтеріле бастағаны атқарады. Жапырақтың copy
өсімдік сабағын ішінде суы
байқалады. Сынап едәуір күші күн сәулесі
бар шыны түтікке салып,
биіктікке көтеріледі. энергиясымен реттеліп
сынап кұйылған ыдысқа
отырады.
батырамыз.

Орыс ғалымы Е. Ф. Вотчал
Ал өсімдіктердің төменгі су (1897) аралық су қозғалтатын
қозғалту жүйесі фотосинтез Көпке дейін аралық су жүйе бар екенін, ол өсімдіктің
процесінде түзілген қозғалтатын жүйесінің болу- кесіп алынған сабағына судың
органикалық заттардың болмауы белгісіз болып келді. тамыр қысымымен бір
энергиясымен реттеледі. бағытта жиналатынын
көрсетті.
Тіркестік заңы
• Судың сабақпен жоғары қарай жапырақтарға көтерілуі тіркестік заңына
негізделген.
• Тіркестік заңы дегеніміз — су молекулаларының бір-бірімен өте үлкен
күшпен байланыс жасауы.
• Ғылымда ол тіркестік теориясы деген атпен қалыптасқан.
• Тіркестік теориясының негізін құрған Е. Ф. Вотчал болатын. Су тізбегі су
көпіршігі мен ауа көпіршігін алмастыра отырып жүзеге асады. Судың 10
м биіктікке дейін көтерілетіні белгілі.
• Ауа көпіршігі көп болса, су өте биіктікке көтеріле алмайды. Кейінгі
кездегі зерттеу жұмыстарына қарағанда, өсімдік сабағын көптеген су
бағаналары бойлап жататыны байқалды.
Неміс ғалымдары (Г. Р. Бос) және Боде (1923) мұны тәжірибе жүзінде
көрді. Ондай тәжірибе жасау үшін жапырағы бар аздан солған бұтақты
кесіп алып, потометрге салып бұтақтың жапырақтарын кесіп тастасақ,
су бетінің ойықтығының төмендеуі байқалады.
Оның себебі: бұтақтағы су бағаналары үзіледі де түтікшелер кеңиді.
Швейцар ғалымы А. Уршпрунг (1915) тәжірибені лалагүл сабағына
жасады. Ол ауа кірмеу үшін сабақты сынапқа малып кесті де
кесіндімен судың жоғары көтерілгенін байқады.

Бұдан су тізбегінің түтікше қабырғаларына өте қатты күш түсіре
байланыс жасап, тартылатыны, ондай күштің жүздеген атмосферамен
өлшенетіні анықталды
Өсімдік су қозғалысын мынадай қарапайым
тәжірибемен де байқауға болады.

Сонда:
таңертенгілікте
діңнің жуан болып, Сөйтіп өсімдікке
Ол үшін ағаш діңі түсте — судың сіңірілуіне
жуандығын үш жіңішкеретінің және қарай сабақ, тамыр,
мезгіл өлшеу керек. кешке қарай немесе жапырақтар көлемі
түнде қайтадан өзгеріп отырады.
жуандайтынын
көреміз.
Өсімдіктегі су қозғалысының
жылдамдығы.
•Өсімдіктегі су баяу қозғалады. Судың өсімдіктегі қозғалысы соңғы кезде
таңбаланған атоммен зерттелуде.
• Бұл зерттеу жұмыстарының қорытындысы, өсімдікте су үлкен
жылдамдықпен қозғалатынын көрсетті. Бір шаршы метр ағаш дінінен бір сағат
ішінде су 1 метр биіктікке көтеріледі екен. Өсімдікте су қозғалысының
жылдамдығын зерттеген ғалымдардың бірі — А. И. Ахромейко. Ол өсімдіктегі
су қозғалысының жылдамдығын таңбаланған атомды пайдаланып анықтады.
Судың өсімдіктерде жылдам және жәй қозғалысы клеткадағы су жағдайына
байланысты. Егер клеткада бос су мол болса, онда су тез қозғалады. Ал егер
клеткада байланысқан су көп болса, онда жылжиды.
• Судың өсімдікте қозғалуы судың әрекетшілдігіне де байланысты. Егер су
әрекетшіл болса, тез жылжиды немесе керісінше — жылжымайды. Судың
өсімдікте қозғалуы сыртқы орта факторларымен тығыз байланысты.

Ұқсас жұмыстар

Өсімдік клетка - осмостық жүйе

Қан тамыр

Гомеостаздың физиологиялық механизмдері

Артерия тамырлары қысымын анықтау

Биотрансформация кезіндегі өзара әсерлесулер

Жүрек қызметінің жеткіліксіздігі

Өкпе вентиляциясының бұзылыстары

Жүрек - тамыр жүйесінің төтенше жағдайлары

Жүрек және қан тамыр неврозы - жүрек және қантамыр жүйесі қызметінің бұзылуы мен зақымдануы

Тамырлар арқылы қан қозғалысының жалпы физика-математикалық заңдылықтары. Биологиялық ұлпалардың селқос механикалық қасиеттері

Пәндер