Әрбір түрдің генотипі эволюциялық жолмен дамитын және биологиялық бейімделушілікті көрсететін күрделі жүйе

Презентация қосу

Түр
критерийлері.
Орындаған: Шараман Жанель
Қаржанбай Азиза
Сағындық Сәния
Өркен Айсұлу
• Түрлер бір-бірінен өздеріне ғана тән
белгілер жиынтығы арқылы ажыратылады,
ондай белгілер жиынтығын түрдің
критерийлері дейді.

• Түр (лат. Species) — тірі ағзалар
жүйесіндегі негізгі
құрылымдық бірлік;
жануарлардың, өсімдіктер мен
микроорганизмдердің негізгі
таксономиялық бөлімі.
Морфология-
лық

Этологиялық Генетикалық

Түр
Экологиялық критерийлері Физиологиялық

Географиялық Биохимиялық
1.Морфологиял
Морфологиялық критерий — бір түрге жататын
даралардың сыртқы және ішкі құрылыс белгілерінің
ық критерий ұқсастығын көрсетеді. Дегенмен табиғатта
морфологиялық жағынан ұқсас болғанымен бір түрге
жатпайтын, хромосомолар жиынтығы әр түрлі бір-бірімен
шағылыса алмайтын түр "қосарлары" да кездеседі. Осы
уакытқа дейін бір түр деп есептеп келген "безгек
масасының" 15 түр қосары табылды. Тек дене тұрқы, реңі,
т.б. белгілеріне қарап түрлерді анықтау жеткіліксіз.
Тіпті қарапайым адам сыртқы түрі бойынша бір-бірінен
эволюциялық алыс түрлерді оңай ажырата алады, бірақ
жақын түрлер жағдайында бұл тіпті маман үшін де қиын
болуы мүмкін.Жақын, сырттай ұқсас түрлерді анықтау
мәселесі жиі күрделі ғылыми мәселеге айналады.
Морфологиялық жағынан ерекшеленбейтін, бірақ
генетикалық оқшауланған егіз деп аталатын түрлер
бар.Егіз түрлер серіктес табу үшін ең алдымен иісті
пайдаланатын жануарлар арасында кездеседі (жәндіктер,
кеміргіштер). Дрозофила шыбындарындағы егіз түрлердің
мысалын қолдана отырып, бұл түрлердің репродуктивті
оқшаулануының негізі болуы мүмкін ұрпақты болу
аппаратының түрге тән құрылымы көрсетілді.
• Мысалыға, хромосома жиынтығын талдау қарапайым

2.Генетикалы тышқанның түрлерін 4 түрге бөлуге мүмкіндік берді:
• кәдімгі тышқан - 46 хромосома,
қ критерий • Шығыс Еуропа тышқандары – 54 хромосома,
• Қырғыз тышқандары – 54, бірақ морфологиясы басқа,
• Генетикалық критерий — әр түрдің өзіне тән • Каспий тышқаны – 52 хромосома.
хромосомаларының саны, пішіні, мөлшері
болады. Сондықтан бір түр мен екінші түр • Дегенмен, алыстағы түрлердің кариотиптері бірдей болатын
даралары бір-бірімен шағылыспайды. Егер жағдайлар бар, мысалы, мысық тұқымдасының өкілдері және
тұраралық шағылысу бола қалған жағдайда, керісінше, бір түрдің өкілдері хромосомалардың саны
олардан тіршілік етуге кабілетсіз гаметалар, бойынша әр түрлі болады (мысалы, кәдімгі шұңқыр).
зиготалар, ұрықтар және ұрпақтар пайда
болады. Тіпті тұраралық шағылысудан жақсы
жетіліп туған ұрпақтың өзі (бие мен әңгі
есектің шағылысуынан шыққан қашыр) бедеу,
яғни ұрпақ бермейді. Әрбір түрдің генотипі
эволюциялық жолмен дамитын және
биологиялық бейімделушілікті көрсететін
күрделі жүйе. Түрдің барлық критерийлерін
бір-бірімен байланыста қолдану әрбір жеке
түрді бір- бірінен ажыратып, сипаттап толық
анықтауға мүмкіндік береді.
Әр түрлі өсімдіктер мен жануарлардың хромосомалық
жиынтығы:
1 - скерды; 2 - шегіртке; 3 - жеміс шыбыны; 4 - көбелектер; 5 -
тауықтар.
• 5. Географиялық критерий — түрдің таралу аймағын анықтайды. Әрбір жеке
түр белгілі бір кеңістікте тіршілік етеді. Кейбір түрлер көбірек көлемді жерлерге
таралса, екінші бір түр шағын кеңістікте кездеседі. Түрдің таралу аймағы үлкен
немесе кіші, тұтас немесе оқшау болуы мүмкін. Мысалы, мамонт ағашы мен
мәңгі жасыл секвойя мезозой заманының бор кезеңінде пайда болған. Бұл
көне замандық түрлер кайнозой заманының үштік кезеңінде Солтүстік жарты
шарда кеңінен таралды. Ал қазіргі кезде олар Солтүстік Америка, Калифорния
жағалауларында жергілікті түр болып сақталып калды.

1 – Сібірлік құрбақаның
ареалы;
2 – шөп бақасының
ареалы;
• 6. Экологиялық критерий — әp түрдің нақты алып жатқан орнын (мекен ортасын)
анықтайды. Мысалы, қоян туысының 3 түрі бар: орқоян — далалы аймақты, аққоян —
орманды алқапты, ал құмқояны — шөлді, шөлейтті жерлерді мекендейді. Бір түрге
жататын даралардың басқа түр дараларынан айырмашылығы қоректенуі мен мекен
ететін ортасына байланысты ажыратылады. Бір түрге жатса да қасқырлардың
тундрада және орманды дала аймағында мекендейтіндерінің тіршілік жағдайында
айырмашылықтар бар. Сондықтан тек экологиялық критериймен түрлердің
ерекшеліктерін анықтау жеткіліксіз.
• Әрбір түр өзінің экологиялық орнын алады. Гауздың бәсекелестіктен шығару
принципіне сәйкес, бір экожүйедегі екі түр бір тауашаны ала алмайды - біреуі міндетті
түрде екіншісімен ауыстырылады.
• 7. Этологиялық критерий — организмдердің бір-бірінен мінез- қылығының айырмашылығымен
айқындалады. Жақын түрлердің мінез-қылығындагы айырмашылықтар, әсіресе жыныстық қатынаста бір-
бірімен жақындасып жанасар кезінде байкалады. Мысалы, әр түрлі қимылдар жасап "күй ойнақ" салуы,
сайрағыш құстардың сайрау кезінде дыбыстарын құбылтуы, т.б.
• Бұл критерий көбіне жануарларға байланысты айтылады. Әрбір жануар түрінің өзіне тән ерекшеліктері
болады. Кез келген түр даралары, негізінен, өз аймағына біркелкі тарлмай, кішігірім топтар құрып,
аймақтың жеке бөліктерін мекендейді. Өйткені сол аймақтың өз ішінде өзен, тау, шөл, тағы басқа да бөгет
тосқауылдар болуы мүмкін. Мұндай тосқауылдар түр топтарының арасында еркін шағылысуға кедергі
жасайды. Бұл түр дараларының осындай оқшауланған шағын топтарын популяциялар деп атайды.

Ұқсас жұмыстар

Табиғи сұрыпталу

Табиғи сұрыптау

Түрдің пайда болуы - жаңа түрлердің пайда болу процесі

Тұқым қуалаушылықпен өзгергіштіктің маңызы

КЕЙІНГІ КЕЗЕҢДЕГІ ЭВОЛЮЦИЯЛЫҚ ИДЕЯНЫҢ ДАМУЫ

Климат және эволюция

Эволюциялық ілімге кіріспе

Популяциялардағы мутацияның кездесуі

Түрдің популяциялық құрылымы

Биологиялық түр - эволюциялық процесс негізі

Пәндер