Морфологиялық белгілері

Презентация қосу

6 апта
БГ-31, 2 ПОДГРУППА
1. Қаржанбай Азиза және Шараман Жанель
2. Хажайхан Жанерке және Садикова
Эльвира
3. Сағындық Сәния, Қалқожа Гүлмаржан
4. Өркен Айсулу, Медеуова Зере
ЖОСПАР
1 Таксономиялық белгі туралы түсінік функциялары

2 Жіктеуге таксономиялық белгілерді қолдану

3 Басты ерекшеліктері- белгілер мен бейімделу

4 Таксономиялық белгілердің түрлері-морфологиялық,
физиологиялық, этологиялық, географиялық.
ТАКСОНОМИЯ
Таксономия (ежелгі грек тілінен - жүйе,
тәртіп) - күрделі иерархиялық
байланысты субъектілерді жіктеу мен
жүйелеу принциптері мен практикасы
туралы ілім.
Таксономия принциптері көптеген
ғылыми білім салаларында, география,
геология, лингвистика, этнография
объектілеріне және органикалық әлемнің
алуан түрлілігіне тапсырыс беру үшін
қолданылады.
Таксономияға қазіргі
көзқарастар
• Математикалық тұрғыдан таксономия-бұл объектілердің белгілі бір
жиынтығының ағаш тәрізді құрылымы.
• Бұл құрылымның жоғарғы жағында біріктірілген бірыңғай классификация -
түбірлік таксоном бар, ол берілген таксономиядағы барлық субъектілерге
қолданылады.
• Түбірден төмен таксондар - бұл жіктелген объектілердің жалпы жиынтығының
ішкі жиындарына жататын неғұрлым нақты жіктеулер.
• Қазіргі биологиялық классификация, мысалы, иерархиялық жүйе, оның негізін
жеке организмдер (индивидтер) құрайды, ал жоғарғы жағы - бір үлкен таксон;
иерархияның әр түрлі деңгейлерінде база мен шың арасындағы таксондар бар,
олардың әрқайсысы жоғары дәрежелі бір ғана таксонға бағынады.
• Таксономияның ең негізгі мәселелерінің бірі - таксонды анықтау.
Таксономиялық санат — биологиялық
жіктеуде таксономиялық
иерархиядағы организм тобының
салыстырмалы деңгейі (таксоны).
• Таксономиялық санат негізінен түр, туыстас, тұқымдас, отряд,
сынып, тип, патшалық, домен және тіршілік қатарлыларға жіктеледі.
• Берілген санат оның астында жалпы категорияларды, яғни тіршілік
формаларын нақтырақ сипаттайды.
• Жоғарыда, әр дәреже жалпы ата-бабадан қалған белгілер мен
белгілерді мұра ету арқылы бір-бірімен байланысты ағзалар мен
ағзалар тобының жалпы санаттарына жіктеледі.
• Кез-келген түрдің атағы және оның тектік сипаттамасы негізгі болып
табылады; бұл белгілі бір ағзаны анықтау үшін, әдетте, алғашқы екіден
басқа дәрежелерді анықтаудың қажеті жоқ дегенді білдіреді.
Таксономиялық белгі туралы
түсінік функциялары
• Таксономиялық белгіні организмнің
немесе организмдер тобының кез-
келген ерекшелігі ретінде анықтауға
болады, ол басқа таксономиялық
категорияға жататын организмнен
ерекшеленеді немесе сол категорияға
жататын организмге ұқсас(Майр).
Таксономиялық белгілердің
функциялары:
1. айырмашылық көрсеткіштері ретінде
диагностикалық белгілер ретінде қызмет етеді;
2. туыстық көрсеткіштер ретінде қызмет етеді.
Таксономиялық белгілердің
түрлері
1. Морфологиялық белгілері
2. Физиологиялық белгілер
3. Экологиялық белгілер
4. Этологиялық белгілер
5. Географиялық белгілері
Жіктеуге таксономиялық
белгілерді қолдану
• Таксономия (сөзбе - сөз "тапсырыс беру заңы" дегенді білдіреді) - бұл әр
организм барған сайын инклюзивті топтарға бөлінетін халықаралық
деңгейдегі жалпы жіктеу жүйелерін құру үшін ағзаларды жіктеу туралы
ғылым.
• Негізі таксономиялық белгілердің 5 түрі белгілі, олар жоғарыда
аталғандай: морфологиялық, физиологиялық, экологиялық, этологиялық,
географиялық.
• Дегенмен таксономиялық белгілер әр патшалықты, әр доменді жіктеуде
ерекшеленуі мүмкін, мысалы, өсімдіктер классификациясында
этологиялық белгілер қолданылмайды және де көп жағынан
морфологиялық белгілеріне көңіл бөлінеді, сол сияқты жануар
классификациясында морфологиялық белгіге емес көп жағдайда
физиологиялық белгілерге мән беріледі.
• Ал қазір мысал ретінде Балдырлар (Algae) патшалығын таксономиялық
белгілер бойынша жіктеп көрейік.
Балдырларды бөлімдерге жіктеудегі
таксономиялық белгілер
1. Талломды ұйымдастыру түрі

2. Пигменттер жиынтығы.

3. Қор өнімдері.

4. Хлоропласттардың құрылымдық ерекшеліктері

5. Флагелла аппаратының құрылымы

6. Көбею ерекшеліктері.

7. Даму циклінің ерекшеліктері

8. Митоздың ерекшеліктері. 9. Молекулалық-генетикалық деректер

8. Митоздың ерекшеліктері. 9. Молекулалық-генетикалық деректер
Осы таксономиялық белгілерге сүйене отырып,
балдырлардың келесі бөлімдері қазіргі
таксономияда ерекшеленеді:

Көк-жасыл Жасыл
Қызыл
балдырлар балдырлар Охрофита бөлімі
балдырлар
бөлімі, бөлімі (Ochrophyta)
бөлімі (Родофит)
(Cyanophyta) (Chlorophyta)

Криптофиттер Эвгленофиталар
Гаптофит бөлімі Динофит бөлімі
бөлімі бөлімі
(Haptophyta) (Dinophyta)
(Cryptophyta) (Euglenophyta)
• Таксономиялық жіктеу жүйесі иерархиялық модельді
қолданады.
• Шығу нүктесінен қозғалу арқылы топтар бір тармақ жеке түр
ретінде аяқталғанша ерекше болады.
• Мысалы, тіршіліктің жалпы басталуынан кейін ғалымдар
ағзаларды домен деп аталатын үш үлкен категорияға бөледі:
бактериялар, архея және эукариоттар.
• Әр доменнің ішінде патшалық деп аталатын екінші санат бар.
• Патшалықтан кейін өсіп келе жатқан ерекшеліктің келесі
категориялары: типі, класы, отряды, туысы және түрі
Сурет 1. Таксономиялық жіктеу жүйесі тірі организмдерді
неғұрлым нақты санаттарға бөлу үшін иерархиялық
модельді қолданады. Жалпы ит, Canis lupus familiaris, Canis
lupus кіші түрі, оған қасқыр мен динго кіреді.
2-суретте деңгейлердің басқа организмдермен
қалай ерекшеленетіні көрсетілген. Иттің
доменді әртүрлі организмдермен, соның ішінде
өсімдіктер мен көбелектермен қалай
бөлісетініне назар аударыңыз. Әр Ішкі деңгейде
организмдер бір-біріне ұқсас бола бастайды,
өйткені олар бір-бірімен тығыз байланысты.
Тарихи тұрғыдан ғалымдар ағзаларды
сипаттамалары бойынша жіктейді, бірақ ДНҚ
технологиясы дамыған сайын дәлірек
филогениялар анықталып жатыр.
Таксономиялық жіктеу жүйесіндегі әр кіші
деңгейде организмдер барған сайын ұқсас бола
бастайды. Иттер мен қасқырлар бірдей түрлер,
өйткені олар көбейіп, өміршең ұрпақтар шығара
алады, бірақ олар әртүрлі кіші түрлерге
жіктеледі.
Таксономиялық белгілердің
түрлері-морфологиялық,
физиологиялық,
этологиялық, географиялық.
Жіктеуді (классифакицияны) құру
организмдердің белгілерін
қаншалықты мұқият салыстыруға Анықтамалардың бірі: белгі-бұл"
байланысты болады. Бұл кез-келген форманың атрибуты,
тұжырымды анықтамай, "а ағзасы в құрылымның, физиологисының
ағзасына С-қа қарағанда көбірек Жіктеуде қолданылатын тәсілге
немесе мінез-құлқының. Ол байланысты таксономиялық
ұқсайды" деп айту жеткіліксіз. организмнен салыстыру, анықтау
Организмдердің сипаттамаларын белгілерді эволюциялық
және т.б. мақсатында алынады". . қатынастарды түсіндіру және
салыстыруға негізделген ерекше Яғни организмнің белгісі - кез-
белгілері болу керек. Бұл белгілер эволюция жолдарын анықтау үшін
келген атрибутын атаймыз; біз оны де қолдануға болады. Егер белгілер
таксономиялық белгілердеп өлшеп, есептеп немесе басқа да
аталады. эволюция процестерін, әсіресе
жолмен жазып алуымызға болады.. популяция деңгейінде анықтау
үшін қолданылса, онда біз
систематикалық белгілер туралы
айтамыз
Белгілерді жіктеудің көптеген тәсілдері бар.
Стюсси келесі белгілер топтарын анықтайды

жалпы филетикалы фенетикалы
кладистік
белгілер қ қ
Жалпы және Ерекше белгілер бар. Жалпы-барлық түрлерге тән, тек оның жеке түрлеріне арналған.
Жалпы белгілердің түрлері сипаттамалардың ұйымдастырылуына, белгілердің өзгеруіне және
белгілердің күйлеріне, арнайы қолдануға байланысты ерекшеленеді.
• К. М. Завадский түрдің жалпы белгілері ретінде келесі белгілерді қарастыруды ұсынады:
• Сандық (түр көптеген дараларды қамтиды, санының деңгейі сапалық сипаттамаға кіреді);
• Түр организациясы – түрдің бірыңғай тұқым қуалайтын негізі бар. Түрдің генотиптік бірлігі ДНҚ–
РНҚ ақуыз жүйесінің ерекшелігінде, метаболикалық реакциялар типтің ұқсастығында, морфогенез
процестерінде, ішкі және сыртқы құрылымда, популяциядағы түраралық қатынастардың ұқсастығында
көрінеді. Түр-салыстырмалы түрде біртекті (изоморфты) форма және организцияның түрі ретінде
ерекше бірлік сияқты әрекет етеді.
• Дискреттілік-түр-биологиялық дарақ.
• Экологиялық -түр өмір сүру жағдайларына бейімделген және бәсекеге қабілетті. Ол экологиялық
жүйелерде белгілі бір орын алады және заттардың айналымы мен қоса, түр мен түр арасындағы қарым-
қатынаста жеке буын ретінде әрекет етеді.
• Географиялық -белгілі бір аумақта табиғатта қоныстану түрі.
• Пішіндердің әртүрлілігі-түрлер дифференцияланған және ішкі құрылымға ие.
Сапалық және сандық белгілерді ажыратамыз .
• Сандық-өлшенетін және есептелетін белгілер, сандық белгінің күйі санмен көрсетіледі (парақтың ұзындығы, бір аймақтағы бездердің
саны және т.б.).
• Сапалық белгілер пішінді, көріністі сипаттайды және әдетте сипаттамалық терминдермен көрінеді (жапырақ пішіні, периант
жапырақшаларының түсі және т.б.). Бір қарағанда, сапалық және сандық белгілердің арасындағы айырмашылықтар айқын. Алайда,
сол белгіні санмен және сипаттамалық терминдермен кездесеруге болады. Осыған орай меристік белгілер кездеседі – сандық
белгілер, олар тек санмен көрсетілуі мүмкін (гүлдегі аталықтың саны).
Макробелгілер және микробелгілер (phaneritic, cryptic) – өлшемдердің арақатынасымен және белгілерді алу әдісімен ажыратылады
(SEM, TEM).
• Белгінің өзгергіштік дәрежесіне байланысты invariant – тек бір жалпы күйі бар белгілер (сүтқоректілерде төрт аяғы) және variant -екі
немесе одан да көп жағдайлары бар деп ажыратылады. Дәл осындай белгілер таксономиялық болып табылады, олардың негізінде
дихотомиялық кілттер жасалады.
• Тұрақты және өзгермелі (тұрақты және пластикалық). Бір таксондағы тұрақты белгілер инвариантты болып табылады. Пластикалық
Термин, әдетте, қоршаған орта жағдайымен анықталған белгілерге жатады.
Талдау және синтез - таксономияның екі қыры. Бір жағынан, зерттеуге қатысатын әртүрлі таксалар бөлініп, анықталуы керек, екінші
жағынан оларды жоғары санаттарға жалпылау керек. Анықтау, сипаттау және бөлу үшін қолданылатын белгілер аналитикалық деп
аталады, ал жоғары иерархиялық деңгейлерде жалпылау үшін синтетикалық деп аталады . Диагностикалық немесе негізгі белгілер
анықтауға және бөлуге қызмет етеді.
• Барлық белгілерді классификацияда қолдануға болады, бірақ зерттеулер көрсеткендей , кейбір белгілер жиі қолданылады, кейбіреулері
сирек. "Жақсы белгілер" - бұл үлгінің ішінде өзгермейтін, жоғары генетикалық өзгергіштігі жоқ, қоршаған ортаның әсерінен
өзгермейтін және басқа белгілерге сәйкес,яғни табиғи классификация жүйесінде кездесетін тұрақты белгілер. "Жаман белгілер" -
сәйкесінше аталған қасиеттер кездеспейді.
Қазіргі таңда актуалды таксономиялық
белгілердің түрлері
Морфологиялық белгілері

Физиологиялық белгілер

Экологиялық белгілер

Этологиялық белгілер

Географиялық белгілері
Морфологиялық Физиологиялық
белгілері белгілер
• Морфологиялық белгі негізінен • Таксономиядағы физиологиялық
таксономиялық классификациялаудың белгілер белгілі бір
негізі болып табылады десек
қателеспейміз. таксондардағы тіршілігіндегі
• Жалпы морфологиялық белгі белгілі
физиологиялық процестердегі
бір таксондарды сыртқы ерекшеліктеріне негізделген,
морфологиялық белгісі арқылы яғни әр түрлі түрлер арасындағы
ажыратуға, бөлуге негізделген. гендік кодтың өзгешеліне,
• М, өсімдіктерді классификациялауда көбеюіндегі, будандасу мен
маңызды орын алады, яғни олардың шағылысуындағы
сыртқы көрінісі арқылы ажырату көне ерекшеліктерге назар аударады.
заманнан бері танымал әрі қолайлы
тәсіл болып келеді.
Экологиялық Этологиялық
белгілер белгілер
• Дарақтың тіршілігіне маңызды • Жануар ситематикасында
қоршаған ортаның факторының қолданылады.
ерекшеліктеріне негізделген. • Жануардың мінез-құлығындағы
• Әр түр өзінің тіршілігіне видеоспецификалық
қолайлы тек бір ортада ғана ерекшеліктерге назар аударады.
тіршілік ете алады, сол себепті • Этологиялық белгілердің
де ағзаларды фенотиптік көрінісі
классификациялағанда олардың генетикалық тұрғыда
экологиялық жағдайына, анықталады.
тіршілік ортасына назар
аударылады.
Морфологиялық белгілер Жиі қолданылады. Жалпы сыртқы морфологиясы; ішкі морфология;
эмбриология; цитологиялық факторлар және т.б. Біз оларды оңай көре
аламыз.

Физиологиялық белгілер Метаболикалық факторлар; секреция;генетикалық факторлар жатады.

Экологиялық белгілер Мекен орындары,тамақтану, маусымдық өзгерістер, т.б

Молекулалық белгілер Белоктардың аминқышқылдарының тізбегі. ДНҚ гибридизациясы. ДНҚ
және РНҚ тізбегі.Басқа да молекулалық айырмашылықтар.

Этологиялық белгілер Этологиялық механизмдер. Мінез-құлық және басқа моделдері.

Географиялық белгілер Орналасу орны,географиясы;температура,жарық, жыл мезгілі, су, қоныс
аудару.Жалпы биогеографиялық таралу заңдылықтары.

Ұқсас жұмыстар

Сөз таптары туралы мәселенің тіл білімінде қойылысы

Түр және оның белгілері

Тыныс белгілері

ҚАБЫНУ ЭТИОЛОГИЯСЫ

Қостілде сөйлейтін балалардың ауызша және жазбаша сөйлеу тілі ерекшеліктері

Топырақ үстілік бөлігінің морфологиясы

Тісжақ ауытқуларының жіктелісі

СРО МИКРООРГАНИЗМДЕРДІҢ ӨЗГЕРУ ТҮРЛЕРІ

Түрдің критерийлері

ТОПЫРАҚТЫҢ МОРФОЛОГИЯСЫ

Пәндер